Яніс Тылбэргс

Іван Хрыстафоравіч Цільберг
лат.: Jānis Roberts Tillbergs
Імя пры нараджэнні	Яніс Робертс Тылбэргс
Дата нараджэння	20 чэрвеня (2 ліпеня) 1880(1880-07-02)
Месца нараджэння	Рыга, Расійская імперыя
Дата смерці	7 лістапада 1972(1972-11-07) (92 гады)
Месца смерці	Рыга, СССР
Месца пахавання	Лясныя могілкі
Грамадзянства
Род дзейнасці	мастак, скульптар
Жанр	партрэт, нацюрморт, пейзаж
Вучоба	Імператарская акадэмія мастацтваў
Мастацкі кірунак	рэалізм
Уплыў	Дзмітрый Кардоўскі
Уплыў на	Q105523297?, Q115273725? і Q12173503?
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Я́ніс Ты́лбэргс, вядомы таксама як Іван Хрыстафоравіч Цільберг (20 чэрвеня (2 жніўня) 1880, Рыга, Расійская імперыя— 7 лістапада 1972, Рыга, Латвійская ССР) — савецкі жывапісец, графік, скульптар і педагог, народны мастак Латвійскай ССР (1955).

Біяграфія

Маладыя гады

Паходзіў з сям'і чыгуначніка. Па заканчэнні пачатковай школы, з 1892 па 1898 гады вучыўся ў Рыжскім гарадскім рэальным вучылішчы. Здольнасці да малявання былі прыкметныя з юнага ўзросту. З-за недахопу сродкаў на навучанне мастацкаму рамяству, Яніс каля года працаваў бухгалтарам і чарцёжнікам, збіраючы матэрыяльныя сродкі на паездку ў Санкт-Пецярбург. Пасля працы будучы мастак вучыўся лепцы і маляванню ў скульптара Аўгуста Фольца і жывапісца Борхерта на вячэрніх курсах Рыжскага рамеснага вучылішча. Там ён получіл першыя веды ў галіне лепкі і малявання.

У 1900 Тильбергз паехаў у Пецярбург і паступіў у прыватную мастацкую студыю акадэміка Льва Дзмітрыева-Каўказскага. Там ён пазнаёмілся з Мсціславам Дабужынскім, які пасля, будучы на пасадзе дырэктара Віцебскага народнага мастацкага вучылішча запрасіў яго загадваць скульптурнай майстэрняй у вучылішчы.

У 1901 годзе Яніс паступіў у Імператарскую Акадэмію мастацтваў, якую скончыў у 1909. Выкладчыкамі яго былі Ян Цыянсглінскі, Васіль Савінскі і Іван Тварожнікаў.

Станаўленне творчага шляху

Пачынаючы з 1901 года Яніс маляваў карыкатуры для латвійскага часопіса «Аўструмс» («Усход»). Першымі з іх былі ілюстрацыі да аповяду А. Ніедра «Голад і любоў». З 1904 займаўся малюнкам у выкладчыка Дзмітрыя Кардоўскага, уплыў якога аказалася найбольш сур'ёзным ў фарміраванні стылю маладога мастака. У Кардоўскага ён асвоіў новы акадэмічна-рацыяналістычны спосаб малюнка (малюнак рэчаіснасці на аснове структуры аб'екта пры пэўных умовах асвятлення). Гэты метад Тылбэргс пазней выкарыстоўваў у сваёй выкладчыцкай працы. За гады вучэння ў Акадэміі мастацтваў Яніс Тылбэргс майстэрскі авалодаў прыёмамі графікі і розных відаў гравюр. У 1905 годзе яму прысудзілі першую прэмію на конкурсе плаката, графікі і гравюры, які праводзіўся Акадэміяй мастацтваў, за двухколерную ксілаграфію «Рэмбрандт, які працуе над афортам». Паралельна з асноўнай вучобай, у 1905 — 1906 гадах Тылбэргс скончыў педагагічныя курсы, створаныя пры Акадэміі.

Падчас рэвалюцыйных хваляванняў 1905 — 1906 гадоў заняткі ў Акадэміі мастацтваў былі прыпыненыя. Мастак выкарыстаў вольны час для вандроўкі ў Заходнюю Еўропу. Узімку 1906 ён наведаў Парыж і практыкаваўся ў майстэрні мастакоў-рэалістаў Шарля Котэ і Жака Эміля Бланша, наведваў музейныя экспазіцыі. Яго цікавіў жывапіс сучаснікаў, якія заваявалі міжнародную папулярнасць, такіх як Джон Сарджэнт, Джэймс Уістлер, Ліянэла Балестрэры, а таксама старых брытанскіх майстроў — Джошуа Рэйналдса, Томаса Гейнсбара, Генры Рэборна.

Па вяртанні ў Пецярбург, у гэтым жа годзе, разам з групай латвійскіх мастакоў-аднадумцаў, у склад якой уваходзілі яшчэ Пурыц і Рыхард Зарыньш, А. Раман і скульптар Г. Шкільтэр, Тылбэргс засноўваў сатырычны часопісе «Зварыш» («Шалі»). З дапамогай карыкатур яны высмейвалі латвійскую дзейную ўладу, дваранскае саслоўе і духавенства, якія разам ўціскалі латвійскіх сялян. Часопіс праіснаваў да 1907 года, было выпушчана ўсяго 10 нумароў. Таксама Тылбэргс маляваў на заказ карыкатуры для пецярбургскіх газет і гумарыстычнага часопіса «Шэры воўк».

Пачалася выставачная дзейнасць Тылбэргса на Вясенняй выстаўке ў 1906 годзе. У Акадэміі мастацтваў ён экспанаваў палатно на тэму з жыцця латышоў «Кірмаш у Елгаве». У 1907 годзе ён быў удастоены прэміі за эскіз вуглём па тэме «Іосіф і яго браты». У 1908 годзе Тылбэргс напісаў палатно «Партрэт латышкі», гераіняй якога стала простая сялянка. Адначасова з жывапісам мастак займаўся скульптурай. У 1908 годзе ён прадставіў бюст маці з гіпсу на выставе «Новае грамадства мастакоў», арганізаванай Дзмітрыем Кардоўскім, які неўзабаве стаў кіраўніком яго дыпломнай працы — шэдэўра «П'ета» (1909).

Літаратура

• Шишанов, В. «Витебские отражения» в рижской газете «Сегодня» / В. Шишанов // Шагаловский сборник. Вып. 5: материалы XXVI и XXVII Шагаловских чтений в Витебске (2017—2019) / Музей М. Шагала; редкол.: Л. Хмельницкая (гл. ред.), И. Воронова. — Минск: Национальная библиотека Беларуси, 2019. — С. 212—231.