Аман

{{{Беларуская назва}}}

[[Сцяг {{{Родны склон}}}]] [[Герб {{{Родны склон}}}]]
[[Гімн {{{Родны склон}}}|Дзяржаўны гімн {{{Родны склон}}}]]
Афіцыйныя мовы	арабская
Сталіца	Маскат
Форма кіравання
{{{Пасады кіраўнікоў}}}	{{{Кіраўнікі}}}
Валюта	Omani rial[d]
Інтэрнэт-дамен	.om
Код ISO (Alpha-2)	OM
Код ISO (Alpha-3)	OMN
Код МАК	OMA
Тэлефонны код	+968
Часавыя паясы	UTC+04:00 і Asia/Muscat[d]

Султанат Аман, Аман — арабская дзяржава, размешчанае ў паўднёва-ўсходняй часткі Аравійскага паўвострава. Сталіца — Маскат.

Мяжуе з Аб'яднанымі Арабскімі Эміратамі, Саудаўскай Аравіяй і Еменам. Аману належыць невялікі анклаў на поўначы паўвострава Мусандам, які раздзяляе Персідскі і Аманскі залівы. Плошча — 309,5 тыс. кв. км. Працягласць берагавой лініі, уключаючы востраў Масіра і два архіпелагі — Даманіят і Халаніят — 2 тыс.км. Пустыні займаюць 82 % тэрыторыі краіны, горныя раёны — 15 %, узбярэжныя раёны — 3 %. Сталіца — г. Маскат (больш 450 тыс. чал.), буйныя гарады — Сахар, Сур, Нізва, Бурэймі, Салала. Дзяржаўная мова — арабская. Шырока распаўсюджаныя англійская, белуджы, урду, хіндзі, суахілі. Нацыянальнае свята — 18 лістапада — Дзень нараджэння султана Кабуса Бэн Саіда (адзначаецца з 1970). Нацыянальная валюта — аманскі рыял (1 аманскі рыял = 2,6 дол. ЗША; май 2008).

Гісторыя

Аман у яго сучасных межах аб'ядноўвае былы султанат Маскат і імамат Аман, над якімі ў пачатку 19 ст. усталявала свой кантроль Вялікабрытанія. У 1913 імамат Аман абвясціў сябе незалежным ад султанату Маскат. Беспаспяховая для Маската і брытанцаў сямігадовая вайна супраць імамата завяршылася падпісаннем у 1920 Сібскага мірнага дагавора, які зацвердзіў аўтаномію Амана. У 1955 пры непасрэднай дапамозе брытанцаў войска султанату Маскат акупіравалі імамат Аман. 23 ліпеня 1970 у выніку палацавага перавароту да ўлады прыйшоў султан Кабус Бэн Саід, які скінуў свайго бацьку султана Саіда Бэн Цеймура. З жніўня 1970 краіна атрымала афіцыйную назву — Султанат Аман.

Администрацыйнае дзяленне

Адміністрацыйна Султанат падзелены на 5 акруг: Дахілійя, Батына, Вуста, Шаркійя, Захіра і 4 губернатарствы: Маскат, Мусандам, Дофар і Бурэймі (заснаванае ў кастрычніку 2006), якія складаюцца з раёнаў (вілайетаў), агульны лік якіх 61. Адміністрацыйныя адзінкі узначальваюць прызначаныя султанам губернатары і валі (кіраўнікі вілайетаў).

Насельніцтва

У Султанаце Аман пражывае 2,65 млн чал. (ацэнка, 2007), з якіх аманскія падданыя складаюць ледзь больш 1,8 млн чал. Пераважаюць нашчадкі еменских і недждыйскіх арабскіх плямёнаў, астатняя частка насельніцтва — белуджы і персы, якія перабраліся ў Султанат шмат дзесяцігоддзяў таму. У складзе насельніцтва ўзбярэжных гарадоў прыкметную частку складаюць нашчадкі жыхароў Усходняй Афрыкі, першым чынам, Занзібара. Большасць аманцаў (каля 75 %) — адэпты ібадыцскай секты ў ісламе; прыкладна чвэрць насельніцтва — суніты. Невялікую, але досыць уплывовую суполку складаюць шыіты, якія пражываюць у асноўным на раўніне Аль-Батына.

