Фенікс (міфалогія)
Трэба выправіць арфаграфію ў артыкуле! Магчыма гэты машынны пераклад або выкарыстанне ненарматыўнага правапісу ці лексікону. Для спраўджэння існуюць адмысловыя праграмы.
|
Фенікс (грэч.: Φοῖνιξ, перс.: ققنوس, лац.: phoenix; магчыма ад грэч.: φοίνιξ, «пурпурны, барвяны») — міфалагічная птушка, якая валодае здольнасцю спальваць сябе, а затым адраджацца. Вядомая ў міфалогіях розных культур[1], часта звязваецца з сонечным культам. Лічылася, што фенікс мае знешні выгляд, падобны на арла з ярка-чырвоным або залаціста-чырвоным апярэннем. Прадбачачы смерць, спальвае сябе ва ўласным гняздзе, а з попелу з'яўляецца птушаня. Па іншых версіях міфа, з попелу адраджаецца сам Фенікс. Звычайна лічылася, што Фенікс — адзіная, унікальная асобіна свайго віду. У метафарычным вытлумачэння Фенікс — сімвал вечнага абнаўлення, неўміручасці.
У геральдыцы фенікса заўсёды малююць ўзнімальным з полымя; як Лізавета I, так і Марыя, каралева шатландцаў, выбралі фенікса ў якасці сваёй эмблемы.
Першае пісьмовае згадванне міфа пра Фенікса сустракаецца ў Герадота (V стагоддзе да н. э.). Ён паведамляе, што гэта птушка з Аравіі, жыве 500 гадоў разам са сваім бацькам, а калі той памірае, прылятае ў храм бога Сонца ў егіпецкім горадзе Геліопале і там хавае цела аднаго з бацькоў[2]. Аб самоспаленні Фенікса і далейшым адраджэнні Герадот не згадвае, а сам міф характарызуе як непраўдападобны. Тацыт таксама лічыць легенду ў цэлым выдумкай, аднак піша, што ў консульства Паўла Фабия і Луцыя Вітэлія (каля 35 г. н. э.) у Егіпце бачылі прылёт Фенікса[3]. У пераказванні Тацыта Фенікс раз у 500 гадоў нараджае птушаня, пасля чаго памірае. Легенда згадваецца і іншымі антычнымі аўтарамі, большасць якіх ужо ўключае ў выклад акт самаспалення Фенікса.
- Лактанцый, паэма «Птушка Фенікс».
- Авідый. Метамарфозы XV 392-407; Любоўныя элегіі II 6, 54.
- Нон Панопалітанскі. Дзеі Дыяніса XL 406.
- Невялікая паэма Клавдиана «Фенікс».
- Гай Юлій Саліна 33, 12.
Згодна з Плінію, Фенікс жыве «платонаў», або «вялікі год» (Пліній, «Натуральная гісторыя», Х, 2), час, за якое Сонца, Месяц і пяць планет вяртаюцца ў першапачатковае становішча (25 920 гадоў). Клаўдиан (канец IV ст. н. э.) ужо апісвае ў вершах несмяротную птушку, паказчык адраджэння з попелу, спадчынніцу самой сябе і сведкі многіх стагоддзяў.
У хрысціянскім свеце Фенікс азначае трыумф вечнага жыцця, ўваскрашэнне, веру, сталасць; гэта сімвал Хрыста. У раннім хрысціянстве Фенікс пастаянна сустракаецца на пахавальных плітах: тут яго значэнне — перамога над смерцю, уваскрашэнне з мёртвых. На Русі ў Фенікса былі аналагі: Жар-птушка і Фініст.
У юдэйскай кабале ёсць некаторыя тлумачэння падзей, якія адбыліся ў Ган Эдэн (Райскім Садзе), дзе гаворыцца, што Хава (Ева) накарміла плёнам ад Дрэва спазнанняў дабра і зла мужа Адама і ўсіх жывёл і птушак і звяроў. Не паддалася спакусе толькі птушка Фенікс, якая захавала пасля з-за гэтага сваё адноснае неўміручасць. Гэтая птушка жыве вечна, праз кожныя тысячу гадоў згараючы ў полымі які выходзіць з яе гнязда, і зноў адраджаецца з попелу. Тут жа згадваецца і аб гіганцкай птушцы Зиз, якая адным сваім крылом здольная зачыніць усе сонца. Абедзве гэтыя птушкі, паводле паданняў, былі насельнікамі Ган Эдена (Райскага Саду) у часы знаходжання там Адама і Евы (Хавы).
