Арабскі алфавіт: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
др +літ-ра |
др дапаўненне |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
'''Ара́бскі [[алфавіт]]''', '''арабскае пісьмо''', '''ара́біца''' — літарнае кансанантнае пісьмо, якім карыстаюцца [[арабская мова|арабскамоўныя]] народы, а таксама, з пэўнымі зменамі, некаторыя народы [[Іран]]а, [[Афганістан]]а, [[Пакістан]]а, [[Індыя|Індыі]] ([[урду]], [[брахуі]], [[кашмірцы]]), [[уйгуры]] ў Сінь-цзян-Уйгурскім раёне [[Кітай|Кітая]], [[чамы]] ў [[Камбоджа|Камбоджы]], [[мусульмане]] ў заходніх раёнах [[В'етнам]]а. З сярэднявечча арабскім пісьмом шырока карыстаюцца неарабскія народы ([[туркі]], [[татары]], [[узбекі]] і інш.). |
|||
'''Ара́бскі алфавіт''', арабскае пісьмо, ара́біца — [[алфавіт]], які выкарыстоўваецца для запісу [[арабская мова|арабскай мовы]] і (з пэўнымі мадыфікацыямі) некаторых іншых моў, напрыклад [[персідская мова|персідскай]], некаторых [[цюркскія мовы|цюркскіх моў]]. Ён складаецца з 28 літар і выкарыстоўваецца для пісьма справа налева. |
|||
Арабскае пісьмо склалася на аснове [[набацейскае пісьмо|набацейскага пісьма]] (4 ст. да н.э. — 1 ст.), якое ўзыходзіць да старажытнаарамейскага (гл. [[заходнесеміцкае пісьмо]]). Уласна арабскае пісьмо з'явілася ў пачатку 6 ст. і развілося ў сярэдзіне 7 ст. пры першым запісе Карану (651). Спачатку уключала ''28 літар'' толькі для зычных, затым былі ўведзены дадатковыя дыякрытычныя знакі для адрознення падобных у напісанні літар, абазначэння галосных або іх адсутнасці і для ўдваення зычных. Кірунак пісьма справа налева. Значная колькасць літар мае 4 напісанні ў залежнасці ад пазіцыі ў слове, некаторыя пары літар ствараюць на пісьме лігатуры. Арабскае пісьмо мае шмат адмен: арнаментальны куфічны шрыфт; насх, якім карыстаюцца для тыпаграфскага набору; насталік; магрыбі і інш. |
|||
Словы пішуцца так: |
Словы пішуцца так: |
||
* спачатку пішуць часткі літар, што не патрабуюць адрыву пісьмовай прылады ад паперы; |
* спачатку пішуць часткі літар, што не патрабуюць адрыву пісьмовай прылады ад паперы; |
||
* затым, дадаюць тыя часткі літар, што патрабуюць адрыву пісьмовай прылады: вертыкальныя рыскі літар (ك ,ط ,ظ), і кропкі, якія існуюць ў многіх літарах; |
* затым, дадаюць тыя часткі літар, што патрабуюць адрыву пісьмовай прылады: вертыкальныя рыскі літар (ك ,ط ,ظ), і кропкі, якія існуюць ў многіх літарах; |
||
* калі патрэбна, расстаўляюць дапаможныя значкі (агласоўкі (харакаты)) |
* калі патрэбна, расстаўляюць дапаможныя значкі (агласоўкі (харакаты)) |
||
Арабскі алфавіт паходзіць ад фінікійскага алфавіта. У яго уваходзяць усе літары фінікійскага алфавіту з дадаткам літар для спецыфічных арабскіх гукаў — са, ха, заль, дад, за, гайн. |
|||
== Зычныя == |
== Зычныя == |
||
Кожная з 28 літар, |
