SMS Goeben (1911)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Лінейны крэйсер «Гёбен»
ням.: SMS Goeben
Гісторыя карабля
Дзяржава сцяга  Германская імперыя
 Асманская імперыя
 Турцыя
Будаўніцтва пачата 21 лютага 1907
Спушчана на ваду 28 сакавіка 1911
Уведзены ў эксплуатацыю 2 ліпеня 1912
Гады службы 1912—1973
Сучасны статус разабраны на метал
Асноўныя характарыстыкі
Тып карабля Лінейны крэйсер
Экіпаж 1153 (з 1912 года)
1425 (з 1916 года)
Памеры
Водазмяшчэнне надводнае 22 979 т
Водазмяшчэнне падводнае 25 400 т
Даўжыня найбольшая (па КВЛ) 186,6 м
Шырыня корпуса найб. 29,4 м
Вышыня 14,08 м
Сярэдняя асадка (па КВЛ) 8,77 м (носам) 9,19 м (кармой)
Сілавая ўстаноўка
Узбраенне
Артылерыя 10 × 28 cm SK L/50 (5×2);
12 × 150-мм;
12 × 88-мм
Тарпедна-
міннае ўзбраенне		 4 × 500мм ТА
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ліне́йны крэ́йсер «Гё́бен» (ням.: Goeben) — нямецкі лінейны крэйсер тыпу «Мольтке» часоў Першай сусветнай вайны. Уведзены ў строй 2 ліпеня 1912 года. У 1914—1917 гадах вёў аперацыі на Чорным моры супраць рускага флоту і каўказскага фронту рускай арміі.

З жніўня 1914 года ў складзе турэцкага флоту пад імем «Султан Сялім Грозны» (турэцк.: Yavuz Sultan Selim) або проста Yavuz. Да 1950 года быў флагманам ваенна-марскога флоту Турцыі. У 1973 годзе быў разрэзаны на метал[1] (апошнім з караблёў германскага імперскага флоту) пасля таго, як Германія адмовілася выкупіць яго і ператварыць у музей.

Лічыцца, што «Гёбен» («Явуз Султан Сялім») заставаўся на актыўнай службе даўжэй, чым любы іншы карабель дрэдноўтнага тыпу ў свеце.

Будаўніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Лінейны крэйсер тыпу «Мольтке». Закладзены 12 або 28 жніўня[Заўв. 1] 1909 года, спушчаны на ваду 28 сакавіка 1911 года, папярэдне увайшоў у склад флоту 2 ліпеня 1912 года. Кошт пабудовы склаў 41 564 000 залатых марак або 20 728 000 рублёў золатам. Будаўніцтва вялося на суднаверфі фірмы «Блом унд Фос» («Blohm und Voss») у Гамбурге.

Названы ў гонар Аўгуста Карла фон Гёбена, прускага генерала часоў франка-прускай вайны 1870—1871.

Першая сусветная вайна[правіць | правіць зыходнік]

Да вайны крэйсер быў флагманам Міжземнаморскай групы Кайзерліхмарынэ (камандуючы — адмірал В. Сушон).

1914[правіць | правіць зыходнік]

Летам 1914 года «Гёбен» і лёгкі крэйсер «Брэслау» знаходзіліся паблізу ўзбярэжжа Афрыкі. У Міжземным моры знаходзіліся значныя сілы французскага флоту, таму пасля аб’явы вайны было вырашана перавесці групу ў Канстанцінопаль, бліжэй да берагоў нейтральнай Турцыі, дружалюбнай Германіі. Акрамя французскага флоту ў Міжземным моры знаходзілася і група брытанскіх лінейных крэйсераў, аднак «Гёбену» і «Брэслау» атрымалася выслізнуць ад саюзнікаў і ўдала дайсці да мэты: 10 жніўня 1914 нямецкія крэйсеры дасягнулі праліва Дарданэлы.

Турцыя была ўсё яшчэ нейтральнай краінай і па існуючых дагаворах не мела права ўпускаць караблі ваюючых бакоў у пралівы. Аднак Германіі ўдалося схіліць на свой бок ваеннага міністра Турцыі Энвер-пашу, і дазвол быў дадзены. Для таго, каб пераадолець юрыдычныя цяжкасці, нямецкія крэйсеры былі фармальна ўключаны ў склад турэцкага флоту пад імёнамі Yavuz Sultan Selim і Midilli, уся каманда пры гэтым засталася нямецкай. 16 жніўня крэйсеры падышлі да Канстанцінопаля. 23 верасня контр-адмірал Сушон быў прызначаны галоўнакамандуючым турэцкім флотам.

