Харальд Крота

Харальд Крота
Харальд Крота
	англ.: Harold Walter Kroto
Дата нараджэння	7 кастрычніка 1939[…]
Месца нараджэння	Уісбек[d], Фенленд[d], Кембрыджшыр[d], Кембрыджшыр, Англія, Вялікабрытанія;
Дата смерці	30 красавіка 2016[…] (76 гадоў)
Месца смерці	Льюіс[d], Lewes[d], Усходні Сусекс[d], Усходні Сусекс[d], Паўднёва-Усходняя Англія[d], Англія, Вялікабрытанія;
Грамадзянства	Вялікабрытанія;
Род дзейнасці	хімік, выкладчык універсітэта, навуковец
Навуковая сфера	хімія, малекулярная спектраскапія[d] і фулерэн
Месца працы	Сасекскі ўніверсітэт; Універсітэт штата Фларыда[d]; Фларыдскі ўніверсітэт;
Навуковая ступень	доктар філасофіі
Альма-матар	Шэфілдскі ўніверсітэт;
Член у	Еўрапейская акадэмія[d]; Лонданскае каралеўскае таварыства; Нацыянальная акадэмія навук ЗША; Турынская акадэмія навук[d];
Узнагароды	Нобелеўская прэмія па хіміі (1996) ганаровы доктар Тэль-Авіўскага ўніверсітэта[d] ганаровы доктар Мадрыдскага ўніверсітэта Камплутэнсэ[d] (2012) Michael Faraday Prize[d] (2001) ганаровы доктар Універсітэта Кэё[d] Fellow of the Committee for Skeptical Inquiry[d] Tilden Prize[d] (1981) honorary doctorate of Hasselt University[d] (28 мая 1993) honorary doctor of the Univerity of Bielefeld[d] Carbon Medal[d] (1997) Longstaff Prize[d] (1993) Прэмія Джэймса Макгрудзі за даследаванні ў галіне новых матэрыялаў[d] (1992) Dalton Medal[d] (1997) Кельвінаўская лекцыя[d] (1998)
Сайт	kroto.info
Подпіс
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сэр Харальд Уолтар Крота (англ.: Harold Walter Kroto; 7 кастрычніка 1939, Уісбек, Англія — 30 красавіка 2016, Люіс, Англія) — брытанскі хімік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі за 1996 год, сумесна з Робертам Кёрлам і Рычардам Смелі— «за адкрыццё фулерэнаў». Лаўрэат медаля Коплі (2004).

Пасвечаны ў рыцары-бакалаўры ў 1996 годзе^[9]. Член Лонданскага каралеўскага таварыства (1990), замежны член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША (2006), ганаровы член Эдынбургскага Каралеўскага таварыства (1998).

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў сям’і Эдзіт і Хайнца Кроташынер. (Сям’я скароціць сваё прозвішча да Крота ў 1955 годзе.) Яго імя мае сілезскія карані. Бацькава сям’я паходзіць з Баянова (Польшча), а матчына — з Берліна. Яго бацькі нарадзіліся ў Берліне, але ўцяклі ў Вялікабрытанію ў 1930-х гадах, бо яго бацька быў яўрэем^[10].

Крота вырас у Болтане і наведваў Болтанаўскую школу, дзе ў той час таксама вучыўся Іэн Мак-Келен.

У дзяцінстве яго захаплялі наборы Meccano, і Крота адзначаў, што яны, у тым ліку, дапамаглі яму развіць неабходныя для навуковых даследаванняў навыкі. Потым у яго ўзнікла цікавасць да хіміі, фізікі і матэматыкі. Яго настаўнік хіміі лічыў, што ва Універсітэце Шэфілда лепшая кафедра хіміі ў Вялікабрытаніі, і Крота паступіў туды^[11].

Хаця Крота быў выхаваны ў традыцыях яўрэйскай веры, ён пісаў, што рэлігія ніколі не мела для яго сэнсу, і з гадамі стаў перакананым атэістам^[11]. Ён падтрымліваў брытанскую гуманістычную асацыяцыю^[12]. У 2003 годзе стаў адным з 22 нобелеўскіх лаўрэатаў, якія падпісалі Трэці гуманістычны маніфест^[13].

Памёр ад бакавога аміятрафічнага склерозу (хвароба Лу Герыга)^[14].

