Фенхель звычайны

Фенхель звычайны
Агульны выгляд расліны
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Парасонакветныя Сямейства:  Парасонавыя Род:  Фенхель Від:  Фенхель звычайны
Міжнародная навуковая назва
Foeniculum vulgare Mill.
Сінонімы
Anethum foeniculum L. Anethum piperitum Ucria Foeniculum dulce Mill. Foeniculum piperitum (Ucria) Sweet
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   29509 NCBI   2849586 EOL   585008 GRIN   t:300219 IPNI   136027-1 TPL   kew-2813604

Фенхель звычайны (Foenículum vulgáre) — адна-, двух- або шматгадовая расліна, від роду Фенхель (Foeniculum) сямейства Парасонавыя (Apiaceae).

Распаўсюджанне і асяроддзе пражывання

У дзікім выглядзе расце ў Паўночнай Афрыцы (Алжыр, Егіпет, Лівія, Марока, Туніс), Заходняй (Італія, Францыя, Англія, Іспанія, Партугалія) і Паўднёва-Усходняй Еўропе (Албанія, Югаславія, Балгарыя, Грэцыя), Цэнтральнай і Заходняй Азіі, Новай Зеландыі, Паўночнай, Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыцы.

У Расіі сустракаецца ў стэпавых раёнах Каўказа.

Расце на сухіх камяністых схілах, па канавах, травяністых месцах, а таксама каля дарог і жылля, на пустазельных месцах.

Культывуецца ў многіх краінах. У Расіі асноўны раён культуры — сярэдняя паласа еўрапейскай часткі, Краснадарскі край.

Батанічнае апісанне

Фенхель звычайны. Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Корань верацянопадобны, мясісты, маршчыністы, таўшчынёй 1 см, наверсе галінасты, шматгаловы.

Уся расліна з блакітным налётам.

Сцябло вышынёй да 90—200 см, прамы, акруглы, тонкарабрысты, моцна галінасты.

Лісце чарговае, тройчы-, чацвёра-перыстарассечаныя, яйкападобна-трохкутныя, долі апошняга парадку лінейна-ніткападобныя або лінейна-шылападобныя. Ніжнія на хвосціках, верхнія сядзячымі на пашыранай похве. Похвы даўжынёй 3—6 см, вузка-даўгаватыя, да верхавіны некалькі пашыраныя.

Кветкі пяцічленныя. Падвойныя парасоны з 3—20 прамянямі, у папярочніку 3—15 см. Пялёсткі шырока яйкападобныя, жоўтыя, даўжынёй і шырынёй каля 1 мм.

Плод — яйкападобна-даўгаваты, даўжынёй 5—10 мм, шырынёй 2—3 мм, голы, зелянява-буры віслаплоднік, які распадаецца на два паўплодзікі (мерыкарпіі), салодкі на смак, нагадвае аніс.

Цвіце ў ліпені — жніўні, плоданасіць у верасні.

Хімічны склад

Зверху ўніз: Суквецці. «Цыбуліны». Зеляніна.

У расліне высокае ўтрыманне эфірных алеяў. У пладах іх утрымліваецца да 6,5 %, а ў лісці — да 0,5 %. У фенхелевага эфірнага алею характэрны водар і рэзка-саладкавы смак. У склад яго ўваходзяць: анетол, фенхон, мецілхавікол, α-пінен, α-феландрэн, цінеол, ліманен, тэрпінален, цытраль, барнілацэтат, камфара і іншыя рэчывы. Плады ўтрымліваюць таксама да 12-18 % тлустых алеяў, якія складаюцца з петразелінавай (60 %), алеінавая (22), лінолевая (14) і пальмітонавай (4 %) кіслот.

Трава расліны, акрамя таго, змяшчае вялікую колькасць флаваноідаў, гліказідаў, аскарбінавай кіслаты, караціну, вітамінаў групы В і розных мінеральных рэчываў.

Значэнне і ўжыванне

Эфірны алей прымяняецца як духмянае масла ў парфумерыі. Пасля адгонкі эфірнага алею з пладоў фенхеля атрымліваюць тлусты алей, які ўжываецца ў тэхніцы.

Адходы пасля здабывання тлустага алею ідуць на корм свойскай жывёле.

