Эліэзер Бэн-Егуда

Эліэзер Бэн-Егуда
Эліэзер Бэн-Егуда
	іўр.: אֱלִיעֶזֶר בֶּן־יְהוּדָה
Дата нараджэння	7 студзеня 1858[…]
Дата смерці	16 снежня 1922[…] (64 гады)
Месца смерці	Іерусалім, Брытанскі мандат у Палесціне, Злучанае каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі;
Месца пахавання	Яўрэйскія могілкі на Маслічнай гары[d];
Грамадзянства	Расійская імперыя; Асманская імперыя; Брытанскі мандат у Палесціне;
Жонка	Дэвора Бэн-Егуда[d] і Хемда Бэн-Егуда
Дзеці	Ітамар Бэн-Аві[d] і Dola Ben-Yehuda Wittmann[d]
Род дзейнасці	лексікограф, мовазнавец, журналіст, граматык, рэдактар газеты
Навуковая сфера	мовазнаўства
Альма-матар	Дзвінскае рэальнае вучылішча[d];
Член у	Камітэт мовы іўрыт[d] (16 снежня 1922);
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Эліэ́зер Бэн-Егуда́ (іўр.: אֱלִיעֶזֶר בֶּן־יְהוּדָה; імя пры нараджэнні Эліэ́зер-І́цхак Пе́рэльман; 7 студзеня 1858, Лужкі, Віленская губерня — 16 снежня 1922, Іерусалім) — габрэйскі мовазнаўца, лексікограф і рэдактар газет. Адраджальнік сучаснага іўрыта, адзін з заснавальнікаў гебраізму, піянер сіянізму.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў мястэчку Лужкі ў Віленскай губерні (цяпер Шаркаўшчынскі раён Віцебскай вобласці Беларусі). Наведваў яўрэйскую пачатковую школу («хедар»), дзе з трох гадоў вывучаў іўрыт і Біблію. Да дванаццаці гадоў ён прачытаў вялікія часткі Торы, Мішны і Талмуда. Маці і дзядзька спадзяваліся, што ён стане рабінам, таму адправілі вучыцца ў ешыву Полацка. У ешыве ён атрымаў рэлігійную габрэйскую асвету, якая ўключала таксама некаторыя свецкія творы^[5]. Пазней ён вывучыў фрацузскую, нямецкую і рускую мову, ды адправіўся ў Дзвінск (цяпер Даўгаўпілс, Латвія) дзеля дадатковай адукацыі, дзе паступіў у рэальнае вучылішча (скончыў экстэрнам у 1877).

У 1878 годзе пачаў навучанне ў Сарбонскім універсітэце Парыжа, дзе вывучаў медыцыну, а таксама гісторыю і палітыку Блізкага Усходу. Ва ўніверсітэце надалей удасканальваў габрэйскую мову і граматыку. Тады ж ён пазнаёміўся з сіянісцкім рухам і пачаў усведамляць неабходнасць адраджэння нацыянальнай мовы габрэяў. У Парыжы ўпершыню меў дыялог з яўрэем на іўрыце, што пераканала яго ў магчымасці цалкам адрадзіць гэтую мову^[6].

У 1881 годзе іміграваў ў Палесціну, якой кіравала тады Асманская імперыя, і асеў у Іерусаліме, дзе змяніў імя на Бэн-Егуда. У сям’і адзінай мовай стасункаў быў іўрыт. Яго сын Бэн-Цыён Бэн-Егуда быў першым ізраільцянінам, для каго іўрыт быў роднай мовай, іншай ён не ведаў і размаўляў толькі на ёй. Для навучання сваіх дзяцей сям’я жыла ў моўнай ізаляцыі, дзе ўжываўся толькі іўрыт^[6].

