Перайсці да зместу

Чанша

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Чанша
кіт.: 长沙市
Краіна
Каардынаты
Плошча
  • 11 815,96 км²
Вышыня цэнтра
63 ± 1 м
Насельніцтва
  • 10 047 914 чал. (2020)[1]
Часавы пояс
Тэлефонны код
0731
Паштовыя індэксы
410000–410999
Аўтамабільны код
湘A
Афіцыйны сайт
Чанша на карце Кітая
Чанша (Кітай)
Чанша
Чанша (Кітай)
Чанша

Чанша[2] (кіт. спр. 长沙, піньінь Chángshā) — гарадская акруга ў правінцыі Хунань КНР, адміністрацыйны цэнтр правінцыі. Размешчаны на рацэ Сянцзян. Уваходзіць у гістарычны «Залаты трохкутнік Чанчжутань» (у імені аб’яднаны назвы гарадскіх акругаў Чанша, Чжучжоу, Сянтань).

Чанша характарызуецца вільготным субтрапічным кліматам з сярэднегадавой тэмпературай каля + 17 °C. Сярэднія месячныя тэмпературы вар’іруюцца ад +4,6 °C у студзені да +29 °C у ліпені. Гадавы ўзровень ападкаў складае 1330 мм. Лета — працяглае і спякотнае, з багатымі ападкамі. Зіма — даволі засушлівая і кароткая; часам здараюцца маразы і тэмпература падае ніжэй 0 °C.

Чанша вядомы як буйны цэнтр ужо да нашай эры ў царствах Чу і Цынь. У Чаншы быў знойдзены жалезны меч, датаваны 500 годам да н.э, выраблены ў Перыяд Вёснаў і Восеняў. У Чаншы на фігурцы ў кітайскай грабніцы 302 года н.э. знойдзена адна з першых выяў стрэмя.

Пасля таго, як Цынь Шыхуан упершыню ў гісторыі аб’яднаў усе кітайскія землі ў адзіную імперыю, то ў 221 годзе да н.э. краіна была разбіта на 36 акругаў-цзюнь, адной з якіх стала Чаншаская акруга (长沙郡); улады акругі размясціліся ў павеце Сянсянь (湘县). Калі пасля распаду імперыі Цынь Лю Бан абвясціў сябе кіраўніком новай імперыі Хань, то ў 202 год да н.э. ён даў У Жую (кіт.) тытул «чаншаскага вана» (长沙王), і таму Чаншаская акруга стала Чаншаскім удзелам (长沙国), а павет Сянсянь быў перайменаваны ў Ліньсян (临湘县). Чаншаскія князі пакінулі важны след у гісторыі: менавіта княжацкай сям’і У належала знакамітае ў сучаснай археалогіі пахаванне Мавандуй  (руск.), пры двары чаншаских князёў служыў паэт Цзя І  (руск.), і г. д. прамая лінія нашчадкаў У Жуя спынілася ў 156 годзе да н. э. са смерцю У Чжэ (кіт.), але імператар Цзін-дзі даў тытул «Чаншаскага вана» Лю Фа (кіт.), і ўдзел праіснаваў аж да канца Заходняй Хань. У часы дыктатуры Ван Мана ўдзел у 10 годзе стаў Цяньманьскай акругай (填蛮郡), але пасля звяржэння Ван Мана і ўтварэння Усходняй Хань імператар Гуань У-дзі даў у 26 годзе тытул «Чаншаскага вана» Лю Сіну (сыну Лю Шуня (кіт.)), і аднавіў удзел. Аднак у 37 годзе, калі аб’яднанне краіны было фактычна завершана, імператар вырашыў, што княскі тытул не належыць Лю Сіну, і даў яму тытул Ліньсянскага хоу (临湘侯); удзел зноў стала Чаншаскай акругай правінцыі Цзінчжоу (荆州).

Калі ў 190 годзе н. э. адбыўся паход супраць Дун Чжо  (руск.), чаншаскі тайшоу Сунь Цзянь далучыўся да кааліцыі, што паклала пачатак узвышэнню роду Сунь, які ўзначаліў у эпоху Трохцарства дзяржаву У.