Эканоміка

З 1975 эканоміка краіны развіваецца на аснове пяцігадовых планаў. За 2007 рэальны прырост ВУП склаў 8,3 %, аб'ём ВУП дасягнуў 39,8 млрд дол. ЗША. Прыбыткі на душу насельніцтва за 2007 склалі 15,6 тыс. дол.

Аснову эканомікі складае нафтаздабываючая і газавая галіны. Агульныя запасы нафты складаюць каля 4 млрд бар. На долю паліўна-энергетычнага сектара прыходзіцца каля 80 % экспарту і 40 % ВУП. Захоўваецца тэндэнцыя да паніжэння аб'ёмаў нафтаздабычы, што выклікана збядненнем радовішчаў. У сярэднім за 2007 яна склала каля 700 тыс. бар. у суткі, скараціўшыся на 5,5 % у параўнанні з 2006.

Абмежаванасць і збядненне запасаў нафты (4 млрд бар. па прагнозах хопіць прыкладна на 15-20 гадоў) падштурхоўвае ўрад да развіцця газавага сектара і стварэнню прамысловых прадпрыемстваў, якія выкарыстоўваюць газ. Пацверджаныя запасы прыроднага газу ў Амане дасягаюць 650 млрд куб. м. За 2007 адзначаўся рост здабычы прыроднага газу на 6 % да 27,6 млрд куб. м. У перыяд 2006—2010 урад плануе выдаткаваць 11,7 млрд дол. ЗША для росту нафта- і газаздабычы.

Вялікая ўвага ўрадам краіны надаецца развіццю ненафтагазавых сектараў эканомікі, першым чынам сельскай гаспадаркі і рыбалоўства, доля якіх складае меней 2 % ад ВУП. Аднак у цэлым планы ўлад па дыверсіфікацыі эканомікі пакуль застаюцца далёкай перспектывай. З 2003 дзейнічае дзяржаўная праграма па развіцці турыстычнага сектара, аднак яго доля ў ВУП не перавышае 1,5 %. Хоць за 2007 быў адзначаны рост ненафтавых галін прамысловасці (17 %), іх доля ў ВУП усё яшчэ застаецца малаважкай (11 %). У паўночных раёнах вядзецца здабыча медзі, храмітаў і вапняку. Развіваюцца будаўніцтва, цэментавая прамысловасць і металургія, у прыватнасці вытворчасць медзі. Дзейнічаюць прадпрыемствы харчовай прамысловасці, наладжана вытворчасць кармоў і ўгнаенняў.

Праграма падрыхтоўкі нацыянальных кадраў — «аманізацыя», закліканая знізіць высокі ўзровень беспрацоўя (15 % сярод моладзі), не дае планаванай аддачы. Таму эканоміка Амана пакуль не можа абыйсціся без прыцягнення замежнай працоўнай сілы (каля 850 тыс. чал., пераважна выхадцы з Індыі, Пакістана і Бангладэш).

Адной з асноўных эканамічных праблем Амана застаецца высокі ўзровень інфляцыі (каля 7 %), рост цэнаў на спажывецкія тавары і прадукты сілкавання, нерухомасць. Інфляцыйныя працэсы стымулююцца, у прыватнасці, прывязкай мясцовай нацыянальнай валюты да долара ЗША.

У 2007 высокія цэны на нафту забяспечылі прафіцыт бюджэту ў памеры 4,5 млрд дол. Расходная частка бюджэту склала 12,8 млрд.дол. ЗША. Золатавалютныя рэзервы Амана ў 2007 ацэньваюцца ў 6,5 млрд дол.

Знешні доўг ацэньваецца ў 3,4 млрд дол. На яго абслугоўванне прыходзіцца парадку 5 % ВУП.

З буйных прадпрыемстваў вылучаецца ўведзены ў эксплуатацыю у 1982 першы нафтаперапрацоўчы завод. З пачаткам засваення запасаў прыроднага газу ў г. Кальхат пабудаваныя і дзейнічаюць дзве лініі завода па звадкаванні газу (6 млн т. у год). Вядзецца будаўніцтва трэцяй чаргі магутнасцю 3,3 млн т. У 2005 пачата будаўніцтва алюмініевага камбіната ў прамысловай зоне Сахар магутнасцю 350 тыс. т. алюмінія ў год.