Кар’ера[правіць | правіць зыходнік]

Раннія працы[правіць | правіць зыходнік]

У Шэфілдскім універсітэце атрымаў ступені бакалаўра хіміі з адзнакай (1961) і доктара філасофіі па малекулярнай спектраскапіі (1964). Яго даследаванне для апошняй уключала ў сябе высокараспазнавальны электронны спектр свабодных радыкалаў, якія вырабляюцца імпульсным фатолізам (разбурэнне хімічных сувязяў святлом).

Сярод іншага, як то стварэнне першых фосфаалкенаў (злучэнняў з падвоенай сувяззю вуглярод-фосфар), яго Доктарская праца ўключала ў сябе некаторыя неапублікаваныя даследаванні па дыяксідзе трывуглерода, і гэта прывяло да агульнай цікавасці да малекул, якія змяшчаюць ланцугі вугляродных атамаў з мноствам кратных сувязяў. Ён пачаў сваю працу, ахоплены цікавасцю ў арганічнай хіміі, але, сутыкнуўшыся са спектраскапіяй, усё ж рашыў заняцца пытаннямі квантавай хіміі. Пазней ён пачаў цікавіцца астрахіміяй.

Пасля постдактарантуры ў Нацыянальным навукова-даследчым савеце Канады (1964—66) і Bell Labs у ЗША (1966—67) ён з 1967 года стаў выкладаць і займацца навуковай дзейнасцю ва ўніверсітэце Сусекса, прафесар з 1975 года, у 1991—2007 гадах даследчы прафесар Каралеўскага навуковага таварыства.

Наступная праца[правіць | правіць зыходнік]

У 1980-х гадах ён запусціў даследчую праграму ў Сусексе, якая разглядае вугляродныя ланцугі ў міжзоным асяроддзі. Раннія даследаванні дазволілі выявіць малекулу цыанаацэтылену H-C≡C-C≡N. Група Крота выявіла спектральным метадам доказ існавання падобных даўжэйшых малекул, такіх як цыанабутадыін H-C≡C-C≡C-C≡N і цыанагексатрыін H-C≡C-C≡C-C≡C-C≡N, і знайшла іх у 1975 — 1979 гадах.

Спробы растлумачыць гэта прывялі да адкрыцця малекулы C₆₀. Ён даведаўся, што ў той жа час над падобнай тэмай працуюць Роберт Кёрл і Рычард Смелі, ужываючы метад лазернай спектраскапіі, ва Універсітэце Райса ў Тэхасе. Ён прапанаваў ідэю выкарыстоўваць абсталяванне Універсітэта Райса, каб стварыць умовы, максімальна набліжаныя да ўмоў атмасферы вугляроднай зоркі, і паглядзець, як будуць сябе весці ў ёй арганічныя злучэнні.

Эксперымент, праведзены ў верасні 1985, не толькі даказаў, што вугляродныя зоркі могуць вырабляць вугляродныя ланцугі, але і выявіў існаванне малекул віду C₆₀. Трое навукоўцаў праводзілі эксперымент з аспірантамі Джымам Хітам (цяпер прафесар Каліфарнійскага тэхналагічнага інстытута), Шонам О’Браенам (працуе ў Texas Instruments) і Юанем Ліу (цяпер працуе ў Нацыянальнай лабараторыі Оўк-Рыдж). Нобелеўская прэмія па хіміі 1996 года была падзелена паміж Кёрлам, Крота і Смелі.

У 1995 ён быў адным з заснавальнікаў брытанскай дабрачыннай адукацыйнай арганізацыі «Vega Science Trust» з мэтай стварэння фільмаў, якія папулярызуюць навуку і даюць магчымасць самому павысіць свой адукацыйны ўзровень, уключаюць у сябе лекцыі, інтэрв’ю з Нобелеўскімі лаўрэатамі, абмеркаванні актуальных пытанняў навукі, прафесійныя і навучальныя рэсурсы для тэлебачання і інтэрнэт-вяшчання. Было знята больш за 280 праграм, з якіх каля 50 транслявала BBC. Увесь паток праграм бясплатна можна паглядзець на сайце арганізацыі, які грае ролю тэлевізійнага навукова-адукацыйнага канала. Вэб-сайт, які прагледзелі карыстальнікі больш чым 165 краін, створаны самім Гары Крота і адлюстроўвае адну з яго галоўных цікавасцяў — графічны дызайн.

З 2002 па 2004 год прэзідэнт Каралеўскага хімічнага таварыства, яго ганаровы фела (2000).

З 2004 года займаў пасаду прафесара Francis Eppes на хімічным факультэце ва Універсітэце штата Фларыда, праводзіў даследаванні ў галіне нананавукі і нанатэхналогіі^[15].

