Кіпр

Рэспубліка Кіпр
грэч. Κυπριακή Δημοκρατία
турэцк.: Kıbrıs Cumhuriyeti

Сцяг Рэспублікі Кіпр Герб Рэспублікі Кіпр
Гімн: «Гімн волі»
Дата незалежнасці	16 жніўня 1960 (ад Вялікабрытаніі)
Афіцыйная мова	грэчаская і турэцкая
Сталіца	Нікосія
Форма кіравання	Рэспубліка
Прэзідэнт	Дзімітрыс Хрыстофіас
Плошча • Усяго	162-я ў свеце 9 250  км²
Насельніцтва • Ацэнка (2009) • Шчыльнасць	793 963 чал. (155-я) 117 чал./км²
ВУП (ППЗ)   • Разам (2004)   • На душу насельніцтва	$15,76 млрд.  (117-ы) $20 428
Валюта	Еўра; кіпрскі фунт (да 2008 а)
Інтэрнэт-дамен	.cy
Код ISO (Alpha-2)	CY
Код ISO (Alpha-3)	CYP
Код МАК	CYP
Тэлефонны код	+357
Часавыя паясы	+2

Кіпр, астраўная краіна, размешчана на аднайменным востраве ў Міжземным моры. Уваходзіць у ЕС.

Трэці па велічыні востраў у Міжземным моры, плошчай 9 251 км². Ён працягнуўся на 240 км з усходу на захад, а ў шырыню дасягае 100 км з поўначы на поўдзень. Кіпр размешчаны ў паўночна-ўсходняй частцы Міжземнамор'я на адлегласці 380 км ад Егіпта, 105 км ад Сірыі і 75 км ад Турцыі.

З палітычнага пункту гледжання, Кіпр з'яўляецца незалежнай дзяржавай, Рэспублікай Кіпр, з 1960, за выключэннем двух участкаў тэрыторыі пад ваеннымі базамі, якія пакінула ў сваім валоданні Вялікабрытанія (Akrotiri і Dhekelia).

У паўночнай частцы вострава знаходзіцца самаабвешчаная Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра.

Рэльеф

Вялікая частка вострава занятая гарамі. Уздоўж паўночнага берага ў шыротным кірунку цягнецца горны ланцуг Кірэнія. Шырыня яе ў заходняй частцы — 15 км, да ўсходу яна пашыраецца да 25—30 км. Заходняя частка хрыбта Кірэнія больш высокая; асобныя вяршыні перавышаюць 1 тыс. м. Самая высокая кропка хрыбта — гара Акраманда (1023 м). Паўднёва-заходняя палова выспы занятая шырокім горным масівам Троодос, парэзаным падоўжнымі рачнымі далінамі. Найболей высокая яго паўночная частка, тут знаходзіцца і самая высокая кропка Кіпра — гара Алімпас (1951 м).

Паміж хрыбтамі ляжыць нізінная, палогахалмістая раўніна Месаорыя, абрашаная ў перыяд дажджоў часавымі струменямі ракі Акакі на захадзе і ракой Педыеас на ўсходзе. Раўніна Месаорыя складзеная марскімі адкладаннямі, пераважна чацвярцічнага перыяду. Абароненая гарамі ад вятроў, гэтая раўніна валодае спрыяльным кліматам і з'яўляецца жытніцай Кіпра. Палі пшаніцы і ячменю чаргуюцца тут з гаямі аліў, тутаўніка і памяранцавых дрэў, а на перадгор'ях змяняюцца вінаграднікамі.

Паніжаючыся да ўсходу і юго-усходу, раўніна Месаорыя пераходзіць у прыбярэжную нізіну заліваў Амахостас і Ларнака.

Рэзкія кантрасты ландшафтаў можна бачыць на Кіпры: ярка-зялёныя гаі алейных і цытрусавых культур спалучаюцца з сухімі жоўтымі перадгор'ямі, сакавітыя лугі з пярэстым дываном колераў і гаі грэцкага арэху — з дзікімі скаламі бязлесных горных вяршыняў, блакітнае ўзбярэжжа з беласнежнымі плямамі яхт — з зімовым іглічным лесам і асляпляльнай шапкай снега гор Траодаса.

Геалагічны будынак выспы

Кіпр складаецца з некалькіх тэктанічных пласцін, насунутых сябар на сябра. Юго-заходняя і северо-усходняя часткі выспы складзеныя крэйдавымі ападкавымі пародамі, а паміж імі складзены афіялитавы комплекс Троодас, уяўлялы сабой фрагмент акіянічнай кары акіяна Тэціс. Гэтыя самыя агульныя рысы будынка выспы лёгка бачыць на касмічных здымках.

Афіялітовы комплекс Троодас з'яўляецца адным з найболей вывучаных у свеце. Ён лічыцца адным з эталонаў акіянічнай кары.

Клімат

Клімат на Кіпры — міжземнаморскі, з вільготнай цёплай узімку і вельмі спякотным сухім улетку. Сярэднегадовая тэмпература дасягае +20,5°. Сярэдняя тэмпература самога цёплага месяца (жніўня) +28°, а самога халоднага (студзеня) +10°. Сярэднегадовая колькасць ападкаў невяліка: на раўнінах — 360—400 мм, а ў горах — 700—1000 мм. Размяркоўваюцца яны нераўнамерна. У далінах і на ўзбярэжжа вельмі суха. У Месаории ападкаў выпадае не больш 250 мм. Максімум ападкаў выпадае ў горных раёнах. У Троодосе ў асобныя гады колькасць іх перавышае 1000 мм. Самымі вільготнымі месяцамі на выспе лічацца снежань і студзень. Замаразкі на Кіпры з паніжэннем тэмпературы да —4° — з'ява рэдкае.