Палітыка дзяржавы накіраваная таксама на пашырэнне долі прыватнага сектара і ўдасканаленне інвестыцыйнага заканадаўства з мэтай прыцягнення замежных капіталаўкладанняў. Аб'ём замежных інвестыцый у эканоміку Амана расце павольна і складае ў сярэднім 300 млн дол. у год. У лістападзе 2000 Аман стаў членам ВТО (СГА?).

Аб'ём экспарту 2007 склаў 22,6 млрд дол. Дадатнае сальда гандлёвага балансу склала каля 11 млрд дол. Асноўныя знешнегандлёвыя партнёры Амана — ААЭ, Японія, ЗША, Вялікабрытанія. Галоўныя імпарцёры аманскай нафты — Кітай, Тайланд, Японія, Паўднёвая Карэя, Тайвань. Асноўныя артыкулы экспарту — нафта, звадкаваны газ, метал, тэкстыль, марожаная рыба, трапічная садавіна і гародніна, рээкспарт розных тавараў. Аман імпартуе розную тэхніку, транспартныя сродкі, гаруча-змазачныя матэрыялы, тавары шырокага спажывання, рыс, харчаванне, дамашняе быдла.

СМІ

Перыядычны друк выходзіць на арабскай і англійскай мовах. Найболей масавыя тыражы маюць штодзённыя газеты «Аль-Ватан» (арабскай — 40 тыс. асобн.), «Абсервер» (англійскай — 30 тыс. асобн.), «Аман» (арабскай — 20 тыс. асобн.) і «Таймс оф Аман» (англійскай — 30 тыс. асобн.), «Аман Трыбьюн» (на англійскай мове, — 25 тыс. экз.). Прынятыя султанам і ўрадам дэкрэты і ўказы публікуюцца ў афіцыйнай газеце «Аль-Джарыда Ар-Расмійя» на арабскай мове. У Маскаце находзяцца дзяржаўныя Інфармацыйнае агенцтва Амана, Радыё Султанату Аман (вяшчае з 1970) і Тэлебачанне Амана (працуе з 1975).

Дзяржаўны лад

Аман — абсалютная манархія. Першая канстытуцыя (Асноўны Закон) Амана прынятая 6 лістапада 1996. З 1970 главой дзяржавы з'яўляецца султан Кабус Бэн Саід Аль Саід (нар. 18 лістапада 1940), які валодае ўсёй паўнатой заканадаўчай і выканаўчай улады, сумяшчае пасты старшыні ўрада, міністра замежных спраў, абароны і фінансаў. У склад урада ўваходзяць 29 міністраў. Курыруюць яго працай віцэ-прэм'ер прынц Фахд Аль Саід, асабісты прадстаўнік султана Сувейні Аль Саід і генеральны сакратар урада Халід Аль-Бусаідзі.

У 1997 заснаваны дарадчы орган — Савет Амана («Маджліс Аман»), які складаецца з двух палат: ніжняй — Кансультатыўнага савета («Маджліс аш-Шура»), і верхняй — Дзяржсавета («Маджліс ад-Дауля»).

Савет Амана мае кансультатыўна-дарадчы статус і не можа выступаць самастойна з заканадаўчымі ініцыятывамі. У яго асноўныя функцыі ўваходзіць падрыхтоўка рэкамендацый для главы дзяржавы — султана і ўрада краіны. Кампетэнцыя Савета не распаўсюджваецца на пытанні дзяржаўнага і адміністрацыйнага ладу, унутранай і знешняй палітыкі, абароны і бяспекі. Разам з тым, Савет гуляе з кожным годам усё больш прыкметную ролю ў сацыяльна-эканамічнай сферы, у т.л. у азначэнні стратэгіі развіцця сістэмы адукацыі, аховы здароўя і г.д. У рамках пасоўвання курсу палітычных рэформ у краіне прадугледжваецца паэтапнае пашырэнне яго паўнамоцтваў.

