Ян Цехановіч

Ян Цехановіч
Ян Цехановіч
	літ.: Janas Ciechanowiczius; польск.: Jan Ciechanowicz
Дата нараджэння	2 ліпеня 1946
Месца нараджэння	Варняны, Варнянскі сельсавет, Астравецкі раён, Маладзечанская вобласць, БССР, СССР;
Дата смерці	10 студзеня 2022 (75 гадоў)
Месца смерці	Плоцк, Мазавецкае ваяводства, Польшча;
Грамадзянства	СССР; Літва; Польшча;
Род дзейнасці	мовазнавец, палітык
Месца працы	Віленскі ўніверсітэт; Інстытут філасофіі НАН Беларусі;
Навуковая ступень	кандыдат філасофскіх навук
Альма-матар	Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут замежных моў (1971);

Ян Цехановіч (у савецкіх дакументах Іван Станіслававіч Ціхановіч) (літ.: Janas Ciechanowiczius, польск.: Jan Ciechanowicz; 2 ліпеня 1946 года, Варняны, Астравецкі раён, Маладзечанская вобласць, БССР — 10 студзеня 2022 года, Клодзка, Ніжнесілезскае ваяводства, Польшча) — польскі, літоўскі і савецкі гісторык, лінгвіст і публіцыст. Былы лідар палякаў у Літве. Народны дэпутат СССР, член Вярхоўнага Савета СССР (1989—1991).

Біяграфія

Быў сынам Станіслава Цехановіча, кіраўніка маёмасцю Універсітэта Стэфана Баторыя. Вучыўся ў Мінскім дзяржаўным інстытуце замежных моў (1971) і Сацыяльным універсітэце палітычных навук (Вільнюс, 1973); меў ступень кандыдата навук па найноўшай нямецкай філасофіі («Чалавек і культура ў філасофіі Тэадора Візенгрунда Адорна»)^[1].

Вёў даследаванні ў галіне гуманітарных навук: гісторыі, філасофіі, германскай філалогіі, сацыялогіі, рэлігіязнаўства, этыкі, паліталогіі, гісторыі ідэй. Працаваў перакладчыкам-пісарам у Інстытуце філасофіі і права НАН Беларусі ў Мінску (1969), перакладчыкам у навукова-метадычнай бібліятэцы фізічнай культуры і спорту ў Мінску (1970), настаўнікам нямецкай мовы ў Мейшагальскай і Дукштанскай польскіх сярэдніх школах (1970—1975), карэспандэнтам газеты «Czerwony sztandar» (1975—1983), выкладчыкам філасофіі, этыкі і рэлігіязнаўства ў Вільнюскім дзяржаўным педагагічным інстытуце (па сумяшчальніцтве, 1975—1983), выкладчыкам філасофіі Вільнюскага дзяржаўнага ўніверсітэта (па сумяшчальніцтве, 1975—1976), дацэнтам Літоўскага аддзялення Маскоўскай акадэміі грамадскіх навук у Вільнюсе (1983—1986); дацэнтам кафедры філасофіі Вільнюскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута (1986—1991)^[1], выкладчыкам нямецкай мовы ў сярэдняй школе імя Мсціслава Дабужынскага ў Вільнюсе (па сумяшчальніцтве ў 1992), выкладчыкам нямецкай, рускай і літоўскай у Быдгашчы (1993—1994), старшым выкладчыкам Інстытута нямецкай філалогіі Жэшаўскага ўніверсітэта (лекцыі і практычныя заняткі ў галіне філасофіі, этыкі, гісторыі нямецкай філасофіі, філасофіі культуры, лексікалогіі нямецкай мовы; прасоўванне 78 магістарскіх дысертацый; 1994—2013), выкладчыкам нямецкай мовы ў школьным комплексе караля Уладзіслава Ягайлы ў Нехабжэ пад Жэшувам (2000—2008), выкладчыкам нямецкай мовы ў Комплексе педагагічных каледжаў у Тарнобжазе (па сумяшчальніцтве, 2001—2011), выкладчыкам дзелавой этыкі ва Універсітэце бізнесу ў Санакк (па сумяшчальніцтве, 2005—2006).