Гідраграфія

Сталых рэк на Кіпры амаль няма. Усе яны адрозніваюцца маловодностью, бяруць пачатак у горах і маюць восеньскі і зімовы паводкі. Большасць рэк выспы кароткія, самыя доўгія з іх маюць працягласць 50—70 км. Асноўнай крыніцай сілкавання рэк служаць атмасферныя ападкі. Падчас зімовых дажджоў ракі выходзяць з берагоў і выклікаюць нават паводкі. У гарачы летні перыяд яны настолькі мелеют, што ўтвораць толькі тонкія раўчукі, якія выгінаюцца па аголеным рэчышчы, а шматлікія цалкам пересыхают. Найболей значнымі рэкамі Кіпра лічацца Акаки з прытокамі, а таксама Педиэос і Ялиас.

Жывёльны свет

Жывёльны свет Кіпра не адрозніваецца багаццем і разнастайнасцю відаў. З рэдкіх жывёл выспы асабліва цікавыэндэмічны кіпрскі горны баран — муфлон, што водзіцца ў гарах Траадоса і ў лясістым раёне Пафасу . У апошнія гады паляванне на яго забаронена ўрадам. У лясной зоне гор водзяцца лісіцы і зайцы. На нізінах па ўзбярэжжы і на схілах гор шмат розных відаў яшчарак і змей. Асабліва іх шмат у руінах старажытных гарадоў — Саламіса, Пафасу і інш. У лясных зарасніках ля ўзбярэжжа сустракаецца хамелеон. Шмат на Кіпры земнаводных, асабліва чарапах і драўняных жаб.

На выспе зарэгістравана больш 330 найменняў птушыных (з іх 14 эндэмічных), аднак значная частка іх прыналежыць да пералётных і назіраецца на Кіпры толькі падчас штогадовых міграцый.

Космоснимок Кіпра. У цэнтры выспы выгляду цёмная паласа. Гэта офиолитовый комплекс Троодос, фрагмент акіянічнай кары зніклага акіяна Тетис.

Рэлігія

Пераважная большасць насельніцтва Кіпра вызнае хрысціянства, астатняя частка — іслам. На выспе падчас гістарычнага развіцця атрымалі распаўсюджванне розныя кірункі хрысціянства, якое прадстаўлена тут у першую чаргу праваслаўнай царквой, а таксама армянскай апостальскай, каталіцкай і мараніцкай цэрквамі.

Царква ўзначальваецца архібіскупам і падзяляецца на тры біскупствы і вобласць, непасрэдна падпарадкаваную архібіскупу. Акрамя шматлікіх храмаў, наяўных амаль у кожнай вёсцы, царква валодае на Кіпры 11 кляштарамі, якім належаць значныя і найболей урадлівыя землі выспы, што штучна арашаюцца круглы год, і іншая буйная ўласнасць. Кіпрская праваслаўная царква гуляе важную ролю ў палітычным і эканамічным жыцці Кіпра.

Канстытуцыя 1960 года (Артыкул 19) пастанаўляе, што кожны чалавек мае права свабоды слова, сумлення і рэлігіі. Усе рэлігіі з'яўляюцца роўнымі перад законам і ніводны заканадаўчы, выканаўчы або адміністрацыйны акт Рэспублікі не можа дыскрымінаваць які-небудзь рэлігійны інстытут або рэлігійную арганізацыю. Кожны чалавек мае права на свабоду веравызнання, ён можа вывучаць сваю рэлігію індывідуальна або калектыўна. Адзіныя дзейсныя абмежаванні такой волі вызначаныя ў канстытуцыі Рэспублікі і кантралююць бяспеку Рэспублікі і яе грамадзян. Усе гэтыя пастановы паказваюць на тое, што на выспе няма рэлігіі, прызнанай афіцыйнай. Яны таксама гарантуюць абарону правоў трох рэлігійных груп, якія складаюць меншую частку насельніцтва (каталікі, армяне і мараніты).

Транспарт

Брытанскія каланіяльныя ўлады пабудавалі на выспе чыгунку. Яна адкрылася ў 1905 году, і налічала 39 станцый і прыпынкаў, у тым ліку Фамагусту і Нікасію. У 1951-52 гадах зачыненая ў сувязі са стратнасцю.

Аўтадарогі на Кіпры з'яўляюцца аднымі з лепшых у Еўрасаюзе, і дзеляцца на асноўныя, дапаможныя асфальтаваныя, прасёлкавыя і аўтамагістралі. Рух — левабаковы. Асноўныя 4 дарогі праходзяць па паўднёвым узбярэжжы ад Ларнакі да Лімасола і вядуць у Нікасію. Адзіным відам грамадскага транспарта з'яўляюцца аўтобусы.

На Кіпры два міжнародных аэрапорты, у Пафасе (16 км ад горада) і ў Ларнацы. Ёсць таксама аэрапорт у Нікосіі, але з-за грэка-турэцкага канфлікту ён зачынены. Асноўная авіякампанія, што абслугоўвае выспу — «Сайпрус Эйрвейс».

Аэрапорт Ларнака адчынены ў 1975 годзе, пасля змушанага зачынення аэрапорта ў Нікасіі, і часткова размешчаны на тэрыторыі, якая раней выкарыстоўвалася Брытаніяй як ваенная база.

Буйнымі марскімі партамі, пасля зачынення Фамагусты, з'яўляюцца Лімассол і Ларнака.