Старшыня і члены Дзяржсавета прызначаюцца ўказам султана тэрмінам на тры гады з магчымым падаўжэннем. Склад палаты стала пашыраецца. У новым скліканні ў яго ўвайшлі 70 дэпутатаў (прызначаныя ў лістападзе 2007). Старшыня — Ях'я Бэн Махвуз Аль-Манзеры.

У склад Кансультатыўнага савета ўваходзяць 84 дэпутаты, якія прадстаўляюць розныя раёны (вілайеты) і абіраюцца шляхам прамога галасавання на чатыры гады. У ключавыя функцыі палаты ўваходзіць разгляд праектаў законаў, занясенне прапаноў па ўдасканаленні наяўнага заканадаўства, удзел у падрыхтоўцы праекту бюджэту і пяцігадовых планаў развіцця, падрыхтоўка рэкамендацый па сацыяльна-эканамічным пытанням. Паседжанні праходзяць чатыры разу ў год. У члены савета можа балатавацца любы падданы Султанату старэйшы за 21 год па-за залежнасцю ад полу. Да ўдзелу ў выбарах дапускаюцца ўсё аманцы, якія дасягнулі ўзросту 21 год, акрамя вайскоўцаў і супрацоўнікаў спецслужбаў. У кастрычніку 2007 адбыліся выбары ў Кансультатыўны савет 6-га склікання (першыя ўсеагульныя выбары адбыліся ў 2003). Цяперашні старшыня — шэйх Ахмед Бэн Мухамед Аль-Ісаіі (з 1 студзеня 2008 прызначаны на гэты пост дэкрэтам султана).

Палітычныя партыі, прафсаюзы, любыя грамадскія аб'яднанні палітычнага толку, у т.л. праваабарончыя, забароненыя.

Унутрыпалітычнае становішча ў Амане характарызуецца стабільнасцю. У краіне адсутнічае сістэмная апазіцыя, дзейнасць палітычных партый і прафсаюзаў забароненая законам. Улады праводзяць гнуткую сацыяльна-эканамічную палітыку, выкарыстоўваючы прыбыткі ад экспарту энерганосьбітаў, што дазваляе прыцягнуць падтрымку кіруючаму рэжыму з боку большасці насельніцтва краіны і пазбегнуць узнікненні сацыяльнай напружанасці ў грамадстве. Кіраўніцтва Амана прадпрымае неабходныя меры для процідзеяння пагрозе міжнароднага тэрарызму і рэлігійнага экстрэмізму.

Знешняя палітыка

У знешняй палітыцы Султанат Аман імкнецца праводзіць гнуткі, збалансаваны курс, у апошнія гады прадпрымае высілкі па пашырэнні і дыверсіфікацыі міжнародных гандлёва-эканамічных сувязяў.

Член ААН (з 1971), ЛАД (з 1971), АІК (1972), ДН (1973). Аман з'яўляецца сузаснавальнікам ССАДПЗ (1981) і АРСІО (1997 г.). У АПЕК і ААПЕК мае статус назіральніка. Падтрымлівае дыпламатычныя адносіны з 143 дзяржавамі.

Аман нязменна выступае за захаванне ключавой ролі ААН у міжнародных справах, падвышэнне яе эфектыўнасці, чаму, па меркаванні аманцаў, магло бы спрыяць структурнае рэфармаванне арганізацыі пры абавязковым уліку інтарэсаў краін, якія развіваюцца.

Прыярытэтам у знешняй палітыцы ўрада султана Кабуса застаюцца адносіны с краінамі ССАДПЗ. Аман падтрымлівае далейшае пашырэнне інтэграцыйных працэсаў на прасторы Савета супрацоўніцтва, займаючы пры гэтым адмысловую пазіцыю па шэрагу пытанняў. У маі 2007 Аман прыняў рашэнне аб выхадзе з перагаворнага працэсу па ўвядзенні адзінай валюты краінамі ССАДПЗ, дыстанцырываўся ад прапановы па рэфармаванні ўзброеных сіл Савета.