У часы імперыі Цзінь імператар Хуай-дзі падзяліў у 307 годзе правінцыю Цзінчжоу на 8 абласцей-чжоу, і гэтыя месцы сталі вобласцю Сянчжоу (湘州).

У часы імперыі Суй у 589 годзе ў сувязі з тым, што тут меўся вадаём Чжаатань, вобласць Сянчжоу была перайменавана ў Таньчжоу (潭州), а павет Ліньсян — у павет Чанша (长沙县).

У эпоху пяці дынастый і дзесяці царстваў Ма Інь у 907 годзе абвясціў сябе кіраўніком позняга царства Чу, і зрабіў гэтыя месцы сваёй сталіцай; у 927 годзе ён пераназваў вобласць Таньчжоу ў Чаншаскую ўправу (长沙府). У 951 годзе яго дзяржава была знішчана войскамі Паўднёвай Тан.

Пасля аб’яднання краіны ў імперыю Сун Чаншаская ўправа была ў 960 годзе ліквідаваная, і зноў была адноўлена вобласць Таньчжоу, улады якой па-ранейшаму размясціліся ў павеце Чанша. У 976 годзе чаншаскі тайшоу Чжу Дун заснаваў Акадэмію Юэлу  (руск.) — папярэднік сучаснага Хунаньскага ўніверсітэта  (англ.).

Пасля мангольскага заваявання краіна была падзелена на рэгіёны-лу, і вобласць Таньчжоу ў 1277 годзе стала Таньчжоўскім рэгіёнам (潭州路). У 1329 годзе ён быў перайменаваны ў рэгіён Цяньлінь (天临路). Паўстанцы пад кіраўніцтвам Чжу Юаньчжана зрынулі тут уладу манголаў, Цяньліньскі рэгіён стаў у 1364 годзе Таньчжоўскай управай (潭州府), а пасля абвяшчэння імперыі Мін Таньчжоўская ўправа была ў 1372 годзе перайменавана ў Чаншаскую ўправу. У часы імперый Мін і Цын гэтыя месцы актыўна развіваліся, стаўшы вядомым на ўсю краіну рынкам чаю і рысу. У той час гэтыя землі падпарадкоўваліся Хугуанскаму бучжэншы, стаўка якога знаходзілася ва Учане, але ў 1723 годзе апарат Хугуанскага бучжэншы быў падзелены на «левы» і «правы», і «правы Хугуанскі бучжэншы» пераехаў сюды: так пачаўся падзел Хугуана на правінцыі Хубэй і Хунань.

У XIX стагоддзі падчас барацьбы з паўстаннем тайпінаў Чанша стала базай «сянскай арміі» Цзэн Гафаня. Тайпінаў так і не ўдалося ўзяць горад; менавіта тут загінуў «князь Захаду» Сяа Чаагуй. У канцы XIX стагоддзя тут некаторы час працаваў рэфарматар Тань Сытун. У 1904 годзе Хуан Сін і Сун Цзяажэнь стварылі ў Чаншы таемную арганізацыю «Хуасінхой», якая ў наступным годзе аб’ядналася з «Сінчжунхой» ў «Тунмэнхой».

Пасля Сіньхайскай рэвалюцыі ў Кітаі была праведзена рэформа структуры адміністрацыйнага падзелу, падчас якой былі скасаваныя ўправы, і таму ў 1913 годзе Чаншаская ўправа спыніла сваё існаванне. У гэты час тут пачалася палітычная кар’ера Маа Цзэдуна: з 1913 па 1918 ён быў студэнтам Хунаньскага педагагічнага інстытута, а потым з 1920 па 1922 працаваў настаўнікам. З 1922 года тут размясціліся ўлады правінцыі Хунань.

У 1933 годзе горад Чанша быў афіцыйна вылучаны з павета Чанша ў асобную адміністрацыйную структуру.

Пажар 1938 года.

Падчас Другой япона-кітайскай вайны з 1939 па 1944 год японцы распачалі чатыры спробы авалодаць Чаншой. У выніку найбуйнейшага з рукатворных ў Кітаі гарадскіх пажараў 1938 года Чанша стаў адным з самых разбураных гарадоў Другой сусветнай вайны (разам са Сталінградам, Хірасімай, Нагасакі).