Турызм

Індустрыя турызму — адна з галоўных артыкулаў нацыянальнага прыбытку. За яе нясе адказнасць Кіпрская Арганізацыя па Турызме (Cyprus Tourist Organization, CTO). У гэтым сектары працуе значная частка насельніцтва, а прыбытак, які прыносіць турызм, з'яўляецца галоўнай крыніцай паступлення замежнай валюты ў бюджэт рэспублікі. За апошнія 4 гады колькасць турыстаў павялічылася на 29 %, а прыбытак ад турызму — на 40 %.

Пляж Айя-Напы

Найбуйныя курорты:

• Паўднёвы Кіпр — Ларнака, Пафас, Лімасол, Айя-Напа, Протарас.
• Паўночны Кіпр — Фамагуста, Кірэнія.

Шматлікія пляжы Паўднёвага Кіпра ўзнагароджаныя Блакітным сцягам Еўрасаюза за экалагічную чысціню і інфраструктуру. Большасць гэтых пляжаў муніцыпальныя, арэнда шэзлонгаў і парасонікаў ад сонца на іх платная.

Горад Нікасія (Леўкасія) — сталіца і найбуйны горад Кіпра. Ён размешчаны ў цэнтры выспы, і падзяляецца «зялёнай лініяй». Гарадскія кварталы на поўнач ад яе кантралююцца Турэцкай Рэспублікай Паўночнага Кіпра.

Другі па велічыні горад Кіпра — марскі порт Лімассол, заснаваны ў візантыйскія часы. На захад ад яго знаходзіцца брытанская суверэнная база Акраціры.

З курортаў Паўднёвага Кіпра Айя-Напа з'яўляецца цэнтрам клубнага жыцця, нараўне з Ібіцай, і арыентаваны ў асноўным на моладзь. Для сямейнага адпачынку служаць, у асноўным, Пафас і Протарас.

Горад Пафас уключаны ў спіс сусветнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА, і таксама вядомы тым, што зблізку ад яго знаходзіцца бухта Афрадыты. Па легендзе, у гэтым месцы багіня кахання і прыгажосці нарадзілася з пены марской.

Славутасці Кіпра ўяўляюць сабой сумесь розных эпох — візантыйскі замак Калоссі, у якім Ісак Камнін хаваўся ад крыжакоў, царква, у якой Рычард I Львінае Сэрца браў шлюб з прынцэсай Берэнгарыяй Наварскай, венецыянскія крэпасці, брытанскі левабаковы рух.

Асноўнай славутасцю на поўначы выспы з'яўляецца Фамагуста з сярэднявечнай Вежай Атэла, і «горадам-зданню» (квартал Вароша).

Геаграфічная блізкасць да шэрагу міжземнаморскіх краін дазваляе праводзіць для турыстаў марскія круізы ў Егіпет, Ізраіль, востраў Родас або Іарданію.

Круізныя лайнеры адпраўляюцца з марскіх партоў Ларнака і Лімасол, і адпавядаюць 3-5-зоркавым гатэлям. Час круізу звычайна каля двух дзён. Пры прыбыцці ў Ізраіль дзейнічае візавы рэжым, ва ўездзе можа быць адмоўлена.

Пры арэндзе аўтамабіляў прымаюцца кіроўчыя правы стандартнага ўзору, правы міжнароднага ўзору не патрабуюцца. Можа быць высунута абмежаванне па веку, што залежыць ад кампаніі, якая здае аўтамабілі ў арэнду.

Аўтамабілі, якія здаюцца ў арэнду турыстам, маюць чырвоныя нумары, якія пачынаюцца з літары Z.

Варта памятаць, што рух на Кіпры левабаковы, і ўсе аўтамабілі толькі з правым рулём, што патрабуе іншай тэхнікі кіравання (рычаг пераключэння перадач з іншага боку, рычажок уключэння паваротніка таксама з іншага боку).

Пры пераходзе вуліцы патрабуецца паглядзець спачатку направа, затым налева (гэта значыць наадварот у параўнанні са краінамі з правабаковым рухам). З іншых важных адрозненняў можна назваць наступныя -

• рух па крузе ідзе па гадзіннікавай стрэлцы, а не супраць;
• абгон праводзіцца справа, а не злева;
• прапускаць сустрэчных варта пры правым, а не левым павароце.

Усе кіроўцы ў абавязковым парадку прапускаюць пешаходаў, якія рухаюцца па пешаходным пераходзе.

У такіх гарадах, як Нікасія, Ларнака і інш., можна патрапіць у коркі; таксама могуць быць цяжкасці з бясплатнай паркоўкай.

Да брытанскай спадчыны ставіцца, акрамя левабаковага руху, стандарт электрасілкавання — разеткі трохштырковые (адзін з іх-зазямленне, адпаведнік бакавога кантакту еўравілкі), але напругай не 230В, як у Брытаніі, а 240В.стандарты электрасілкавання міру

Мясцовае насельніцтва традыцыйна прытрымваецца праваслаўнага хрысціянства. На выспе налічаецца вялікая колькасць праваслаўных цэркваў, у продажы — мноства праваслаўных абразоў. Да ліку славутасцяў Кіпра ставяцца і праваслаўныя святыні, такія, як магільня Святога Лазара ў Ларнацы.

Шматлікія крамы і слоікі на выспе не працуюць у сераду і суботу, а ў працоўныя дні — толькі 8-00 — 13-00 і 15-00-17-30 у зімовы час, 16-00 — 19-00 у летні.

У адносінах між дзвюма абшчынамі захоўваецца выразная напружанасць. Пры зносінах з грэкамі-кіпрыётамі не варта згадваць аб турэцкай акупацыі паўночнай часткі выспы. Асабліва хваравітай тэмай з'яўляецца «горад-здань» Фамагуста.