У другой палове 1970-х кантактаваў з афіцэрам Службы бяспекі ПНР Марыянам Харукевічам. Як перакананы польскі нацыяналіст Харукевіч узначальваў падпольную арганізацыю ў органах дзяржбяспекі. Ён таемна супрацоўнічаў з дысідэнтамі, стараўся кансалідаваць палякаў Літвы на нацыянальнай платформе, выкарыстаў для гэтага публікацыі «Czerwony sztandar». Сустрэчы Цехановіча з Харкевічам выклікалі падазрэнні ў КДБ СССР. Аднак яны здолелі прадставіць сваё супрацоўніцтва як цалкам лаяльнае камуністычнай ідэалогіі^[2].

У 1988 годзе быў суарганізатарам грамадска-культурнага аб’яднання палякаў Літвы. Высоўваў ідэю стварэння Усходне-Польскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі, для чаго сустракаўся з Прэзідэнтам СССР Міхаілам Гарбачовым. Заснавальнік польскай партыі правоў чалавека і іншых польскіх арганізацый. У 1989 годзе абраны народным дэпутатам СССР^[1]; абараняў інтарэсы польскага народа ў Літве; Камітэце па навуцы і тэхніцы СССР да 1991 года. Як праваабаронца, у гэты перыяд быў лаўрэатам некалькіх амерыканскіх і міжнародных прэмій. У 2019 годзе быў у адзіным спісе кандыдатаў ад «Нацыянальнага адзінства» («Адзінства народа») у Еўрапарламент^[3].

Пасля распаду Савецкага Саюза эміграваў у Польшчу. Выкладаў у некалькіх універсітэтах. Прысвяціў сябе даследаванням у галіне гісторыі, філасофіі, філалогіі, сацыялогіі, паліталогіі і рэлігіязнаўства. Напісаў больш за 1000 навуковых артыкулаў і некалькі дзясяткаў кніг, выдадзеных у сямі краінах.

Ганаровы член Саюза польскай шляхты Усходніх Крэсаў^[4].

Памёр 10 студзеня 2022 года ад ускладненняў COVID-19 падчас глабальнай пандэміі гэтага захворвання^[5]. Жонка Галіна Цехановіч праз два дні^[6].

Крыніцы

↑ ^а ^б ^в ТИХОНОВИЧ Иван Станиславович (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2022. Праверана 25 студзеня 2022.
↑ Piłsudczycy w Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej we Wrocławiu — «Grupa Charukiewicza» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 3 верасня 2022. Праверана 3 верасня 2022.
↑ Serwis PKW – Wybory 2019 (польск.). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2022. Праверана 25 студзеня 2022.
↑ Strona Związku Szlachty Polskiej Kresów Wschodnich (польск.). szlachta-zspkw.org. Архівавана з першакрыніцы 7 ліпеня 2016. Праверана 25 студзеня 2022.
↑ Karol Kaźmierczak. Nie żyje Jan Ciechanowicz – chciał autonomii dla Polaków na Wileńszczyźnie i Kresach Wschodnich (польск.). kresy.pl (12 студзеня 2022). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2022. Праверана 25 студзеня 2022.
↑ Henryk Mażul. Odszedł do Pana wielki patriota Wileńszczyzny i Polski dr Jan Ciechanowicz. Nie wszystek umarł… (польск.). l24.lt (12 студзеня 2022). Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2022. Праверана 25 студзеня 2022.

Спасылкі

[ДВС-1] а ^б ^в ТИХОНОВИЧ Иван Станиславович (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2022. Праверана 25 студзеня 2022.

[2] Piłsudczycy w Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej we Wrocławiu — «Grupa Charukiewicza» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 3 верасня 2022. Праверана 3 верасня 2022.

[3] Serwis PKW – Wybory 2019 (польск.). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2022. Праверана 25 студзеня 2022.

[4] Strona Związku Szlachty Polskiej Kresów Wschodnich (польск.). szlachta-zspkw.org. Архівавана з першакрыніцы 7 ліпеня 2016. Праверана 25 студзеня 2022.

[5] Karol Kaźmierczak. Nie żyje Jan Ciechanowicz – chciał autonomii dla Polaków na Wileńszczyźnie i Kresach Wschodnich (польск.). kresy.pl (12 студзеня 2022). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2022. Праверана 25 студзеня 2022.

[6] Henryk Mażul. Odszedł do Pana wielki patriota Wileńszczyzny i Polski dr Jan Ciechanowicz. Nie wszystek umarł… (польск.). l24.lt (12 студзеня 2022). Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2022. Праверана 25 студзеня 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]