Лексікон Памвы Бярынды: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
новы |
др added Category:Слоўнікі using HotCat |
||
Радок 19: | Радок 19: | ||
[[Катэгорыя:Старажытнаславянская мова]] |
[[Катэгорыя:Старажытнаславянская мова]] |
||
[[Катэгорыя:Украінская літаратура]] |
[[Катэгорыя:Украінская літаратура]] |
||
[[Катэгорыя:Слоўнікі]] |
Версія ад 11:53, 4 верасня 2012
Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў Памва Бярында.
Самая адметная праца Бярынды — друкаваны ўкраінскі слоўнік — «Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє» (1627). Перавыдадзены ў Куцейне (ля Оршы, 1653) з прадмовай І. Трусевіча. У ім каля 7 тысяч слоў — агульных і імёнаў пераважна тагачаснай царкоўнаславянскай мовы з перакладам і тлумачэннем іх украінскай літаратурнай мовай пачатку XVII стагоддзя (гл. стараўкраінская мова). Мэтай Бярынды пры складанні яго слоўніка было аднавіць царкоўнаславянскую традыцыю літаратурнай мовы і гэтым супрацьстаяць наступу каталіцтва і польскай культуры. Гэты слоўнік адыграў вялікую ролю ў развіцці не толькі ўкраінскай, але і рускай, беларускай, польскай, румынскай лексікаграфіі.
Гэтая праца Памвы Бярынды — выбітнае дасягненне стараўкраінскага слоўніцтва. Складаецца з двух частак: «лексікон» — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў тапонімаў?! і антрапанімаў , а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, у ліку каля 1 400 онімаў (імёнаў уласных)).
У «Лексіконе…» ужытыя ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя вакабул (рэестравых слоў), рэмаркі, экзэмпліфікацыю (прадстаўленне цытат), указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра арфаграфію, этымалогію слова, адсылачныя рэмаркі. Галоўныя крыніцы працы — «Лексіс…» Лаўрэнція Зізанія, анамастыконы Максіма Грэка?!, Мануіла Рытара, тлумачэнне онімаў у Антверпенскім выданні Бібліі (1571 ).
Крыніцамі царкоўнаславянскага рэестру кнігі былі: Астрожская Біблія (усе яе кнігі Старога і Новага Запавету), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя.
Рэестр «Лексікону…» падабраныя па дыферэнцыяльным прынцыпам: спецыфічныя царкоўнаславянскія словы, агульнаславянскія лексемы, архаічныя ва ўкраінскім мове канца 16 — пач. 17 ст.; Ёсць у ім і ўкраінскія словы.
Абсалютная большасць элементаў неславянскага паходжання, асабліва грэчаскіх і лацінскіх, сабраных асобна ў 2-й часткі працы, суправаджаюцца рэмаркамі, якія паказваюць на іх запазычанні, і ўкраінскімі адпаведнікамі, што спрыяла нармалізацыі лексікі стараўкраінскай літаратурнай мовы на народнай аснове. Нармалізацыі служыла і дакладнае фармальнае — з дапамогай двукроп'я — размежаванне рэестра і перакладной часткі. Апошняя са старанна падабранымі эквівалентамі вакабул, з шырокім наборам сінонімаў — адно з найбуйнейшых сабранняў ўкраінскай лексікі канца 16 — пачатку 17 стагоддзя.
У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ужыўшы рэмаркі «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.».