Кожная з 28 літар, апроч літары аліф, абазначае адзін зычны гук. Напісанне літар мяняецца ў залежнасці ад яе размяшчэння ўнутры слова. Усе літары аднаго слова пішуцца злітна, апроч літар ([[Аліф, літара арабскага алфавіта|аліф]], [[Даль, літара арабскага алфавіта|даль]], [[Заль, літара арабскага алфавіта|заль]], [[Ра, літара арабскага алфавіта|ра]], [[Зай, літара арабскага алфавіта|зай]], [[Ваў, літара арабскага алфавіта|ваў]]), яны не злучаюцца з наступнай літарай. |
||
{|class="wikitable" width=80% |
{|class="wikitable" width=80% |
||
Радок 20: | Радок 20: | ||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| colspan=2 | ﺎ || colspan=2 | ﺍ |
| colspan=2 | ﺎ || colspan=2 | ﺍ |
||
| [[Аліф |
| [[Аліф, літара арабскага алфавіта|аліф]] || — |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺏ || ﺑ || ﺒ || ﺐ |
| ﺏ || ﺑ || ﺒ || ﺐ |
||
| [[Ба |
| [[Ба, літара арабскага алфавіта|ба]] || {{IPA|[b]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺕ || ﺗ || ﺘ || ﺖ |
| ﺕ || ﺗ || ﺘ || ﺖ |
||
| [[Та |
| [[Та, літара арабскага алфавіта|та]] || {{IPA|[t]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺙ || ﺛ || ﺜ || ﺚ |
| ﺙ || ﺛ || ﺜ || ﺚ |
||
| [[Са |
| [[Са, літара арабскага алфавіта|са]] || {{IPA|[θ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺝ || ﺟ || ﺠ || ﺞ |
| ﺝ || ﺟ || ﺠ || ﺞ |
||
| [[Джым |
| [[Джым, літара арабскага алфавіта|джым]] || {{IPA|[ʤ], [g]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺡ || ﺣ || ﺤ || ﺢ |
| ﺡ || ﺣ || ﺤ || ﺢ |
||
| [[Ха |
| [[Ха, шостая літара арабскага алфавіта|х̣а]] || {{IPA|[ħ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺥ || ﺧ || ﺨ || ﺦ |
| ﺥ || ﺧ || ﺨ || ﺦ |
||
| [[Ха |
| [[Ха, сёмая літара арабскага алфавіта|х̮а]] || {{IPA|[x]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| colspan=2 | ﺪ || colspan=2 | ﺩ |
| colspan=2 | ﺪ || colspan=2 | ﺩ |
||
| [[Даль |
| [[Даль, літара арабскага алфавіта|даль]] || {{IPA|[d]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| colspan=2 | ﺬ || colspan=2 | ﺫ |
| colspan=2 | ﺬ || colspan=2 | ﺫ |
||
| [[Заль |
| [[Заль, літара арабскага алфавіта|заль]] || {{IPA|[ð]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| colspan=2 | ﺮ || colspan=2 | ﺭ |
| colspan=2 | ﺮ || colspan=2 | ﺭ |
||
| [[Ра |
| [[Ра, літара арабскага алфавіта|ра]] || {{IPA|[r]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| colspan=2 | ﺰ || colspan=2 | ﺯ |
| colspan=2 | ﺰ || colspan=2 | ﺯ |
||
| [[ |
| [[Зай, літара арабскага алфавіта|зай]] || {{IPA|[z]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺱ || ﺳ || ﺴ || ﺲ |
| ﺱ || ﺳ || ﺴ || ﺲ |
||
| [[Сін |
| [[Сін, літара арабскага алфавіта|сін]] || {{IPA|[s]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺵ || ﺷ || ﺸ || ﺶ |
| ﺵ || ﺷ || ﺸ || ﺶ |
||
| [[Шын |
| [[Шын, літара арабскага алфавіта|шын]] || {{IPA|[ʃ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺹ || ﺻ || ﺼ || ﺺ |
| ﺹ || ﺻ || ﺼ || ﺺ |
||
| [[Сад |