Напрыканцы грамадзянскай вайны камандуючыя мясцовым гарнізонам Чэнь Мінжэнь і Чэн Цян (кіт.) без бою перайшлі на бок камуністаў, чым выратавалі Чаншу ад новага разбурэння.

У 1949 годзе быў утвораны спецыяльны раён Чанша (长沙专区), які складаўся з 8 паветаў, улады якога размясціліся ў павеце Сянтань; горад Чанша не ўвайшоў у склад спецыяльнага раёна, стаўшы горадам правінцыйнага падпарадкавання. У 1950 годзе урбанізаваная частка павета Сянтань была выдзелена ў асобны горад Сянтань (湘潭市). У 1951 годзе з павета Сянтань быў выдзелены горад Чжучжоу, а з павета Чанша — павет Ванчэн (望城县). У 1952 годзе спецыяльны раён Чанша быў перайменаваны ў спецыяльны раён Сянтань (湘潭专区).

У 1955 годзе горад Чанша быў падзелены на Паўночны, Паўднёвы, Усходні і Заходні раёны. У 1957 годзе быў створаны яшчэ і Прыгарадны раён.

22 сакавіка 1959 года павет Ванчэн быў зноў далучаны да павета Чанша, а 31 сакавіка таго ж года павет Чанша быў перададзены са складу спецыяльнага раёна Сянтань пад юрысдыкцыю ўладаў горада Чанша.

У 1977 годзе быў зноў утвораны павет Ванчэн.

У 1983 годзе пад юрысдыкцыю ўладаў Чанша былі перададзеныя павет Сян’інь са складу акругі Юэян, павет Нінсян са складу акругі Іян, і павет Люян са складу акругі Сянтань. У 1986 годзе павет Сян’інь быў перададзены ў склад новаўтворанай гарадской акругі Юэян.

У 1993 годзе павет Люян быў ператвораны ў гарадскі павет.

У 1996 годзе было скасавана старое дзяленне Чанша на раёны, і былі створаны новыя пяць раёнаў.

У 2011 годзе павет Ванчэн быў ператвораны ў раён гарадскога падпарадкавання.

У 2017 годзе павет Нінсян быў ператвораны ў гарадскі павет.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

[правіць | правіць зыходнік]

Гарадская акруга Чанша дзеліцца на 6 раёнаў, 2 гарадскія паветы, 1 павет:

Карта
Статус Назва Іерогліфы Піньінь Насельніцтва

(2010)

Плошча (км²)
Раён Фужун 芙蓉区 Fúróng qū
Раён Цяньсінь 天心区 Tiānxīn qū
Раён Юэлу 岳麓区 Yuèlù qū
Раён Кайфу 开福区 Kāifú qū
Раён Юйхуа 雨花区 Yǔhuā qū
Раён Ванчэн 望城区 Wàngchéng qū
Гарадскі павет Люян 浏阳市 Liúyáng shì
Гарадскі павет Нінсян 宁乡市 Níngxiāng shì
Павет Чанша 长沙县 Chángshā xiàn
Індустрыяльны парк Лугу
Дзелавы квартал
Taskin Mall

Чанша — буйны прамысловы цэнтр паўднёвага Кітая. Чанша ўваходзіць у 20 найбольш эканамічна развітых гарадоў краіны; у 2008 годзе яго ВУП склаў 43 млрд долараў ЗША, што на 15,1 % больш за паказчык на папярэдні год. ВУП на душу насельніцтва — 6589 долараў ЗША. З эканамічным развіццём звязана хуткае разрастанне горада і пагаршэнне яго экалагічнай сітуацыі.

Горад прыцягвае значную колькасць замежных інвестыцый. Так, толькі ў 2005 годзе горад атрымаў каля 1 млрд долараў прамых замежных інвестыцый, галоўным чынам у высокія тэхналогіі, вытворчасць, харчовую прамысловасць і сферу паслуг. 59 % ад агульнага аб’ёму інвестыцый прыйшло з Ганконга, Паўднёвай Карэі, Сінгапура і Японіі; каля 29 % — з краін Амерыкі і 9 % — з краін Еўропы.