  • 29 кастрычніка «Гёбен» падышоў да Севастопаля і абстраляў яго. Берагавыя батарэі адкрылі агонь у адказ. 254-мм снарад трапіў у раён кармавой трубы, але не выбухнуў. Пры адыходзе «Гёбен» сустрэў і абстраляў рускі мінны загараджальнік «Прут» (каб пазбегнуць захопу, камандзір капітан 2-га рангу Быкаў Г. А. загадаў затапіць карабель, адкрыўшы кінгстоны, а камандзе высадзіцца на шлюпкі[2]), пасля чаго накрыў залпам з 150-мм гармат эсмінец «Лейтэнант Пушчын», які прыйшоў на дапамогу тонучаму «Прута». Пасля гэтых падзей Расія абвясціла вайну Турцыі[Заўв. 2].
  • 18 лістапада «Гёбен» і «Брэслау» зноў наблізіліся да берагоў Крыма і ля мыса Сарыч раптам сустрэліся з галоўнымі сіламі Чарнаморскага флоту на чале з браняносцам «Яўстафій». З-за туману праціўнікі знайшлі адзін аднаго на адлегласці менш за 5 міль. У наступнай перастрэлцы «Гёбен» атрымаў некалькі пападанняў цяжкімі снарадамі, аднак, дзякуючы перавазе ў хуткасці, нямецкім крейсерам удалося адарвацца ад рускай эскадры і сысці (гл. Бой ля мыса Сарыч).
  • 10 снежня прыкрываў транспарты з войскамі і абстраляў Батумі.
  • 26 снежня наскочыў на міннае поле, усталяванае рускімі караблямі паблізу ўваходу ў праліў Басфор. Першая міна выбухнула па правым борце паблізу насавой рубкі. У корпусе ўтварылася прабоіна плошчай каля 50 м2, аднак унутраная бранявая пераборка (torpedo bulkhead) вытрымала ўдар. Праз некалькі хвілін выбухнула другая міна — на гэты раз па левым борце наперадзе каземата; плошча прабоіны ў корпусе склала больш за 60 м2, аднак унутраная браня вытрымала і на гэты раз. Карабель прыняў да 600 тон вады, але змог дайсці да базы. Для рамонту прыйшлося выклікаць рабочых з Германіі і будаваць гіганцкія кесоны вагой 160 тон.

1915[правіць | правіць зыходнік]

Лёгкі крэйсер «Брэслау»
  • 3 красавіка «Гёбен» і «Брэслау» выйшлі ў Чорнае мора, каб сустрэць турэцкія браняпалубныя крэйсеры «Хамідзіе» і «Меджыдзіе», пасланыя для бамбардзіравання Мікалаева. «Меджыдзіе» наскочыў на міну і затануў, таму бамбардзіраванне Мікалаева было адменена, германскія жа караблі адправіліся да Севастопаля. Прысутнасць праціўніка было выяўлена рускім гідрапланам, і ў моры выйшла эскадра Чарнаморскага флоту: шэсць браняносцаў у суправаджэнні двух крэйсераў і пяці эсмінцаў. Тым часам нямецкія крэйсеры патапілі два грузавых параходы і чакалі рускую эскадру, каб прыкрыць адыход «Хамідзіе» ў Басфор. Калі рускі флот наблізіўся на адлегласць 10 міль, «Брэслау» паставіў дымавую заслону, пад прыкрыццём якой германскія крэйсеры сталі адыходзіць. Рускія лінкары развілі максімальны ход і адкрылі агонь, але ў надышоўшых прыцемках поспеху не дамагліся. Нямецкія крэйсеры атрымалі па радыё паведамленне аб тым, што «Хамідзіе» ўдала вярнуўся на базу, і пачалі адыход, не падазраючы, што ў цемры да іх наблізіліся рускія эсмінцы. Неасцярожныя перамовы па радыё выдалі рускіх маракоў, і «Брэслау», асвятліўшы эсмінцы пражэктарамі, адкрыў агонь з дыстанцыі 200 м. Нямецкія маракі палічылі, што імі былі патоплены два эсмінцы, але рускія караблі адступілі без страт. «Гёбен» і «Брэслау» зноў сышлі ў Басфор.

Да канца года аперацыі «Гёбена» былі абмежаваныя з-за недахопу вугалю; крэйсер выходзіў у мора толькі два разы: 9—11 жніўня і 5—6 верасня.