Ён выступаў у Обернскім універсітэце 29 красавіка 2010 года і ў аналітычным цэнтры ўніверсітэта Райса разам з Робертам Кёрлам 13 кастрычніка 2010 года^[16].

У кастрычніку 2010 года Крота ўдзельнічаў у амерыканскім навукова-інжынерным фестывалі, на якім школьнікі і студэнты мелі магчымасць узяць удзел у неафіцыйнай гутарцы з навукоўцам-лаўрэатам Нобелеўскай прэміі^[17].

Ён таксама ўдзельнічаў у тэхнічным фестывалі Індыйскага інстытута тэхналогіі ў 2010 годзе.

Ён выступаў ва ўніверсітэце Махатмы Гандзі (Котаям, Керала, Індыя) у студзені 2011 года, дзе быў лектарам, спецыяльна запрошаным з боку ўрада Кералы^[18].

Сэр Харальд Крота на CSICON 2011

Крота выступіў на CSIcon 2011 года^[19]. Гэта была канвенцыя, прысвечаная навуковаму даследаванню і крытычнаму мысленню, арганізаваная Камітэтам па скептычных даследаваннях у супрацоўніцтве з часопісам Sceptical Inquirer і Цэнтрам даследаванняў^[20].

Крота праводзіў семінары для дзяцей і, у прыватнасці, у лютым 2013 правёў такі семінар на тэму «Фулерэны» для 250 дзяцей 7—11 гадоў ва Універсітэце штата Пенсільванія.

Асабістае жыццё[правіць | правіць зыходнік]

У 1963 годзе ажаніўся з Маргарытай Генрыеце Хантэр, таксама студэнткай універсітэта. Крота лічыў сябе перакананым атэістам^[11]. 15 верасня 2010 Крота, разам з 54 іншымі грамадскімі дзеячамі, падпісаў адкрыты ліст, апублікаваны ў The Guardian, у якім выяўляецца апазіцыйнае стаўленне да візіту Папы Рымскага Бенедыкта XVI ў Злучанае Каралеўства^[21].

Званні і ўзнагароды[правіць | правіць зыходнік]

У лік узнагарод уваходзяць:

Міжнародная прэмія за новыя матэрыялы (1992)
Прэмія «Х’юлет-Пакард» (1994)
Нобелеўская прэмія па хіміі (1996)
Кельвінаўская лекцыя (1998)
Прэмія Майкла Фарадея (2001)
Медаль Коплі (2004)
Шродынгераўская лекцыя (Імперскі каледж Лондана) (2006)

Крота з’яўляецца членам Кансультатыўнага савета па Кампаніі аб навуцы і тэхніцы^[22], а таксама членам Савета кіраўнікоў навукова-даследчага інстытута Скрыпса. Ён атрымаў званне ганаровага доктара Тэль-Авіўскага ўніверсітэта ў 2011 годзе.

Паўночны кампус Універсітэта Шэфілда складаецца з двух будынкаў, названых у гонар сэра Гары Крота: інавацыйны цэнтр Крота і навукова-даследчы інстытут Крота.

Цытаты[правіць | правіць зыходнік]

Хімікі, па-мойму, хварэюць на адменную форму «шызафрэніі». Сапраўды, іх мысленне — гэта мудрагелістая сумесь самых абстрактных і самых наглядных уяўленняў. Яны ведаюць пра тонкія квантава-механічныя заканамернасці, што вызначаюць уласцівасці малекул, якія, у сваю чаргу, адказныя за ўсю шматстайнасць навакольнага свету… Ніхто не зрабіў так шмат для паляпшэння ўмоў жыцця людзей, як хімікі. Але іх заслугі ў належнай меры не ацэнены.
— В. В. Ерёмин. Математика в химии. — Москва: Издательство Московского центра непрерывного математического образования, 2012. — С. 6. — 64 с. — (37). — 2 000 экз. — ISBN 978-5-94057-737-9.