У 1882 годзе Нісым Бэхар, дырэктар школы Torah & Avodah пры іерусалімскім каледжы Сусветнага габрэйскага хаўрусу^[d] прапанаваў Бэн-Егуду пасаду настаўніка, дзе той пачаў выкладаць на іўрыце. Бэхар азнаёміў Бэн-Егуду з метадам выкладання іўрыта на іўрыце, без перакладу на іншыя мовы. З прычыны хваробы Бэн-Егуда выкладаў нядоўга, але ягоная праца мела плён, ужо праз некалькі месяцаў вучні маглі свабодна размаўляць на іўрыце на побытавыя тэмы^[6].

Некалькі гадоў Бэн-Егуда пісаў артыкулы ў мясцовай газеце «Гахавацэлет», а ў 1884 годзе пачаў друкаваць уласную газету «Гацві^[d]», якая задумвалася як сродак для навучання дарослых праз змест і мову. Бэн-Егуда выкарыстоўваў сваю газету як інструмент увядзення ў іўрыт новых слоў, якіх раней не існавала. Тады ж ён пачаў працу над слоўнікам, вынікам працы стаў 17-тамовы «Поўны слоўнік старажытнагабрэйскай мовы і сучаснага іўрыту», які канчаткова быў дароблены пасля ягонай смерці другой жонкай Гемдай і сынам . У снежні 1890 года стварыў Камітэт мовы іўрыт, які ў 1920 годзе рэарганізаваны ў Акадэмію мовы іўрыт, што цяпер ёсць галоўным цэнтрам даследавання і рэгулявання іўрыту^[6].

29 кастрычніка 1922 года іўрыт, разам з арабскай і англійскай мовамі, абвешчаны адной з афіцыйных моў Брытанскага мандату ў Палесціне. Гэта адбылося ў тым ліку дзякуючы працы Бэн-Егуды^[6].

Эліэзер Бэн-Егуда памёр у Іерусаліме 16 снежня 1922 года ад сухотаў.

Памяць[правіць | правіць зыходнік]

На доме Эліэзера Бэн-Егуды ў Іерусаліме ўсталяваная памятная дошка. У гонар яго названая адна з цэнтральных вуліц Іерусаліма, а таксама вуліцы ў Тэль-Авіве, Хайфе і іншых гарадах Ізраіля.

На радзіме ў Лужках усталяваны памятны знак на месцы дома, дзе ён нарадзіўся. Бюст Эліэзера Бэн-Егуды ўсталяваны на Алеі славутых землякоў у Глыбокім.

Зноскі

↑ ^а ^б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ ^а ^б Eliezer Ben-Yehuda // SNAC — 2010. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>
↑ לנג י. (unspecified title) — С. 2. — ISBN 978-965-217-274-7
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16130806"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q64503924"></a>
↑ Elieser Ben Jehuda // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
↑ Young Ben-Yehuda (нявызн.). huji.ac.il. Архівавана з першакрыніцы 2 August 2012.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д Эліэзэр Бэн-Егуда й адраджэньне іўрыту (1858-1922) (бел. (тар.)) (нявызн.) ?(недаступная спасылка). pravapis.org. Архівавана з першакрыніцы 7 студзеня 2021. Праверана 7-1-2021.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Эліэзер Бэн-Егуда

[_eaa1121ef2f71411-1] а ^б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[_17f878e4f7c2ff83-2] а ^б Eliezer Ben-Yehuda // SNAC — 2010. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>

[_580d53c46ee272ec-3] לנג י. (unspecified title) — С. 2. — ISBN 978-965-217-274-7
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q16130806"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q64503924"></a>

[_dbf057c80b62e4c9-4] Elieser Ben Jehuda // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[5] Young Ben-Yehuda (нявызн.). huji.ac.il. Архівавана з першакрыніцы 2 August 2012.

[pravapis-6] а ^б ^в ^г ^д Эліэзэр Бэн-Егуда й адраджэньне іўрыту (1858-1922) (бел. (тар.)) (нявызн.) ?(недаступная спасылка). pravapis.org. Архівавана з першакрыніцы 7 студзеня 2021. Праверана 7-1-2021.

[1]

[2]

[5]

[6]