| [[Сад, літара арабскага алфавіта|с̣ад]] || {{IPA|[sˁ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﺽ || ﺿ || ﻀ || ﺾ |
| ﺽ || ﺿ || ﻀ || ﺾ |
||
| [[Дад |
| [[Дад, літара арабскага алфавіта|д̣ад]] || {{IPA|[dˁ], [ðˤ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻁ || ﻃ || ﻄ || ﻂ |
| ﻁ || ﻃ || ﻄ || ﻂ |
||
| [[Та |
| [[Та, шаснаццатая літара арабскага алфавіта|т̣а]] || {{IPA|[tˁ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻅ || ﻇ || ﻈ || ﻆ |
| ﻅ || ﻇ || ﻈ || ﻆ |
||
| [[За |
| [[За, літара арабскага алфавіта|з̣а]] || {{IPA|[zˁ], [ðˁ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻉ || ﻋ || ﻌ || ﻊ |
| ﻉ || ﻋ || ﻌ || ﻊ |
||
| [[Айн |
| [[Айн, літара арабскага алфавіта|‘айн]] || {{IPA|[ʕ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻍ || ﻏ || ﻐ || ﻎ |
| ﻍ || ﻏ || ﻐ || ﻎ |
||
| [[Гайн |
| [[Гайн, літара арабскага алфавіта|гайн]] || {{IPA|[ɣ]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻑ || ﻓ || ﻔ || ﻒ |
| ﻑ || ﻓ || ﻔ || ﻒ |
||
| [[Фа |
| [[Фа, літара арабскага алфавіта|фа]] ||| {{IPA|[f]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻕ || ﻗ || ﻘ || ﻖ |
| ﻕ || ﻗ || ﻘ || ﻖ |
||
| [[Каф |
| [[Каф, літара арабскага алфавіта|к̣аф]] || {{IPA|[q]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻙ || ﻛ || ﻜ || ﻚ |
| ﻙ || ﻛ || ﻜ || ﻚ |
||
| [[Кяф |
| [[Кяф, літара арабскага алфавіта|кяф]] || {{IPA|[k]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻝ || ﻟ || ﻠ || ﻞ |
| ﻝ || ﻟ || ﻠ || ﻞ |
||
| [[Лям |
| [[Лям, літара арабскага алфавіта|лям]] || {{IPA|[l]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻡ || ﻣ || ﻤ || ﻢ |
| ﻡ || ﻣ || ﻤ || ﻢ |
||
| [[Мім |
| [[Мім, літара арабскага алфавіта|мім]] || {{IPA|[m]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻥ || ﻧ || ﻨ || ﻦ |
| ﻥ || ﻧ || ﻨ || ﻦ |
||
| [[Нун |
| [[Нун, літара арабскага алфавіта|нун]] || {{IPA|[n]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻩ || ﻫ || ﻬ || ﻪ |
| ﻩ || ﻫ || ﻬ || ﻪ |
||
| [[Ха |
| [[Ха, літара арабскага алфавіта|ха]] || {{IPA|[h]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| colspan=2 | ﻮ || colspan=2 | ﻭ |
| colspan=2 | ﻮ || colspan=2 | ﻭ |
||
| [[Ваў |
| [[Ваў, літара арабскага алфавіта|ваў]] || {{IPA|[w]}} |
||
|- align="center" style="height: 3em" |
|- align="center" style="height: 3em" |
||
| ﻱ || ﻳ || ﻴ || ﻲ |
| ﻱ || ﻳ || ﻴ || ﻲ |
||
| [[Йа |
| [[Йа, літара арабскага алфавіта|йа]] || {{IPA|[j]}} |
||
|} |
|} |
||
Версія ад 23:23, 24 ліпеня 2012
Ара́бскі алфавіт, арабскае пісьмо, ара́біца — літарнае кансанантнае пісьмо, якім карыстаюцца арабскамоўныя народы, а таксама, з пэўнымі зменамі, некаторыя народы Ірана, Афганістана, Пакістана, Індыі (урду, брахуі, кашмірцы), уйгуры ў Сінь-цзян-Уйгурскім раёне Кітая, чамы ў Камбоджы, мусульмане ў заходніх раёнах В'етнама. З сярэднявечча арабскім пісьмом шырока карыстаюцца неарабскія народы (туркі, татары, узбекі і інш.).
