Ян Запальяі: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др r2.7.1) (робат дадаў: lv:Jānošs I Sapojai
Радок 38: Радок 38:
[[Катэгорыя:Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы]]
[[Катэгорыя:Каралі венгерскія]]
[[Катэгорыя:Каралі венгерскія]]

{{Normdaten
|PND=118712330
|LCCN=n/2002/40065
|VIAF=807108
|SELIBR=
|GKD=
|SWD=
|WP=
}}


[[ar:يانوش زابوليا]]
[[ar:يانوش زابوليا]]
Радок 55: Радок 65:
[[ja:サポヤイ・ヤーノシュ]]
[[ja:サポヤイ・ヤーノシュ]]
[[lt:Jonas Zapojajis]]
[[lt:Jonas Zapojajis]]
[[lv:Jānošs I Sapojai]]
[[nl:Johan Zápolya]]
[[nl:Johan Zápolya]]
[[pl:Jan Zápolya]]
[[pl:Jan Zápolya]]
Радок 67: Радок 78:
[[th:สมเด็จพระเจ้ายาโนส ซาโพลไยแห่งฮังการี]]
[[th:สมเด็จพระเจ้ายาโนส ซาโพลไยแห่งฮังการี]]
[[tr:János Szapolyai]]
[[tr:János Szapolyai]]
{{Normdaten
|PND=118712330
|LCCN=n/2002/40065
|VIAF=807108
|SELIBR=
|GKD=
|SWD=
|WP=
}}

Версія ад 00:23, 27 студзеня 2012

Шаблон:Вызнч Шаблон:Вызн (венг. Szapolyai János, Zápolya János) - трансільванскі ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы Венгрыі, так званай Асманскай Венгрыі (1527-1540). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі.

Жыццяпіс

Нараджэнне

Ян Запальяі нарадзіўся ў 1487 г. у мястэчку Спішскі Град (венг. Szepesi vár), сёння ў Славакіі, загінуў у 1540 г. бліз Сазшабешу (венг. Szászsebes), сёння Румынія. Бацька Яна - Іштван Запальяі (1492-1499), быў сярэднестатычным венгерскім дваранінам, а яго маці паходзіла з высакароднай сям'і Хэдвіг.

Шлях да ўлады

З 1505 г. быў кіраўніком часткі венгерскага дваранства, якая змагалася за вяртанне караля венгерскага рода і супраць якога-небудзь старонняга ўплыву. У 1511 г. атрымаў тытул трансільванскага ваяводы, асноўнай задачай якога стала - падаўленне сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам Д'ёрдзя Дожы. Паўстанцы былі разгромлены ў 1514, лідар паўстання пасля першага катавання - загінуў.

У той час Венгрыя знаходзілася пад валадарствам Людовіка Ягелона, у краіне існавала слабасць кіравальнага класа і хаос. Калі асманскі султан - Сулейман Пышны, напаў на Венгрыю, у 1526, то Ян Запальяі са сваім войскам жадаў прыняць удзел у абароне Венгрыі, але па невядомым прычынам своечасова не паспеў да мястэчка Мохач, дзе адбылася вырашальная бітва паміж венграмі і туркамі, у якой апошнія перамаглі.

Паводле некаторых крыніц, адной з падстаў не своечасовага прыбыцця на поле бітвы, было дрэннае стаўленне да дому Габсбургаў. Ён быў у сталым канфлікце з дзеючым каралём і кіравальнай шляхтай.

Валадарства

5 лістапада 1526 г. у горадзе Секешфехервар Ян Запальяі быў абраны венгерскім каралём. Праз месяц, на іншым паседжанні ў Браціславе, быў абраны другі венгерскі кароль - Фердынанд I. Гэта стварыла сітуацыю ў Венгрыі прыблізную да грамадзянскай вайны. Дваранства змяняла прыхільнасць то ў адзін, то ў другі бок, што цалкам дэстэбілізіравала і вычарпала эканамічную магутнасць Венгрыі. Фердынанда падтрымалі: Чэхія, Германія і іспанскі каралеўскі дом. Ян Запальяі звярнуўся да ўсходу, да туркаў, якія, у сваю чаргу, далі яму ўладу над часткай пераможанай Венгрыі. Такім чынам Ян Запальяі стаў каралём Венгрыі пад пратэктаратам Асманскай імперыі.

Смерць

У 1540 Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі Буду, у 1541 г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і Трансілльванію.

Шаблон:ПА

Крыніцы

  • -{Barta Gábor: A Sztambulba vezető út (1526-1528). Bp. 1983, Magvető}-
  • -{Tringli István: Az újkor hajnala. Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
  • -{Szakály Ferenc: Virágkor és hanyatlás. 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.