Усвяча

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Усвяча
Характарыстыка
Даўжыня 100 км
Басейн 2 340 км²
Расход вады 15,9 м³/с
Вадацёк
Выток  
 • Каардынаты 55°50′40″ пн. ш. 31°12′53″ у. д.HGЯO
Вусце Заходняя Дзвіна
 • Каардынаты 55°26′03″ пн. ш. 30°44′41″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма Заходняя Дзвіна → Рыжскі заліў

Краіны
Рэгіёны Пскоўская вобласць, Віцебская вобласць
Раён Віцебскі раён
Код у ДВР 01020000412199000000030
physical
выток
выток
вусце
вусце
physical
выток
выток
вусце
вусце

Усвяча — рака ў Пскоўскай вобласці Расіі і Віцебскім раёне Беларусі, правы прыток Заходняй Дзвіны.

Даўжыня 100 км, у межах Беларусі 32 км. Вадазбор 2340 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 15,9 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,15 .

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Назва ракі Усвяча балцкага паходжання. Працякае праз праточнае возера Усвят (Усвяцкае), найімаверней рачная назва ад азёрнай назвы. На гэта паказвае назва суседняга возера Удвят (Удвяцкае), утвораная як і назва Усвят (Us-ṷ- / Ud-ṷ- + -int-).

Аснова Us-ṷ- (> Усв-) у рачных назвах Усвятка (у верхнім цячэнні Дняпра), Усвяж (прыток бярэзінскай Гайны).

Корань Us- у гідронімах Уса (два прытокі Нёмана, адзін прыток Бярэзіны), Усія (прыток Угры), Усяжа, Усая. Гэты корань звязваюць з індаеўрапейскім *aus- / *us- «блішчэць, ззяць», ад якога літоўскае aušra «зара», латышскае *Ūss (балцкае боства зары)[1][2].

Водныя назвы з коранем Us- матываваныя блішчастасцю воднай паверхні, як і «блішчастыя» назвы тыпу Лучоса, Свіцязь. Назва возера Усвят значыла «Блішчастае (возера)».

Гідраграфія[правіць | правіць зыходнік]

Рака Усвяча (1880)

Выцякае з возера Адросна каля вёскі Шастакова Усвяцкага раёна Пскоўскай вобласці. Цячэ ў межах Гарадоцкага ўзвышша, праз азёры Сарочына і Усвяцкае. Вусце за 3 км на паўночны ўсход ад гарадскога пасёлка Сураж. Найбольшае перавышэнне вады над межанным узроўнем каля 2,9 м (у сярэднім цячэнні). Замярзае ў канцы лістапада, ледаход у канцы сакавіка. Разводдзе звычайна пачынаецца ў канцы сакавіка, працягласць да 65 сутак.

Даліна трапецыепадобная, шырынёй ад 50 м да 3 км (пераважная шырыня 0,3—0,8 км). Пойма двухбаковая, часта чаргуецца па берагах, шырыня 0,2—0,3 км. Рэчышча слабазвілістае і звілістае, неразгалінаванае, у сярэднім цячэнні трапляюцца валуны.

Мае правыя прытокі: Аўсянка, Рудня.

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

  1. Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 282—283.
  2. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 86—87.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
  • Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
  • Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.