Фатаграфаваць памежную зону між грэцкім і турэцкім сектарамі, вайскоўцаў і вайсковыя аб'екты забараняецца.

Сярод этнічных грэкаў на Кіпры можна сустрэць азначаную колькасць імігрантаў з былога СССР (понтыйскія грэкі).

Валюта

Нацыянальнай валютай да 1 студзеня 2008 года з'яўляўся Кіпрскі фунт (CYP). 1 CYP прыкладна роўны 2 USD, і дзеліцца на 100 цэнтаў. Банкноты маюць надпісы на трох мовах — англійскай, грэцкай і турэцкай.

Эквівалентам слова «фунт» (pound) з'яўляецца «ліра», на Кіпры звычайна ўжывальнае ў турэцкай мове.

Фунт увялі ў 1879 годзе. Да 1960 ён ураўноўваўся да брытанскага фунту стэрлінгаў. Таксама, як і фунт стэрлінгаў, ён падзяляўся на 20 шылінгаў. Аднак, у адрозненне ад фунта стэрлінгаў, ён падзяляўся на 9 піястраў (курушаў), што ўсталёўвала сувязь з папярэдняй валютай, турэцкай лірай, якая таксама падзялялася на курушы. Па ўзоры турэцкай ліры піястры падзяляліся на 40 пару. Пару ніколі не выкарыстоўваліся ў манетах або банкнотах, але паказваліся на паштовых марках.

Былі ўведзеныя манеты ў 1/4, 1/2 і 1 піястр. Манета ў чвэрць піястра была названая грэкамі-кіпрыётамі дэкара (ад дэка — «дзесяць»), бо ўраўноўвалася дзесяці пару, 1/2 піястра — ікосара («ікосі» — дваццаць). Таксама выпускаліся манеты ў 3, 4 1/2, 9, 18 піястраў, 1 і 2 шылінга.

У 1959 году Кіпр увёў дзесятковую сістэму, падзяліўшы фунт на 1000 мілю («тысячных»). Манета ў 5 мілю атрымала назоў «піястра» (прыкладны адпаведнік), а ў 20 мілю — «шылінга» (дакладны адпаведнік). У 1983 было дадаткова ўведзена дзяленне на 100 цэнтаў («сотых»). Найменшай манетай засталася 5 мілю, пераназваная ў 1/2 цэнта, і пасля адмененая.

У цяперашні час манеты ў мілю выведзеныя з абарачэння. Рэдкасцю з'яўляюцца манеты ў 1 або 2 цэнта. Звычайна прадаўцы імкнуцца акругляць кошты да найблізкіх 5 цэнтаў.

З 1 студзеня 2008 ажыццёўлены пераход на еўра па фіксаваным курсе 0.585274 CYP за еўра. Рашэнне аб гэтым прынята Еўракамісіяй 16 траўня 2007 (разам з Мальтай), пацверджанае Еўрапарламентам 20 чэрвеня 2007, і лідэрамі Еўрасаюза 21 чэрвеня 2007. Курс абмену вызначаны на нарадзе міністраў фінансаў Еўрасаюза 10 ліпеня 2007.

Фунты заставаліся ў легальным звароце (пры выплаце гатоўкай) да 31 студзеня 2008. Банкноты прымаліся банкаўскімі ўстановамі да 30 чэрвеня 2008.

Поўны абмен валюты завяршаецца ў тэрмін да — манет да 31 снежня 2009, і банкнот да 31 снежня 2017.

Найбуйны банк — Банк Кіпра.

Палітычная сістэма

Пасля атрымання незалежнасці Кіпр стаў адным з заснавальнікаў Руху недалучэння, нягледзячы на тое, што ўсе тры дзяржавы-гаранта (Брытанія, Грэцыя і Турцыя) былі членамі НАТА. У 2004 Кіпр выйшаў з Руху недалучэння, з тым, каб уступіць у Еўрасаюз, аднак захаваў адмысловы статут назіральніка ў гэтай арганізацыі.

Канстытуцыя 1960 гады ўяўляла прэзідэнцкую рэспубліку з падзелам улад на выканаўчую, заканадаўчую і судовую, і квоты для абароны інтэрасаў этнічных турак. Прэзідэнт і віцэ-прэзідэнт абіраліся, адпаведна, грэцкай і турэцкай абшчынамі на пяцігадовы тэрмін, і мелі права вета па вызначаных ініцыятывах заканадаўчай і выканаўчай улад.

Палата прадстаўнікоў абіралася на аснове паасобнага ўліку галасоў па абедзвюх абшчынам. З 1964 месцы турэцкай абшчыны заставаліся незанятымі.

Пасля расколу выспы так званая Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра ўзначальваецца Прэзідэнтам і Прэм'ер-міністрам, адказнымі перад Нацыянальнай Асамблеяй.

Улады самаабвешчанай ТРСК адпрэчваюць суверэнітэт Рэспублікі Кіпр над усёй тэрыторыяй выспы, і завуць яе «грэцкія ўлады Паўднёвага Кіпра». Адпаведна, Рэспубліка Кіпр і міжнародная супольнасць не прызнаюць ТРСК, і пазначаюць яе, як «тэрыторыі, акупаваныя турэцкімі войскамі».

Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне

Рэспубліка Кіпр падзяляецца на 6 раёнаў (греч. ???????? епархій).

• Никосия (Леўкасія), тур. Леўкоша — падзеленая паміж грэцкім і турэцкім сектарамі;
• Фамагуста (Амохостос), тур. Газімагуша (Магуша) — турэцкі сектар;
• Киренея, тур. Гірне — турэцкі сектар;
• Ларнака, тур. Ішкеле — грэцкі сектар;
• Лимассол (Лемесос) — грэцкі сектар;
• Пафас, тур. Баф — грэцкі сектар.