Гістарычна цесныя сувязі склаліся ў Амана з ЗША і Вялікабрытаніяй. Найболей важным іх складнікам з'яўляецца ваенна-палітычнае супрацоўніцтва. Аманское кіраўніцтва падпісала дамовы аб супрацоўніцтве ў вобласці бяспекі з ЗША (дагавор 1981) і Вялікабрытаніяй (дагавор 1970). У адпаведнасці з двухбаковым дагаворам Вашынгтон мае права на размяшчэнне ў Амане абмежаванага кантынгенту ваенна-паветраных і ваенна-марскіх сіл: востр. Масіра (база ВМС і ВПС), г. Тумрэйт (база ВПС), г. Сіб (база ВПС), г. Салала (база сухапутных сіл), г. Хасаб (РЛС сачэння за суднаходствам у Армузскім праліве).

Важным вектарам знешняй палітыкі Амана застаецца еўрапейскі напрамак.

Стратэгічным напрамкам дзейнасці аманской дыпламатыі з'яўляецца ўмацаванне і пашырэнне палітычных і гандлёва-эканамічных адносін з Іранам. Аман ацэньвае развіццё Іранам мірнай ядзернай праграмы як суверэннае і неад'емнае права Тэгерана. Тут не падтрымліваюць пазіцыю Захаду аб ваеннай скіраванасці іранскага імкнення па развіцці мірнага атама. У Амане лічаць, што ключом да дазволу дадзенай праблемы з'яўляецца палітыка-дыпламатычнае рашэнне дадзенай праблемы.

У сферы адмысловай увагі Султанату находзіцца ўзаемадзеянне с краінамі арабскага свету. Традыцыйна цесныя шматпланавыя адносіны Аман падтрымлівае з Індыяй і Пакістанам. У апошні час актыўна развіваюцца адносіны са краінамі АТР — пераважна з Кітаем, Паўднёвай Карэяй і Японіяй.

Султан Кабус — адзін з нешматлікіх арабскіх лідэраў, якія падтрымалі Кемп-Дэвідскія дамовы 1978. Аман выступае за аднаўленне перагаворнага працэсу і ўсёабдымнае і справядлівае ўрэгуляванне на Блізкім Усходзе на аснове палажэнняў «дарожнай карты», адпаведных рэзалюцый СБ ААН і арабскай мірнай ініцыятывы. У Амане добра рэагуюць на ідэю правядзення міжнароднай канферэнцыі па блізкаўсходнім урэгуляванні.

Аман выказваецца ў карысць захавання тэрытарыяльнай цэласнасці і аднаўленне ўсёй паўнаты нацыянальнага суверэнітэту ў Іраку. Тут заклікаюць да рэалізацыі ідэі нацыянальнага прымірэння і стабілізацыі сітуацыі ў сферы бяспекі ў краіне.

Аманскае кіраўніцтва спадзяецца на скарэйшае дасягненне міжэтнічнай і міжканфесійнай згоды ў Ліване.

Аман — удзельнік большасці ўніверсальных міжнародных канвенцый па барацьбе з тэрарызмам, прыхільнік рэжыму нераспаўсюджання ЗМЗ.

Узброеныя сілы

Узброеныя сілы карыстаюцца рэпутацыяй досыць баяздольных сіл у Савет супрацоўніцтва арабскіх дзяржаў Персідскага заліва ССАГПЗ, другіх пасля Саудаўскай Аравіі. Колькасць узброеных сіл, якія камплектуюцца на кантрактнай аснове, па дадзеных на 2006 складае парадку 50 тыс. чал. У склад рэгулярнага султанскага войска ўваходзяць тры віды войскаў: сухапутныя войскі, ВПС і ВМС, а таксама султанская гвардыя. Да іншых ваенізаваных фарміраванняў адносяцца султанская паліцыя, служба бяспекі, берагавая ахова ў відзе корпусу марской паліцыі.

У 1996 створаны Савет абароны на чале з султанам. У яго ўваходзяць: міністр па справах султанскага двара (курыруе працу спецслужб), генеральны інспектар паліцыі і мытні, галоўнакамандуючыя відаў войскаў і султанскай гвардыі, а таксама глава Службы ўнутранай бяспекі.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Аман