У 2011 годзе ў горадзе быў адкрыты парк забаў па матывах гульні Angry Birds[3]. 27 лістапада 2017 года ў горадзе адбылася 5-я сустрэча каардынатараў краін БРІКС.

У лютым 2023 года ў Чаншы была заснавана База лічбавых паслуг для садзейнічання развіццю кітайска-афрыканскага гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва[4].

Прамысловасць

[правіць | правіць зыходнік]

У горадзе дзейнічае некалькі буйных індустрыяльна-тэхналагічных паркаў. У Чаншы вырабляюць хімікаты, металы, сельскагаспадарчую тэхніку і абсталяванне, тунэлепраходныя комплексы[5], паўправадніковыя прыборы, электроніку, лекі, прадукты харчавання, камбікармы, цэмент, гуму, кераміку, паперу і іншае. У непасрэднай блізкасці ад горада вядзецца здабыча вугалю.

У акрузе размешчаны завод ракетна-касмічнага абсталявання China Aerospace Science and Industry Corporation  (руск.)[6], завод інтэгральных мікрасхем Sanan IC  (руск.), хімічны завод BASF, завод тунэлепраходчых комплексаў і камбайнаў China Railway Construction Heavy Industry (CRCHI)[7][8].

Значная частка гародніны і садавіны пастаўляецца ў Чаншу праз аптовы лагістычны цэнтр сельгаспрадукцыі «Дахасі»[9]. На рынку «Гаацяа» ў раёне Юйхуа прадаюцца тавары з Афрыкі (у тым ліку кававыя зёрны, чай, арэхі, фінікі, кветкі і парфумерыя)[10].

На тэрыторыі міжнароднага аэрапорта Хуанхуа дзейнічае комплексная бондавая зона, праз якую праходзіць значная частка знешняга гандлю з Афрыкай і Цэнтральнай Азіяй[11].

Міжнародны аэрапорт Хуанхуа
Паўднёвы вакзал

Грамадскі транспарт

[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны грамадскі транспарт у горадзе — аўтобусы. 29 красавіка 2014 года была адкрыта першая лінія метрапалітэну; пазней былі пабудаваны другая і чацвёртая лініі метро, а ў перспектыве іх будзе шэсць.

6 мая 2016 года была ўведзена ў эксплуатацыю лінія маглева, якая злучыла паміж сабой Паўднёвы чыгуначны вакзал і аэрапорт Хуанхуа.

Чыгуначны транспарт

[правіць | правіць зыходнік]

Чанша — буйны чыгуначны вузел, які абслугоўваюць Цэнтральны і Паўднёвы вакзалы. Праз горад ідуць чыгункі з хуткаснымі і высакахуткаснымі цягнікамі Ухань — Гуанчжоу  (руск.), Ханчжоу — Чанша  (руск.) і Чанша — Куньмін  (руск.).

Важнае значэнне маюць грузавыя перавозкі з Чаншы (Паўночны вакзал) у Ханой[12], Мінск[13] і Кіеў[14].

Авіяцыйны транспарт

[правіць | правіць зыходнік]

Міжнародны аэрапорт Чанша Хуанхуа знаходзіцца прыкладна за 20 км ад цэнтра горада і з’яўляецца адным з найбольш загружаных у Кітаі. Выконваюцца ўнутраныя рэйсы ў такія гарады як Пекін, Куньмін, Наньнін, Чэнду, Гуанчжоу, Ланьчжоў, Фучжоу, Сіань, Урумчы, Шанхай, Харбін і іншыя, а таксама міжнародныя рэйсы ў Сеул, Сінгапур, Тайбэй. Важную ролю адыгрываюць грузавыя авіяперавозкі ў Афрыку і Еўропу[15].

Па выніках 2023 года пасажырапаток міжнароднага аэрапорта Хуанхуа дасягнуў 27,25 млн чалавека-раз; за год было здзейснена 200 800 узлётаў і пасадак самалётаў[16].

Навука і адукацыя

[правіць | правіць зыходнік]

Хунаньскі ўніверсітэт — адзін з найстарэйшых у Кітаі, ён утварыўся ў XX стагоддзі на месцы старажытнай Акадэміі Юэлу  (руск.).