Анклавы і эксклавы

На Кіпры налічаецца чатыры эксклавы, прыналежныя брытанскім суверэнным базам.

Паміж грэцкім і турэцкім сектарамі знаходзіцца буферная зона ААН, якая дэ-факта (але не дэ-юрэ) таксама з'яўляецца эксклавом.

Міжнародны статут

З 1 траўня 2004 Кіпр уваходзіць у Еўрасаюз. Для грамадзян Беларусі патрабуецца атрыманне візы адзінага ўзору Еўрасаюза. На лістапад 2007 Кіпр не ўваходзіць у Шэнгенскую зону.

Легальны шлях прыбыцця на выспу — праз аэрапорты Пафас або Ларнака, альбо марскія парты Ларнака або Лимассол. Нелегальны — праз Турцыю, і парты Паўночнага Кіпра, марскія альбо паветраныя.

З 1 студзеня 2008 гады Кіпр уваходзіць у еўразону, гэта значыць нацыянальная валюта — кіпрскі фунт — заменены на еўра.

Рэспубліка Кіпр прытрымваецца палітыкі недалучэння, і не ўваходзіць у НАТА.

Турэцкі сектар пазначаецца на картах, як «тэрыторыя, недаступная ў сувязі з турэцкай акупацыяй», тое ж на карце паўночнай часткі горада Нікосія. Назовы гарадоў Паўночнага Кіпра дадзеныя па стане на 1974 год, дарожныя паказальнікі на гэтыя гарады адсутнічаюць.

Нерухомасць, размешчаная на Паўночным Кіпры, і якая належала да 1974 этнічным грэкам, працягвае лічыцца іх уласнасцю. Купля такой нерухомасці можа лічыцца легальнай у Турэцкай Рэспубліцы Паўночнага Кіпра, але ўлады грэцкага сектара могуць расцаніць такі крок, як скупку крадзенага.

Фармальна пад суверэнітэтам Рэспублікі Кіпр знаходзіцца 98 % тэрыторыі выспы, за вылікам англійскіх вайскоўцаў баз. Дэ-факта 38 % тэрыторыі займае непрызнаная Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра.

Рух паміж двума часткамі выспы вольнае, пры наяўнасці легальнай візы Рэспублікі Кіпр. Віза непрызнанай Турэцкай Рэспублікі Паўночнага Кіпра выдаецца пры ўездзе. Дзеянне страховак можа не распаўсюджвацца на турэцкую тэрыторыю.

Пры вяртанні з паўночнай часткі выспы можа быць праведзены мытны надгляд. Бо кошты на турэцкай тэрыторыі істотна ніжэй, увоз тавараў з яе абмяжоўваецца.

Рэспубліка Кіпр можа адмовіць ва ўездзе асобам, якія маюць у пашпарце штамп аб наведванні былой югаслаўскай рэспублікі Македонія. Гэты факт звязаны са спрэчкай гэтай дзяржавы з Грэцыяй з нагоды свайго назову.

Дыпламатычныя адносіны з Савецкім Звязам усталяваныя ў жніўні 1960. 7 красавіка 1992 Рэспубліка Кіпр прызнала Расійскую Федэрацыю правапераемнікам СССР. Пасольствы Расеі знаходзяцца ў гарадах Нікасія і Ларнака.

Асобам з гасцёўні візай забараняецца весткі працоўную дзейнасць. Дазвол на працу павінна быць атрымана да прыбыцця ў Рэспубліку Кіпр.

Членства ў міжнародных арганізацыях

Рэспубліка Кіпр уваходзіць у наступныя арганізацыі: Аўстралійскую групу па маніторынгу хімічнай і біялагічнай зброі, Брытанская Садружнасць нацый, Рада Еўропы, праграму Агульнай Палітыкі ў вобласці замежных спраў і бяспекі Еўрасаюза, Еўрапейскі банк рэканструкцыі і развіцці, Еўрапейскі Інвестыцыйны банк, Еўрасаюз, Харчовая і сельскагаспадарчая арганізацыя ААН (ФАО), Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі (МАГАТЭ), Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі, Міжнародная Камерцыйная Палата, Міжнародны крымінальны суд, Міжнародная метэаралагічная арганізацыя, Міжнародны валютны фонд, Міжнародная Гидрографическая Арганізацыя, Міжнародная арганізацыя працы, Міжнародная фінансавая карпарацыя, Міжнародны фонд развіцця сельскай гаспадаркі, Міжнародная асацыяцыя развіцця, Міжнародная канфедэрацыя прафзвязаў, Інтэрпол, Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA), Міжнародны звяз электрасувязі, Рух недалучэння, Міжпарламенцкі Звяз (Inter-Parliamentary Union), Міжнародная арганізацыя міграцыі, Nuclear Suppliers Group, Міжнародны алімпійскі камітэт, Permanent Court of Arbitration, Арганізацыя па забароне хімічнай зброі, АБСЕ, ААН, ЮНИДО (арганізацыя ААН па індустрыяльным развіцці), Кіраванне Вярхоўнага камісара ААН па справах уцекачоў, Арганізацыя Аб'яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры (ЮНЭСКА), Канферэнцыя ААН па гандлі і развіццю (UNCTAD), Сусветная федэрацыя прафзвязаў, Сусветная арганізацыя інтэлектуальнай уласнасці, Сусветная метэаралагічная арганізацыя, Сусветная арганізацыя аховы здароўя, Сусветная Канфедэрацыя Працы, Сусветная мытная арганізацыя, Сусветная турысцкая арганізацыя, Сусветны паштовы звяз, СГА.