1916[правіць | правіць зыходнік]

  • 8 студзеня падчас чарговага выхаду сутыкнуўся з новым рускім лінкарам «Імператрыца Екацярына Вялікая». Пяць залпаў «Гёбена», выпушчаныя з максімальнай дыстанцыі, ляглі з недалётамі. Крэйсер пачаў адыход, паступова павялічваючы дыстанцыю[Заўв. 3]. Рускі лінкар развіў максімальную хуткасць і працягваў пераслед яшчэ 30 хвілін, вядучы агонь з 305-мм гармат: апошнія залпы былі зробленыя з дыстанцыі 22,5 км[3]. «Гёбен» атрымаў толькі асколачныя пападанні і сышоў у Басфор.
  • 4—6 лютага прыкрываў транспарты з войскамі.
  • 4 ліпеня абстраляў Туапсэ.

У канцы 1916 года на «Гёбен» усталявалі прыборы цэнтральнай наводкі галоўнага і сярэдняга калібраў. Вугал узвышэння гармат павялічылі да 22,5°, што давала крейсеру магчымасць весці бой з новымі рускімі лінкарамі на дыстанцыях да 23 км. Адначасова былі дэмантаваныя апошнія чатыры 88-мм гарматы, якія яшчэ заставаліся на борце.

1917[правіць | правіць зыходнік]

З’яўленне рускіх дрэдноўтаў кардынальна змяніла становішча на каўказска-чарнаморскім тэатры ваенных дзеянняў. Дзякуючы дасягнутай якаснай перавагі, чарнаморскі флот здолеў блакаваць дастаўку вугалю з раёна Зангулдак ў Анатоліі ў Канстанцінопаль, у выніку чаго ў 1917 годзе «Гёбен» ні разу не выйшаў у мора.

1918[правіць | правіць зыходнік]

Пасля кастрычніцкай рэвалюцыі ў Петраградзе і ў выніку ўсталяванай пасля гэтага анархіі рускі флот страціў баяздольнасць і ваенныя дзеянні на Чорным моры спыніліся; база флоту ў Севастопалі па Брэсцкаму дагавору трапіла пад кантроль Германіі[Заўв. 4].

Пасля завяршэння Дарданэльскай аперацыі Англія трымала спецыяльную флатылію ў Эгейскім моры на выпадак выхаду «Гёбена».

  • 10 студзеня «Гёбен» і «Брэслау» выйшлі з Дарданэл і сутыкнуліся з англійскімі сіламі ў вострава Імбрас. У гэты момант лінкары англійскай флатыліі (HMS Agamemnon і HMS Lord Nelson) знаходзіліся ў іншым месцы, і англійскія эсмінцы і маніторы сталі лёгкай здабычай: былі патоплены маніторы M28 і HMS Raglan. Аднак неўзабаве пасля бою нямецкія крэйсеры наскочылі на міннае поле: «Брэслау» патануў імгненна, «Гёбен» таксама падарваўся на трох мінах, але застаўся на плаву. Неўзабаве крэйсер быў атакаваны эскадрылляй з прыкладна дзесяці англійскіх і грэчаскіх самалётаў эскадрыллі грэчаскай марской авіяцыі ў складзе II брытанскага крыла Каралеўскіх марскіх паветраных сіл (RNAS — Royal Naval Air Service) і, спрабуючы сысці ад паветранай атакі, сеў на мель ў раёне водмелі Нагара.

У ходзе паветраных баёў над караблём, грэчаскі ас Арыстыдзіс Марайцініс на знішчальніку Sopwith Camel 1F.1 збіў тры нямецкіх самалёта, якія спрабавалі перахапіць бамбардзіроўшчыкі саюзнікаў, у той час як грэчаскі Sopwith 1½ Strutter лейтэнанта Спірыдона Хамбраса быў збіты нямецкім асам Эмілем Майнеке (Emil Meinecke)[4][5].

«Гёбен» у Севастопалі, май 1918
  • 30 сакавіка «Гёбен» суправаджаў турэцкую камісію па раззбраенню, якая прыбыла ў Адэсу пасля падпісання Брэст-Літоўскага дагавора.
  • У маі праходзіў рамонт у Севастопалі, дзе, у адрозненне ад Канстанцінопаля, меўся сухі док падыходзячага памеру. Сіламі мясцовых рабочых былі ліквідаваны цечы і праведзена ачыстка корпуса.
  • 28 чэрвеня «Гёбен» з групай эсмінцаў адправіўся ў Новарасійск для інтэрніравання рэшткаў рускага ваеннага флоту, але да моманту прыбыцця групы на месца караблі ўжо былі затопленыя. Пакінуўшы эсмінцы ў Наварасійску, «Гёбен» вярнуўся ў Севастопаль, дзе сіламі мясцовых рабочых была праведзена ачыстка дна.
  • 7 жніўня — 19 кастрычніка: па вяртанні ў Канстанцінопаль, праходзіў рамонт па ліквідацыі пашкоджанняў, нанесеных выбухамі мін у студзені. У ваенных дзеяннях больш удзелу не прымаў.
  • 2 лістапада Германія перадала крэйсер ва ўласнасць турэцкага ўрада[6].