Ужыванне ў кулінарыі

Плады і эфірны алей фенхеля выкарыстоўваюць у кулінарыі ў якасці рэзкай прыправы да ежы. Зеляніна фенхеля мае вельмі прыемны, злёгку саладкавы асвяжальны смак. Яго ўжываюць у сырым выглядзе як дэсерт, дадаюць у салату, тушаць з маслам і прыправай з мукі і булёна. Фенхель ужываюць у народаў Міжземнаморскіх краін як гародніну. На Каўказе лісце ўжываюць таксама як спецыі пры вырабе нацыянальных страў. Сакавітыя лісце і маладыя парасоны кансервуюць. Сцёблы і маладыя парасоны выкарыстоўваюць пры засолцы гародніны, плады — у хлебапячэнні.

Прымяненне ў медыцыне

Асноўны артыкул: Кропавая вада

Насенне фенхеля

Як лекавы сродак фенхель ужывалі Гіпакрат і Асклепіяд Віфінскі (як дыурэтык), Дыяскарыд і Пліній Старэйшы (як сродак для лячэння вачэй), Авіцэна (як адхарквальнае).

У якасці лекавай сыравіны выкарыстоўваюць спелыя плады фенхеля (лац.: Fructus Foeniculi) і эфірны алей (Oleum Foeniculi), які здабываюць з пладоў. Пры вязцы лазневых венікаў у ход ідуць і сцёблы, і лісце расліны.

Эфірны алей уваходзіць у склад лакрычнага эліксіру, які ўжываецца як супрацькашлевы сродак. Плады фенхеля ўваходзяць у склад слабільнага, ветра-, жоўцегоннага, груднога і заспакойвальнага збораў. Алей выкарыстоўваюць для атрымання кропавай вады, якая ўжываецца пры метэарызме, асабліва ў дзяцей.

Парыцца змяшаным венікам з уключэннем сцеблаў і лісця фенхеля звычайнага, а таксама выкарыстоўваць вонкава тыя ці іншыя прэпараты расліны — настой лісця, настой пладоў і іншае — рэкамендуецца пры неўрастэніі, падвышанай узбудлівасці цэнтральнай нервовай сістэмы, бессані, пры запаленчых (бактэрыяльнай прыроды) захворваннях скурных пакроваў, вуграх, фурункулёзе.

З пладоў фенхеля атрымліваюць прэпарат «Анецін» — суму дзеючых рэчываў. Ён валодае спазмалітычным дзеяннем, асабліва ў дачыненні да гладкай мускулатуры кішачніка, у меншай ступені — у дачыненні да каранарных сасудаў. У тэрапеўтычнай практыцы яго ўжываюць пры хранічных спастычных калітах, пры спазмах органаў брушной поласцi, пры хранічнай каранарнай недастатковасці.

Класіфікацыя

Таксанамія

Від Фенхель звычайны ўваходзіць у род Фенхель (Foeniculum) сямейства Парасонавыя (Apiaceae) парадку Парасонакветныя (Apiales).

яшчэ 8 сямействаў (згодна Сістэме APG II)

яшчэ ад 1 да 9 відаў

парадак Парасонакветныя

род Фенхель

аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя

сямейства Парасонавыя

від Фенхель звычайны

яшчэ 44 парадкі кветкавых раслін (згодна Сістэме APG II)

яшчэ больш 300 родаў

Падвіды

У межах падвіду вылучаюць некалькі падпарадкаваных таксонаў:

• Foeniculum vulgare subsp. piperitum
• Foeniculum vulgare subsp. vulgare var. azoricum
• Foeniculum vulgare subsp. vulgare var. dulce
• Foeniculum vulgare subsp. vulgare var. vulgare

Літаратура

• Няфёдава Л. Ф. Фенхель // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — 583 с., іл. — 10 000 экз. — С. 197.
• Дудченко Л. Г., Козьяков А. С., Кривенко В. В. Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения: Справочник / Отв. ред. К. М. Сытник. — К.: Наукова думка, 1989. — 304 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-12-000483-0.
• Род 1029. Фенхель — Foeniculum // Флора СССР. В 30-ти томах / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1950. — Т. XVI. — 648 с. — 3 500 экз.
• Виноградов В. М., Мартынов В. К., Чернакова В. В. Лекарственные растения в лечении заболеваний органов пищеварения. — Л.: Знание, 1991.

Спасылкі

• Лекарственные травы: фенхель обыкновенный Архівавана 17 красавіка 2015. (руск.)
• Фенхель обыкновенный: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)