Хакасы
| Хакасы (тадарлар) | |
| |
| Агульная колькасць | 72 959 (2010 г.) |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | Хакасія, Расія |
| Мова | хакаская |
| Рэлігія | шаманізм, татэмізм, праваслаўе |
| Блізкія этнічныя групы | шорцы, алтайцы, кіргізы |
Хакасы (саманазва: тадарлар) — цюркскі народ у Расіі, які пражывае на поўдні Сібіры (Мінусінская катлавіна). Тытульны этнас Рэспублікі Хакасія. Колькасць — 72 959 (2010 г.). Рэлігія — праваслаўе, таксама захаваўся шаманізм.
Да хакасаў па культуры і мове блізкія целенгіты, целеуты, чулымцы, шорцы. Хакаская мова адносіцца да ўйгурскай групы ўсходне-хунскай галіны цюркскіх моў, мае чатыры дыялекты: качынскі, сагайскі, кызыльскі і шорскі. Сучасная пісьменнасць створаная на аснове кірыліцы.
Культ мядзведзя ў хакасаў[правіць | правіць зыходнік]
Культ мядзведзя ў хакасаў — абрады, звязаныя з глыбокай пашанай мядзведзя ў хакасаў.
Сярод хакасаў мядзведзь (аба) лічыўся адным з самых ушанаваных звяроў, якога ўяўлялі далёкім братам чалавека. Мядзведзь быў таксама татэмнай жывёлай. Напрыклад, хакаскае племя сяок «аба» вяло сваё паходжанне ад яго.
У кожнай юрце знаходзіўся мядзведжы фетыш — «аба цёс», які ставіўся ля парога і служыў абярэгам. Да яго паважна звярталіся «аzа» — дзядуля. Аба цёс складаўся з жалезнага ці меднага колца, усталяванага на ракітавым скрыжаванні. Да колца прывязвалі шкуру правай пярэдняй лапы мядзведзя і камусовую шкуру чорна-гнядога каня. Праз кожныя дзевяць гадоў аба цёсу прыносілі ў ахвяру чорнага баранчыка.
Кайбалы[правіць | правіць зыходнік]
Кайбалы (хойбал) — субэтнічная група хакасаў, што паходзяць ад саянскіх самадыйцаў і па некаторых дадзеных — ад енісейцаў[1]. Жывуць па праваму берагу ракі Абакан, на Енісее і іншых рэках Хакасіі. Назва паходзіць ад главы буйного рода Кайбала[2]. Астатнія хакасы лічаць кайбалаў найбольш старажытнымі насельнікамі Мінусінскай катлавіны.
У XVII ст. кайбалы-самаеды з'яўляліся кыштымамі кіргізаў-тубінцаў. Займаліся качавой жывёлагадоўляй, паляваннем і земляробствам. Пасля разгрому Тубінскага княства ў 1707 г. правадыры кайбалаў прысягнулі на вернасць Расіі. Тубінскі ўлус пачаў звацца Кайбальскім, і назва кайбалаў пашырылася на іншыя групы мясцовага насельніцтва, у тым ліку цюркаў і енісейцаў. Ужо ў 1769 г. узгадвалася пра тое, што кайбалы размаўляюць на цюркскай мове[3]. У XX ст. значная колькасць кайбалаў была асімілявана рускімі.
Зноскі
- ↑ КРАЕВЕДЕНИЕ. БЕЙСКИЙ РАЙОН
- ↑ КОЙБАЛЫ
- ↑ Энциклоредия Республики Хакасия. - Абакан, 2007. - С. 286
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Хакасы — Народы и народности, населяющие Красноярский край Архівавана 18 верасня 2013.
- Хакасы — Поддержка прав коренных народов Cибири Архівавана 29 чэрвеня 2012.