Існуе і іншае паданне аб несмяротнай птушцы. Падчас 12-месячнага знаходжання праведнага Ноя (Ноаха) у Каўчэгу падчас патопу ён карміў знаходзяцца там жывёл. З усіх насельнікаў каўчэга толькі Фенікс ляжаў, сціпла прыкарнуўшы ў кутку, і на пытанне Ноя (Ноаха): Чаго ты не патрабуеш сабе ежы — адказваў: — Я бачыў, як шмат у цябе клопатаў з іншымі, і не адважыўся турбаваць цябе. — Крануты гэтымі словамі, Ной (Ноах) сказаў: — Ты пашкадаваў маей працы, спачуваючы маім засмучэнням. Ды пашле табе Усявышні жыццё вечнае!
Варта адзначыць, што разам з Феніксам дадзеная птушка ў некаторых месцах згадваецца як «Холь» — назва Фенікса на іўрыце «Офхоль» (עופחול) (з іўрыту — «оф» עוף — «птушка» і «холь» חול - пясок, пыл, попел) і Оршина[заўв 1].
У мастацкіх творах[правіць | правіць зыходнік]
- Клан феніксаў з'яўляецца ў 3-м сезоне мультсерыяла «Легенды Чимы».
- У кнізе «Гары Потэр і Патаемная зала» і аднайменнай экранізацыі фенікс Фоўкс дапамагае галоўнаму герою справіцца з васіліскам Салазара Слізэрына.
- У карэйскай дораме Легенда аб чатырох вартавых нябеснага Ўладара.
- У тэлесерыяле «Звышнатуральнае» (6-ы сезон 18-я серыя «Заходняя зямля») фенікс Элай Фінч можа спальваць дакрананнем. Яго попел — адзінае, што можа забіць Маці ўсіх монстраў.
- У мультсерыяле «Дружба — гэта цуд» (1-ы сезон 22-я серыя «Птушка Фенікс») фенікс Філаміна — гадаванец прынцэсы Селеста, притворявшийся хворым. У цмока Спайка быў гадаванец-фенікс Піві (2-й сезон 21-я серыя «Пошукі цмока»).
- У мультсерыяле «Клуб Вінкс — Школа Чараўніц» (2 сезон) галоўны вораг шасці фей Лорд Даркар — цёмны фенікс, паўсталы пасля доўгага сну з мэтай завалодаць абсалютнай сілай і адпомсціць за паражэнне 16-гадовай даўніны.
- У тэлесерыяле «Грым» (4-ы сезон, 13 серыя «Выпрабаванне агнём») істота-фенікс з'яўляецца адмоўным персанажам. Здольнасць да гарэнню тлумачыцца выпрацоўкай ў вялікай канцэнтрацыі белага фосфару.
- У рамане Рэя Брэдберы «451 градус па Фарэнгейце» (апошняя кіраўнік) адзін з галоўных герояў звяртаецца да легенды пра Фенікса, параўноўваючы з ім людзей.
- У «Людзях Ікс» Джына Грэй мае псіянічную форму Фенікса.
- У зборніку усходне-славянскіх народных духоўных вершаў канца XV — пачатку XVI стагоддзя «Галубіная кніга» Фенікс прыводзіцца ў якасці маці ўсіх птушак.
- У цыкле Ю. Брайдера і Н. Чадовича «Сцежка» несмяротныя Феніксы (Предвечные) уладары часу, адны са стваральнікаў чалавека. Супрацьпастаўляюцца Нябачным (Иносущим) валадарам прасторы.
- У трактаце «Гоетыя» 37-й дух апраметнай, маркіз Фенекс, з'яўляецца перад призывателем ў выглядзе птушкі Фенікс з чорнымі пер'ем.
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
- Садко (фільм)
- Сімволіка ў кітайскай паэзіі — фенікс
- Анка (міфічная істота)
- Бенну (егіпецкі фенікс)
- Фен-хуан
- Юань-чу
- Жар-птушка
- Азаран Блбул
- Ла Фенічэ — оперны тэатр у Венецыі
Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Міфы народаў свету. М., 1991-92. У 2 т. Т. 2. С. 560, Любкер Ф. Рэальны слоўнік класічных старажытнасцяў. М., 2001. У 3 т. т. 3. С. 82
- ↑ Герадот. Гісторыя II 73.
- ↑
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Максімавіч. К. А. Птушка Фенікс ў старажытнарускай літаратуры (Да праблемы інтэрпрэтацыі ладу) // Герменеўтыка старажытнарускай літаратуры. XI—XIV стст. Т. 5. М., 1992. С. 316-334.
- Зибаев А. В. Ὄρνις vel Пτερόν, AVIS, vel VOLUCRIS? Аб разуменні прыроды фенікса ў антычным свеце // Scholia studiorum II: прастора гістарычнага наратыву. Екацерынбург, 2018.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
Памылка ў зносках: тэгі <ref>
існуюць у групе з назвай "заўв", але не знойдзена адпаведнага тэга <references group="заўв"/>
, або закрываючы тэг </ref>
адсутнічае