Зноскі

↑ ^а ^б Harold Walter Kroto // Find a Grave — 1996. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>
↑ ^а ^б Harold W. Kroto // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
↑ Harold Kroto // www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a>
↑ ^а ^б www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a>
↑ https://www.theguardian.com/science/2016/may/02/sir-harry-kroto-nobel-prize-winning-chemist-dies-carbon
↑ ^а ^б Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
↑ https://www.ae-info.org/ae/User/Kroto_Harold
↑ https://royalsociety.org/people/harold-kroto-11773
↑ Supplement 54255. Page 2(англ.), The London Gazette (29 снежня 1995). Праверана 6 красавіка 2018.
↑ Harold Walter Kroto Biography (нявызн.).
↑ ^а ^б ^в Harold Kroto. Autobiography (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 чэрвеня 2012. Праверана 7 мая 2012.
↑ Distinguished Supporters (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 чэрвеня 2012. Праверана 7 мая 2012.
↑ Notable Signers (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 кастрычніка 2012. Праверана October 2, 2012.
↑ Nicholas St. Fleur, «Harold Kroto, Nobel Prize-Winning Chemist, Is Dead at 76», 04.05.2016 «The New York Times»
↑ FSU Profile (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 30 сакавіка 2014. Праверана 15 верасня 2013.
↑ James A. Baker III Institute for Public Policy Rice University | Events | Civic Scientist Lecture — Robert F. Curl Jr., Ph.D., and Sir Harry W. Kroto, Ph.D Архівавана 14 кастрычніка 2010.. Bakerinstitute.org (2010-10-13). Retrieved on 2011-12-25.
↑ Lunch with a Laureate. usasciencefestival.org
↑ Erudite. Mgu.ac.in. Retrieved on 2011-12-25.
↑ SCIcon 2011 Speakers (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2012. Праверана 12 April 2012.
↑ SCIcon Official Site (нявызн.). Праверана 12 April 2012.
↑ Letters: Harsh judgments on the pope and religion (нявызн.) . Праверана 16 September 2010.
↑ Advisory Council of the Campaign for Science and Engineering (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 жніўня 2010. Праверана 11 лютага 2011.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Сайт Харальда Крота
Інфармацыя на Нобелеўскім сайце (англ.)
Vega Science Trust (англ.)
Кампус Цэнтра даследаванняў імя Крота (англ.)
Старонка Дзяржаўнага ўніверсітэта Фларыды (англ.)
Старонка Шэфілдскага ўніверсітэта (англ.)
https://books.google.com/books?id=KWa7CgAAQBAJ&pg=PA355

[_b192004687677184-1] а ^б Harold Walter Kroto // Find a Grave — 1996. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>

[_045240c6c84b195d-2] а ^б Harold W. Kroto // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[_3e8bf9e896582645-3] Harold Kroto // www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a>

[_6e236b839d85ffe8-4] а ^б www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a>

[_720529a3065de1a8-5] ttps://www.theguardian.com/science/2016/may/02/sir-harry-kroto-nobel-prize-winning-chemist-dies-carbon

[_033495c6053bf66f-6] а ^б Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>

[_b904c6a09487ee1a-7] ttps://www.ae-info.org/ae/User/Kroto_Harold

[_3f6d161bb3633aa6-8] ttps://royalsociety.org/people/harold-kroto-11773

[NewYearHonours-9] Supplement 54255. Page 2(англ.), The London Gazette (29 снежня 1995). Праверана 6 красавіка 2018.

[10] Harold Walter Kroto Biography (нявызн.).

[nborg-11] а ^б ^в Harold Kroto. Autobiography (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 чэрвеня 2012. Праверана 7 мая 2012.

[12] Distinguished Supporters (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 чэрвеня 2012. Праверана 7 мая 2012.

[13] Notable Signers (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 кастрычніка 2012. Праверана October 2, 2012.

[14] Nicholas St. Fleur, «Harold Kroto, Nobel Prize-Winning Chemist, Is Dead at 76», 04.05.2016 «The New York Times»

[15] FSU Profile (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 30 сакавіка 2014. Праверана 15 верасня 2013.

[16] James A. Baker III Institute for Public Policy Rice University | Events | Civic Scientist Lecture — Robert F. Curl Jr., Ph.D., and Sir Harry W. Kroto, Ph.D Архівавана 14 кастрычніка 2010.. Bakerinstitute.org (2010-10-13). Retrieved on 2011-12-25.

[17] Lunch with a Laureate. usasciencefestival.org

[18] Erudite. Mgu.ac.in. Retrieved on 2011-12-25.

[19] SCIcon 2011 Speakers (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2012. Праверана 12 April 2012.

[20] SCIcon Official Site (нявызн.). Праверана 12 April 2012.

[21] Letters: Harsh judgments on the pope and religion (нявызн.) . Праверана 16 September 2010.

[CaSE_Advisory_Council-22] Advisory Council of the Campaign for Science and Engineering (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 жніўня 2010. Праверана 11 лютага 2011.

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]