Эканоміка

Перавагі: турызм дае 20 % ВУП. Прамысловасць і сфера паслуг для суседніх усходніх краін. Чалец ЕС.

Слабыя бакі: патрабаванне стражэйшага кантролю і дзеянняў супраць уцечак капіталаў і падаткаў. Абмежаваная лібералізацыя. У Паўночны Кіпр не паступаюць замежныя інвестыцыі.

На эканоміку Кіпра моцна ўплывае падзел выспы на грэцкі сектар (Рэспубліка Кіпр) і турэцкі (самаабвешчаная Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра).

Эканоміка грэцкага сектара квітнее, аднак моцна залежыць ад вонкавых рызык. Каэфіцыенты прыросту ў 1990-х гадах адлюстроўваюць залежнасць выспы ад ваганняў колькасці турыстаў, і змен эканамічных умоў у Заходняй Еўропе. У студзені 2008 выспа ўваходзіць у Еўразону, і яго манетарная палітыка будзе дыктавацца Еўрапейскім цэнтральным банкам.

Турэцкі сектар уяўляе адну пятую насельніцтва і адну траціну ВНП, у параўнанні з грэцкай часткай выспы. У сувязі з тым, што ён прызнаны толькі Турцыяй, Паўночны Кіпр выпрабоўвае цяжкасці з міжнародным фінансаваннем, і замежныя фірмы звычайна пазбягаюць інвестыцый у яго. Палова працоўнай сілы занятая ў сельскай гаспадарцы, на дзяржаўнай і ваеннай службе. У абарачэнні паўночнай часткі выспы знаходзіцца турэцкая ліра. Турцыя таксама падае прамую і ўскосную дапамогу турызму, адукацыі, прамысловасці і інш.

У абодвух сектарах існуе праблема забеспячэння вадой, плануецца будаўніцтва апрасняльных станцый.

Афшорны сектар

Афшорны рэжым для кампаній міжнароднага бізнэсу (International Business Companies), што дзеяў з 1 студзеня 1977 года, спыніўся з 1 траўня 2004 года (з моманту ўступа Рэспублікі Кіпр у ЕС). Афшорны рэжым Кіпра меркаваў ужыванне стаўкі карпаратыўнага падатку 4,25 % для кампаній, якія не ажыццяўлялі дзейнасці на тэрыторыі Рэспублікі. У цяперашні час кампаніі міжнароднага бізнэсу не існуюць (яны альбо былі ліквідаваныя, альбо былі перарэгістраваныя на працягу 2004—2005 гадоў). Законам «Аб падаходным падатку» 2002 гады для ўсіх відаў кампаній прадугледжаная агульная стаўка карпаратыўнага падатку ў памеры 10 % (яна з'яўляецца самай нізкай з краін Еўрапейскага Звяза). Прадугледжана існаванне рэзідэнтных і нерэзідэнтных кампаній.

Падатковым рэзідэнтам Кіпра прызнаецца кампанія, менеджмент якой знаходзіцца на Кіпры, а таксама эфектыўнае кіраванне якой адбываецца на Кіпры (досыць, каб вялікая колькасць дырэктараў, напрыклад 2 з 3 з'яўляліся падатковымі рэзідэнтамі Кіпра, а лепш і грамадзянамі, а таксама, каб усе сустрэчы рады дырэктараў і прыняцці рашэнняў па ўгодах і інш. прымаліся на Кіпры). Падатковым рэзідэнтам фізічнай асобай прызнаецца асоба, змешчанае на Кіпры больш 183 дзён.

Стварэнне, функцыянаванне і ліквідацыя кампаній рэгулюецца Законам Рэспублікі Кіпр «Аб кампаніях» (The Companies Law, Cap. 113). Асноўным матывам куплі кампаніі, зарэгістраванай у Рэспубліцы Кіпр з'яўляецца тое, што паводле п. 22 ст. 8 «Вызваленні» Закона Рэспублікі Кіпр ад 15.07.2002 № 118(I)/2002 «Аб падаходным падатку» прыбыткі ад рэалізацыі каштоўных папер[2] вызваляюцца ад падаткаабкладання. Пад каштоўнымі паперамі ў Рэспубліцы Кіпр разумеюцца акцыі, аблігацыі, дзяржаўныя аблігацыі або дзелі ўдзельнікаў кампаній або іншых юрыдычных асоб, заснаваных, як на Кіпры, так і ў любой іншай юрысдыкцыі (вэксалі да іх не ставяцца).

Заканадаўства і судовая сістэма

Прававая сістэма Кіпра ў сучасным выглядзе склалася ў перыяд брытанскага каланіяльнага панавання на выспе (1878—1960). На фармаванне большасці галін правы вырашальны ўплыў аказала англійскае права, шматлікія прававыя інстытуты нічым не адрозніваюцца ад англійскіх. Да моманту брытанскай акупацыі Кіпра ў 1878 г. на выспе дзейнічала асманскае права, якое да гэтага часу было амаль цалкам кадыфікавана, прычым большасць кодэксаў было запазычанае ў Францыі. Новае права, аднак, яшчэ не паспела ўкараніцца да таго часу.

