Феод

Феод (лац.: feudum) - ў сярэднявечнай Заходняй Еўропе зямлі (або фіксаваны даход), падараваныя ў спадчыннае валоданне сеньёраў свайму васалаў, абавязанай за гэта несці ваенную, прыдворную службу (удзел у сеньярыяльнаму судзе, у кіраванні сеньёра і інш.), уносіць усталяваным звычаем плацяжы.

§Гісторыя

Феод ў Заходняй Еўропе ў перыяд сярэднявечча насіў назву зямельнага надання, прадстаўленае сеньёраў свайму васалу ў спадчыннае валоданне пры ўмове выканання феадальных службаў: ваеннай, прыдворнай і г.д. Гэтая самая зямля, перададзеная васаламі на тых жа ўмовах сваім васалам, называлася «арьер-феод». Шэраг падпарадкаваных адзін аднаму носьбітаў ўладальніцкіх правоў, на адну і тую ж зямельную адзінку, складаў своеасаблівую феадальную «лесвіцу», якая стала асновай тытулярнай сістэмы.

Супрацьлегласцю феода быў «аллод» — безумоўнае землеўладанне, не абцяжаранне феадальных павіннасцяў, якія складалі індывідуальна-сямейнаю ўласнасць з неабмежаваным правам распараджэння, адчужэння, спадчыны і інш.. «Алодіальнае» шляхецкае землеўладанне ў Польшчы стала дамінуючым ўжо ў канцы XIV ст. з кансалідацыяй шляхты ў замкнёны прывілеяванае саслоўе, што упершыню зафіксавана ў «Кошыцкі прывілеі» 1374 p. (польск.: Przywilej koszycki).

У Галіцыі і Заходнім Падолле феоды прадастаўлены былі да 1504 г., прызнаныя безумоўнай уласнасцю шляхты на каранацыйнаму сойме Стэфана Баторыя ў 1576 г.. Да гэтага часу аналагам заходнееўрапейскага феода з пэўнай доляй умоўнасці тут можна лічыць так званую выслугу — землеўладання, якое давалася баярыну ад вялікага князя пры ўмове выканання ваеннай службы і іншых павіннасцяў. Рудыменты умоўнага землеўладання заставаліся ў форме баярскіх ленов.

З развіццём таварна-грашовых адносін і падзеннем значэння феадальнага апалчэння рыцараў, абавязацельствы васалаў у адносінах да сеньёра трансфармаваліся: замест асабістай ваеннай службы трымальнік феода стаў выплачваць пэўную грашовую рэнту. Акрамя таго, паўсталі так званыя "грашовыя феоды", калі рыцарам прадстаўлялася не зямля, а грашовае ўтрыманне. Гэта прывяло да адміранне «панцырных ленов», гэта значыць зямельнага трымання за асабістую ваенную службу у сеньёра. Акрамя зямельнага валодання, у рэдкіх выпадках феод мог ўяўляць сабой якое-небудзь права. Напрыклад, на збор дарожнай, маставой, паромнай пошліны або права ўласнасці на маёмасць, якое патрапіла на зямлю феадала.

§Гл. таксама

• Бенефіцыі;
• Чынш;
• Чыншавік;
• Лен;
• Ландграф;
• Маркграф;
• Асада

§Зноскі

• за ред. академіка АН УРСР О. С. Мельничука, «Словник іншомовних слів», м. Київ, 1985 р., с. 870;
• Сярэднявечныя гістарычныя крыніцы Усходу і Захаду;
• Іналджик Г., «Османська імперія: Класична доба (1300—1600)», м. Київ, «Критика», 1998 г.;
• Kutrzeba S., «Historia ustroju Polski w zarysie», Lwów, 1914, T. 1, S. 24;
• «Volumina legum», T. 2 , S. 164;
• Храмцев Д. В., "Феодализм на Руси"
• "Политическое устройство феодальных государств времён"
• ru:Крестовые походы
• «Акты издаваемые Виленскою Археографическою Комиссиею для разбора Древних Актов», г. Вильна, 1865—1915 г., том I—XXXIX.