У горадзе знаходзіцца адзін з ключавых нацыянальных ваенных універсітэтаў краіны — Абаронны навукова-тэхнічны універсітэт Народна-вызваленчай арміі Кітая, вядомы распрацоўкай суперкамп’ютараў, кампанентаў касмічнай і іншай тэхнікі.

У Чаншы размешчана некалькі музеяў, тэатраў, храмаў і дзейнічае каталіцкая Архідыяцэзія Чаншы. На беразе возера Мэйсі пабудаваны Міжнародны цэнтр культуры і мастацтва «Мэйсіху», у якім аб’яднаны вялікі і малы тэатры і музей сучаснага мастацтва.

Найбольш вядомыя музеі — Музей правінцыі Хунань  (руск.), дзе выстаўлены экспанаты раскопак у Мавандуй, і Музей бамбукавых бірак у Чаншы  (руск.), дзе выстаўлены знаходкі (Бамбукавыя біркі Цзоумалоу  (руск.)), знойдзеныя на тэрыторыі цэнтральнай часткі горада.

У горадзе на Мандарынавым востраве  (руск.) усталявана Статуя маладога Маа Цзэдуна  (руск.). У Чаншы размешчаны і адзін з самых высокіх у Кітаі і свеце манументаў — 99-метровая статуя багіні Гуаньінь  (англ.).

Менавіта ў Чанша ў 1904 годзе была адкрыта першая ў Кітаі публічная бібліятэка — Хунаньская правінцыйная бібліятэка (кіт.).

Гарады-пабрацімы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. 国务院第七次全国人口普查领导小组办公室 中国人口普查分县资料—2020北京市: 中国统计出版社, 2022. — 983 с. — ISBN 978-7-5037-9772-9
  2. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8). — табліца «Адміністрацыйны падзел Кітая»
  3. Финский разработчик видеоигр Rovio открывает в Китае 100 новых магазинов // Сайт тэлерадыёкампаніі Yleisradio Oy. Novosti po-russki. — 26 чэрвеня 2012.(Праверана 2 ліпеня 2025)
  4. В провинции Хунань создана база цифровых услуг для содействия развитию китайско-африканского торгово-экономического сотрудничества. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 8 лютага 2023. Праверана 8 лютага 2023.
  5. В Чанша сошел с конвейера первый в мире ТПК с двойным щитом большого диаметра. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 27 красавіка 2023. Праверана 27 красавіка 2023.
  6. Ракетно-космическая промышленность Китая(недаступная спасылка). Зарубежное военное обозрение. Архівавана з першакрыніцы 23 красавіка 2021. Праверана 16 сакавіка 2021.
  7. В Китае построили тоннелепроходческий комплекс со щитом диаметром 16,64 м. Жэньминь Жибао.
  8. В Китае наблюдается инновационное развитие сельскохозяйственной техники. Жэньминь Жибао.
  9. Борьба со вспышкой коронавирусной инфекции. Власти Чанша следят за стабильностью поставок овощей горожанам. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2021. Праверана 22 жніўня 2021.
  10. Рынок в Центральном Китае способствует развитию торговых возможностей между Китаем и Африкой. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 2 верасня 2024. Праверана 2 верасня 2024.
  11. В городе Чанша завершен первый в Китае реэкспорт африканских цветов. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 23 ліпеня 2024. Праверана 23 ліпеня 2024.
  12. Из Чанша в Ханой отправился первый состав международного грузового железнодорожного сообщения Китай-АСЕАН. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 8 жніўня 2021. Праверана 1 красавіка 2021.
  13. Из провинции Хунань отправился первый в Год Кролика поезд "Китай-Европа". Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2023. Праверана 26 студзеня 2023.
  14. Первый грузовой поезд Китай-Европа отправился из города Чанша в Киев. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 25 кастрычніка 2021. Праверана 16 красавіка 2021.
  15. Новый международный грузовой авиамаршрут связал китайский город Чанша и столицу Эфиопии. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 28 ліпеня 2022. Праверана 28 ліпеня 2022.
  16. Аэропорт Хуанхуа города Чанша в 2023 году обслужил рекордное количество пассажиров. Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 5 студзеня 2024. Праверана 5 студзеня 2024.
  17. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/chansha-kitaj/
  18. http://msdesk.mbmb.gov.my/twincities/glance.cfm