Пасля вайны[правіць | правіць зыходнік]

Умовы Сеўрскага мірнага дагавора паміж Атаманскай імперыяй і саюзнікамі (1920) прадугледжвалі перадачу крэйсера Англіі ў якасці ваенных рэпарацый. Аднак пасля вайны за незалежнасць Турцыі дагавор быў скасаваны. Па Лазанскаму мірнаму дагавору (1923) большая частка флоту заставалася ў распараджэнні турэцкага ўрада. У лік пакінутых Турцыі караблёў увайшоў і «Гёбен» («Явуз»)[7].

Стратэгічнае значэнне[правіць | правіць зыходнік]

Хадавы вінт «Гёбена», усталяваны на плошчы горада Гёльджук

З’яўленне «Гёбена» і «Брэслау» ў Чорным моры паскорыла ўступленне Турцыі ў вайну на баку Цэнтральных дзяржаў. Хоць ваенныя дзеянні Турцыі і мелі некаторае самастойнае значэнне, аднак найбольшы ўплыў на ход вайны аказала страта паўднёвага маршруту забеспячэння рускай арміі, а таксама спыненне экспарту расійскага збожжа — асноўнай крыніцы валюты для рускай казны[Заўв. 6]. Разам з нямецкай блакадай Балтыйскага мора гэта адрэзала Расію ад Еўропы; тыя, што засталіся шляхі забеспячэння праз Архангельск і Уладзівасток былі занадта доўгімі і ненадзейнымі. Усё гэта прывяло да прыкметнага паслаблення ваеннай моцы рускай арміі, якая зведала пастаянны недахоп у матэрыяльным забеспячэнні[8][Заўв. 7].

Каўказскі фронт[правіць | правіць зыходнік]

Дзеянні «Гёбена» аказалі вялікі ўплыў на аперацыі Каўказскага фронту. Да 1914 года рускія лінкары дамініравалі ў Чорным моры, і руская армія планавала дэсант у Басфоры. З’яўленне «Гёбена» ў корані змяніла сітуацыю: любыя дзеянні ў турэцкіх берагоў цяпер патрабавалі прысутнасці ўсёй браняноснай брыгады ЧФ, паколькі меншыя сілы маглі быць знішчаны «Гёбеном». Уплыў «Гёбена» было нейтралізавана толькі ў пачатку 1916 года з уводам у строй рускіх лінкораў «Імператрыца Марыя» і «Імператрыца Екацярына Вялікая». Нейтралізацыя «Гёбена» радыкальна змяніла суадносіны сіл на каўказска-чарнаморскім тэатры на карысць Расіі[9] [Заўв. 8].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Разыходжанні ў крыніцах
  2. ↑ Пасол ЗША ў Канстанцінопалі Генры Моргентау пазней паказваў, што ўрад Турцыі ў цэлым было супраць вайны з Расіяй, заканамерна баючыся паражэння. Турэцкі міністр ВМФ Джэмаль-паша не даваў санкцыі на атаку расійскіх партоў і быў пастаўлены перад фактам германскіх дзеянняў. Англія і Францыя таксама былі супраць ўступлення Турцыі ў вайну на баку Германіі. Па просьбе турак Моргентау звярнуўся да расійскага пасла М. Н. Гірса з прапановай ўладзіць справу мірам. Гірс адказаў, што гэта магчыма толькі ў выпадку, калі Турцыя звольніць усіх германскіх афіцэраў з войска і флоту. Неўзабаве Расія без кансультацый з саюзнікамі абвясціла вайну Атаманскай імперыі («Записки посла Моргентау»).
  3. ↑ На выпрабаваннях «Гёбен» паказаў максімальную хуткасць больш за 28 вузлоў. Аднак з-за расхістаных грабных вінтоў атрымалася развіць хуткасць толькі ў 23 вузла; максімальная ж хуткасць лінкараў тыпу «Імператрыца Марыя» складала 21 вузел.
  4. ↑ Існуе меркаванне, што дзейнасць палітычнай групы пад кіраўніцтвам Леніна была інспіравана германскім Генеральным штабам (гл. «Пламбіраваны вагон»).
  5. ↑ Поўная ліквідацыя пашкоджанняў, атрыманых на мінным полі адбывалася пазней: з 7 жніўня да 19 кастрычніка 1918.
  6. ↑ Да моманту пачатку вайны 50% расійскага экспарту, у тым ліку 90% экспарту збожжа, ажыццяўлялася праз турэцкія пралівы (Роган, стар. 62).
  7. ↑ Лідэл Гарт прыводзіць меркаванне генерала Гофмана, начальніка штаба Усходняга фронту: «Восенню 1915 года Гофман рашуча і пераканана заявіў, што поспех германскіх дзеянняў супраць Расіі цалкам залежыць ад магчымасці "трывала перагарадзіць Дарданэлы", таму што "калі рускія пабачаць, што шляхі для экспарту хлеба і ўвозу ваенных матэрыялаў зачыненыя, краіна будзе паступова ахоплена паралічам". » («Правда о Первой мировой», стр. 129)
  8. ↑ У студзені 1916 года пачалося агульнае наступленне рускай арміі на каўказскім фронце: 3 лютага быў узяты Эрзурум (гл. Эрзурумская бітва). Вясной 1916 года рускія войскі правялі паспяховыя дэсантныя аперацыі на ўзбярэжжы Анатолі: у Рызе (сакавік 1916) і Трабзоне (красавік), (гл. Трапезундская аперацыя). Да жніўня 1916 ўсходняя частка Анатолі (Заходняя Арменія) была цалкам занятая рускай арміяй.

