Халупнікі
Халупнікі (польск.: chałupnik) − катэгорыя залежных сялян і гарадской бядноты ў Польшчы, Вялікім Княстве Літоўскім і Аўстра-Венгерскай імперыі ў XVI—XIX стст. Назва паходзіць ад польскай назвы хаты − халупы [1].
Узнікненне халупнікаў, іх існаванне[правіць | правіць зыходнік]
Адзінага сялянскага саслоўя ў Польшчы і Вялікім Княстве Літоўскім не існавала, было некалькі саслоўных груп − халупнікі, бабылі, кутнікі, каморнікі, — малазямельныя і зусім беззямельныя сяляне, вымушаныя зарабляць на жыццё рознага роду промысламі, рамяством, наёмнай працай на чужой зямлі[2]. Халупнікі з’явіліся пасля Уставы на валокі 1557 года, выдадзенай каралём Жыгімонтам II Аўгустам, калі многія сяляне страцілі зямлю і засталіся толькі з уласнай хатай (халупай) і невялікім зямельным надзелам да 3 моргаў (прыблізна 2,13 гектара)[3].
Маёмасць халупнікаў складалася з халупы і некалькіх дробных жывёл. Халупнікі не адпрацоўвалі паншчыну і не плацілі чынш, але плацілі пану пасядзінкі за пражыванне на яго зямлі: 2-4 злотых[4]. У агульнай структуры насельніцтва колькасць халупнікаў у другой палове XVI стагоддзя была нязначнай − вагалася ад 2 да 5 %. У далейшым колькасць халупнікаў расла, і ў сярэдзіне XIX стагоддзя яны ўжо займалі ад 7 да 24 % хатніх гаспадарак у сёлах Украіны. Малазямельныя халупнікі ў XVII стагоддзі зліліся з цяглымі сялянамі, і ўжо сталі адбываць пешую паншчыну — 25 дзён у годзе, і іншыя павіннасці. Пасля скасавання паншчыны, у цэлым халупнікі не атрымлівалі зямлі, застаючыся сельскагаспадарчымі працаўнікамі ці адыходзілі ў гарады[5][6].
Зноскі
- ↑ Słownik Języka Polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku Архівавана 4 сакавіка 2016., Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego
- ↑ Доўнар А. Сялянства // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 67—71. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
- ↑ Пичета В. И. Аграрная реформа Сигизмунда-Августа. — С. 183—184.
- ↑ Халупники // Белорусская ССР. Краткая энциклопедия. — Мн.: БелЭн, 1979. — Т. 1. — С. 712.
- ↑ Тимочко Н. А. Економічна історія України: Навч. посіб. — К.: КНЕУ, 2005. — 204 с. ISBN 966-574-759-2
- ↑ Гурбик А. А. Халупники. — К.: Наукова думка, 2013. — Т. 10. — С. 343. — ISBN 978-966-00-1359-9.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Рембовский А. История и значение чиншевого владения в Западном крае. − СПб., 1886. С. 156.
- Похилевич Д. Л. Крестьяне Белоруссии и Литвы в XVI—XVIII в. ― Львов, 1957. С. 179.
- Голубеў В. Ф. Сялянскае землеўладанне и землекарыстанне на Беларусі XVI—XVIII ст. ― Мн., 1992. С. 175.
- Бойко І. Д. Селянство України в другій половині XVI — першій половині XVII ст. − К., 1963. С. 332.
- Jawor G. Ludność chłopska i społeczności wiejskie w województwie lubelskim w późnym średniowieczu (schyłek XIV — początek XVI wieku). − Lublin, 1991. S. 174.