Арабскае пісьмо склалася на аснове набацейскага пісьма (4 ст. да н.э. — 1 ст.), якое ўзыходзіць да старажытнаарамейскага (гл. заходнесеміцкае пісьмо). Уласна арабскае пісьмо з'явілася ў пачатку 6 ст. і развілося ў сярэдзіне 7 ст. пры першым запісе Карану (651). Спачатку уключала 28 літар толькі для зычных, затым былі ўведзены дадатковыя дыякрытычныя знакі для адрознення падобных у напісанні літар, абазначэння галосных або іх адсутнасці і для ўдваення зычных. Кірунак пісьма справа налева. Значная колькасць літар мае 4 напісанні ў залежнасці ад пазіцыі ў слове, некаторыя пары літар ствараюць на пісьме лігатуры. Арабскае пісьмо мае шмат адмен: арнаментальны куфічны шрыфт; насх, якім карыстаюцца для тыпаграфскага набору; насталік; магрыбі і інш.
Словы пішуцца так:
- спачатку пішуць часткі літар, што не патрабуюць адрыву пісьмовай прылады ад паперы;
- затым, дадаюць тыя часткі літар, што патрабуюць адрыву пісьмовай прылады: вертыкальныя рыскі літар (ك ,ط ,ظ), і кропкі, якія існуюць ў многіх літарах;
- калі патрэбна, расстаўляюць дапаможныя значкі (агласоўкі (харакаты))
Зычныя
Кожная з 28 літар, апроч літары аліф, абазначае адзін зычны гук. Напісанне літар мяняецца ў залежнасці ад яе размяшчэння ўнутры слова. Усе літары аднаго слова пішуцца злітна, апроч літар (аліф, даль, заль, ра, зай, ваў), яны не злучаюцца з наступнай літарай.
на прыканцы слова | у сярэдзіне слова | на пачатку слова | ізалявана | назва | МФА |
---|---|---|---|---|---|
ﺎ | ﺍ | аліф | — | ||
ﺏ | ﺑ | ﺒ | ﺐ | ба | [b] |
ﺕ | ﺗ | ﺘ | ﺖ | та | [t] |
ﺙ | ﺛ | ﺜ | ﺚ | са | [θ] |
ﺝ | ﺟ | ﺠ | ﺞ | джым | [ʤ], [g] |
ﺡ | ﺣ | ﺤ | ﺢ | х̣а | [ħ] |
ﺥ | ﺧ | ﺨ | ﺦ | х̮а | [x] |
ﺪ | ﺩ | даль | [d] | ||
ﺬ | ﺫ | заль | [ð] | ||
ﺮ | ﺭ | ра | [r] | ||
ﺰ | ﺯ | зай | [z] | ||
ﺱ | ﺳ | ﺴ | ﺲ | сін | [s] |
ﺵ | ﺷ | ﺸ | ﺶ | шын | [ʃ] |
ﺹ | ﺻ | ﺼ | ﺺ | с̣ад | [sˁ] |
ﺽ | ﺿ | ﻀ | ﺾ | д̣ад | [dˁ], [ðˤ] |
ﻁ | ﻃ | ﻄ | ﻂ | т̣а | [tˁ] |
ﻅ | ﻇ | ﻈ | ﻆ | з̣а | [zˁ], [ðˁ] |
ﻉ | ﻋ | ﻌ | ﻊ | ‘айн | [ʕ] |
ﻍ | ﻏ | ﻐ | ﻎ | гайн | [ɣ] |
ﻑ | ﻓ | ﻔ | ﻒ | фа | [f] |
ﻕ | ﻗ | ﻘ | ﻖ | к̣аф | [q] |
ﻙ | ﻛ | ﻜ | ﻚ | кяф | [k] |
ﻝ | ﻟ | ﻠ | ﻞ | лям | [l] |
ﻡ | ﻣ | ﻤ | ﻢ | мім | [m] |
ﻥ | ﻧ | ﻨ | ﻦ | нун | [n] |
ﻩ | ﻫ | ﻬ | ﻪ | ха | [h] |
ﻮ | ﻭ | ваў | [w] | ||
ﻱ | ﻳ | ﻴ | ﻲ | йа | [j] |
Літаратура
- Истрин В. А. Возникновение и развитие письма. 2 изд. — М., 1965;
- Фридрих И. История письма. Пер. с нем. — М., 1979.