Загадам аб суднах справядлівасці Кіпра 1882 г. было ўсталявана, што ў справах, дзе хоць бы адзін з адказнікаў не з'яўляўся асманскім падданым, ужываецца англійскае права, а ў іншых выпадках — асманскае. Асманскае права на Кіпры ўключала 5 кодэксаў, паступова замененых англійскім каланіяльным заканадаўствам. Асманскі УК быў заменены ў 1928 г. кіпрскім Крымінальным кодэксам, уведзеным загадам у Радзе; асманскі Камерцыйны кодэкс — Законам аб партнёрствах 1928 г., Вэксальным законам 1928 г. і Законам аб банкруцтве 1930 г. Асманскі Грамадзянскі кодэкс (Маджалла), уяўлялы сабой кадыфікацыю нормаў шарыяту, быў таксама паступова адменены і заменены побач буйных актаў. У 1930 г. быў уведзены Закон аб кантрактах (The Contract Law, Cap. 149), уяўлялы сабой вельмі поўную кадыфікацыю англійскага дамоўнага права. Гэты акт быў заснаваны на індыйскім Законе аб кантрактах 1872 г. і Дэкрэце аб кантрактах Занзибара 1917 г. Закон аб грамадзянскіх правапарушэннях 1933 г. уяўляў сабой кадыфікацыю англійскага дэліктнага права (у цяперашні час Кіпр з'яўляецца адзінай краінай у Брытанскай Садружнасці, дзе дэліктнае права кадыфікавана). Пакінутыя артыкулы Маджаллы былі замененыя іншым заканадаўствам. Асманскі Зямельны кодэкс быў заменены Законам аб нерухомай уласнасці (трыманні, рэгістрацыі і адзнацы) 1945 г. Нарэшце, Марскі кодэкс дзейнічае дагэтуль у часткі, не супярэчнай Акту аб гандлёвым мараплаўстве 1894 г. Акрамя вышэйпаказаных кодэксаў у перыяд брытанскага панавання былі кадыфікаваныя і некаторыя іншыя галіны права (напрыклад, крымінальна-працэсуальнае, горнае). Пасля атрымання незалежнасці Кіпрам становішча англійскай прававой сістэмы былі ўведзеныя ў дзеянне Законам аб судзе справядлівасці (Courts of Justice Law) у 1960 г. Паводле тэрміналогіі гэтага Закона грамадзянскім і крымінальным суднам загадана выконваць становішчы англійскага агульнага права, «паколькі яны не супярэчаць законам, дзейсным у цяперашні час, або змены ў іх не занесеныя Канстытуцыяй». У выпадках, калі адносіны не ўрэгуляваныя законамі Кіпра, суды выспы павінны звяртацца да становішчаў агульнага права і правы справядлівасці. У незалежным Кіпры складаецца ўласнае прэцэдэнтнае права. У сямейным праве і некаторых пытаннях асабістага статуту дамінуючая роля была захаваная за рэлігійным правам (адпаведна царкоўнае права ў грэцкай абшчыны і мусульманскае — у турэцкай). На Кіпры адсутнічаюць уласныя юрыдычныя вышэйшыя вучэбныя ўстановы. Грэкі-кіпрыёты атрымліваюць юрыдычную адукацыю галоўнай выявай у Грэцыі і Вялікабрытаніі.

У момант стварэння незалежнай кіпрскай дзяржавы меркавалася, што судовая сістэма павінна будзе адлюстроўваць двухобщинный характар краіны. На чале вышэйшых судовых органаў — Вышэйшага канстытуцыйнага суду і Вярхоўнага суду (яны былі аб'яднаныя ў студзені 1964 г.) — павінны былі стаяць нейтральныя старшыні, якія не прыналежылі бы ні да адной з нацыянальных абшчын, але валодалі правам вырашальнага голасу і павінны былі захоўваць баланс паміж кіпрыётамі-грэкамі і кіпрыётамі-туркамі — членамі вышэйпаказаных суднаў. Канстытуцыя 1960 г. прадугледжвала, што суд над кіпрыётамі-туркамі вяршыў толькі суддзя — турка, а над кіпрыётамі-грэкамі суддзя — грэк. У выпадку калі ў цяжбе ўдзельнічалі кіпрыёты-грэкі і кіпрыёты-туркі, справа разглядалася змяшаным судом. Былі створаныя супольныя канторы адвакатаў грэкаў і турка, якія валодалі заканадаўчымі і адміністрацыйнымі паўнамоцтвамі адносна споров па пытаннях адукацыі, рэлігіі, культуры, спорту, кааператываў і крэдытных грамадстваў. Пасля міжабшчынных сутыкненняў 1963 г. змяшаныя суды спынілі сваё існаванне. Вярхоўны суд складаецца з 13 чальцоў, назначаных Прэзідэнтам Рэспублікі. Гэта вышэйшая апеляцыйная інстанцыя ў краіне. Вярхоўны суд прызначае суддзяў ніжэйстаячых суднаў і вырашае ўсе пытанні, звязаныя з іх прафесійным пасоўваннем, дысцыплінарнай адказнасцю, звальненнем і т. д. Грамадзянскія справы і малаважныя злачынствы, якія вабяць пакаранні да 3 гадоў зняволення або да 500 фунтаў штрафу, разглядаюцца ў акруговых суднах (District Courts). У юрысдыкцыю суднаў ассизов (Assize Courts) уваходзяць больш сур'ёзныя справы. Апеляцыйнай інстанцыяй па стаўленні да іх з'яўляецца Вярхоўны суд Кіпра. У Рэспубліцы Кіпр няма ніякіх суднаў, разглядвалых адмысловыя катэгорыі крымінальных спраў (напрыклад, звязаных з дзяржаўнай бяспекай). Аднак ёсць адмысловыя суды па разглядзе некаторых неуголовных спраў: Суд працоўных спрэчак, Суд рентного кантролю і Сямейны суд. Гэтыя суды ажыццяўляюць выключную юрысдыкцыю ў якія адпавядаюць пытаннях, іх рашэння могуць быць абскарджаныя толькі з пункта гледжання права ў Вярхоўны суд. Генеральны атарнэй Рэспублікі Кіпр (Генеральны пракурор) выступае ў якасці галоўнага юрыдычнага дарадніка Прэзідэнта Рэспублікі і Рады міністраў і адначасова з'яўляецца дырэктарам дэпартамента публічных пераследаў. У склад Вярхоўнага суду сепаратнай дзяржавы — Турэцкай рэспублікі Паўночнага Кіпра — уваходзяць старшыня і 4 суддзі. Ён выконвае таксама функцыі канстытуцыйнага суду, вышэйшага адміністрацыйнага суду і касацыйнага суду. Гэтак жа, як і ў Рэспубліцы Кіпр, акруговыя суды ў складзе 1 суддзі разглядаюць справы, каральныя зняволеннем на тэрмін не больш 3лет, суды ассизов у складзе 3 суддзяў разглядаюць больш сур'ёзныя справы. У 1991 г. у Рэспубліцы Кіпр заснаваная пасада Омбудсмана (упаўнаважанага па правах чалавека). Адвакатура арганізаваная ў выглядзе партнёрстваў, дзейсных на падставе Закона аб партнёрствах (паўтарае аднайменны англійскі Закон 1890 г.). Па атрыманні юрыдычнай адукацыі кандыдаты ў адвакаты павінны вытрымаць адвакацкі іспыт, праводжаны Прававой радай (Legal Board), і мінуць гадавую стажыроўку ў адваката, мелага па меншай меры пяцігадовы стаж. Адвакат з не менш за 3-летнім стажам мае права выступаць у любым судзе краіны.