Зноскі

  1. ↑ «German Battlecruisers 1914-18» стр. 19
  2. ↑ Варнек П. А. Последние минуты минного заградителя «Прут»(руск.) // Гангут : Сборник. — СПб.: «Гангут», 1997. — № 12бис.
  3. ↑ Широкорад А. Б. Черноморский флот в трёх войнах и трёх революциях
  4. ↑ Above the Lines: The Aces and Fighter Units of the German Air Service, Naval Air Service and Flanders Marine Corps, 1914—1918. Norman Franks, Frank W. Bailey, Russell Guest. Grub Street, 1993. ISBN 0-948817-73-9, ISBN 978-0-948817-73-1, p.25
  5. ↑ https://www.haf.gr/history/haf-history/1914-1918/
  6. ↑ Halpern 1995, p. 258.
  7. ↑ Gardiner & Gray 1985, p. 388.
  8. ↑ Лідэл Гарт 2009, с. 129.
  9. ↑ Айрапетов О.Р. Участие Российской империи в Первой мировой войне(1914-1917). Том.2. 1915 год. Апогей. М:. Издательство КДУ. — 2014. — 316 с. ISBN 978-5-906226-59-4

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

На рускай мове[правіць | правіць зыходнік]

  • Кооп Г. На линейном крейсере «Гёбен». — СПб.: АНТ-Принт, 2002.
  • Козлов Д. Ю. «Странная война» на Чёрном море (август-октябрь 1914 года). — М.: Квадрига, 2009. — 223 с., илл. — ISBN 978-5-904162-07-8
  • Бэзил Лиддел Гарт. 1914. Правда о Первой мировой. — М.: Эксмо, 2009. — 480 с. — 4 300 экз. — ISBN 978-5-699-36036-9.
  • Юджин Роган. Падение Османской империи. Первая мировая война на Ближнем Востоке, 1914–1920 гг. = The Fall of the Ottomans: The Great War in the Middle East. By Eugene Rogan.. — М.: Альпина Нон-фикшн, 2017. — 560 p. — ISBN 978-5-91671-762-4.

На англійскай мове[правіць | правіць зыходнік]

  • Halpern, Paul G. (1995). A Naval History of World War I. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 978-1-55750-352-7.
  • Herwig, Holger (1998) [1980]. "Luxury" Fleet: The Imperial German Navy 1888–1918. Amherst, New York: Humanity Books. ISBN 978-1-57392-286-9. OCLC 57239454.
  • Hough, Richard (2003). Dreadnought: A History of the Modern Battleship. Cornwall, UK: Penzance. ISBN 978-1-904381-11-2.
  • Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. London: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.
  • Nekrasov, George (1992). North of Gallipoli: The Black Sea Fleet at War 1914–1917. East European monographs. Vol. CCCXLIII. Boulder, Colorado: East European Monographs. ISBN 978-0-88033-240-8.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=SMS_Goeben_(1911)&oldid=4655152"