Тэлекамунікацыі

Дамінуючай тэлекамунікацыйнай кампаніяй і інтэрнэт-правайдэрам з'яўляецца CYTA, змешчаная ва ўласнасці дзяржавы. У сувязі з нядаўняй лібералізацыяй у гэтым сектары з'явілася некалькі дзеляў кампаній.

Нацыянальныя святы

• Новы Год — 1 студзеня
• Вадохрышча — 6 студзеня
• Зялёны панядзелак (пачатак паста, за 50 дзён да праваслаўнага Вялікдня)
• Нацыянальны дзень Грэцыі — 25 сакавіка
• Нацыянальнае свята Кіпра — 1 красавіка
• Гарачая пятніца — з зменлівай датай
• Светлы панядзелак (панядзелак пасля Вялікдня)
• Міжнародны Дзень Працы — 1 траўня
• Катаклизмос (фэст у гонар Вялікага патопу), панядзелак пасля Сёмухі
• Унебаўзяцце — 15 жніўня
• Дзень незалежнасці Кіпра — 1 кастрычніка
• Нацыянальнае свята Грэцыі (Дзень «ОХИ») — 28 кастрычніка
• Пярэдадне Каляд — 24 снежня
• Каляды — 25 снежня
• Каляды — 26 снежня

Кіпрская кухня

Турэцкае мезе

У аснове кухні Кіпра ляжаць міжземнаморскія стравы, у першую чаргу грэцкія і турэцкія. У іх лік уваходзіць мезе (набор шматлікіх закусак і страў, аб'яднаных адной тэмай — мясны або рыбнай), распаўсюджаны і ў Грэцыі, і ў Турцыі, і клефтико — запечанае мяса ягня. Распаўсюджаныя іншыя вырабы грэцкай кухні.

У лік мясцовых страў з морапрадуктаў уваходзяць кальмары і васьміног у чырвоным віне.

Вядомасцю карыстаецца віно Командария, выраб якога пачалося ў часы крыжакоў. Папулярныя мясцовыя гатункі піва КЕО і Лявон.

Брытанская спадчына ў вобласці кулінарыі выяўляецца ў традыцыйных «ангельскіх сняданках» з яечні з беконам і фасоллю. У шэрагу бараў піва падаецца ў англійскіх пінтах.

Узброеныя Сілы

Асновай Узброеных Сіл Рэспублікі Кіпр з'яўляецца Кіпрская нацыянальная гвардыя (греч. Εθνική Φρουρά), заснаваная ў 1964 году, і ўлучальная сухапутны, марскі і паветраны кампаненты.

Сухапутны кампанент складаецца з наступных злучэнняў:

• 1я пяхотная дывізія
• 2я пяхотная дывізія
• 4я пяхотная брыгада
• 12я бранетанкавая брыгада
• 3я брыгада забеспячэння
• 8я брыгада забеспячэння

Паветраны кампанент уключае 449 і 450 шрубалётныя дывізіёны.

Узбраенне і ваенная тэхніка — нямецкай і расійскай вытворчасці. ЗША наклалі эмбарга на пастаўку ўзбраенняў абедзвюм якія варагуюць бакам, якое часткова абыходзіцца за рахунак паставак з Грэцыі.

Асабісты склад набіраецца па закліку з ліку мужчын у веку ад 16 гадоў, служба працягваецца 25 месяцаў, і абавязковая для асоб, чыім бацькам з'яўляецца грэк-кіпрыёт. Для рэлігійных меншасцяў (армяне, каталікі, хрысціяне — мараніты) заклік не абавязковы. Туркі закліку не падлягаюць.

Госці выспы — мужчыны ад 16 гадоў — мелыя бацькі-кіпрыёта павінны атрымаць выязную візу ад міністэрства абароны Рэспублікі Кіпр.

Гл. таксама

• Кіпрская праваслаўная царква
• Гісторыя Кіпру

Спасылкі

• Republic of Cyprus