Лексікон Памвы Бярынды: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
др added Category:Слоўнікі using HotCat |
дапаўненне |
||
| Радок 1: | Радок 1: | ||
[[Выява:Lexikon Berynda.jpg|200px|thumb|right|Першая старонка працы «Лексіконъ славенорωсскїй и именъ Тлъкованїє» Памвы Бярынды]] |
[[Выява:Lexikon Berynda.jpg|200px|thumb|right|Першая старонка працы «Лексіконъ славенорωсскїй и именъ Тлъкованїє» Памвы Бярынды]] |
||
'''Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє''' — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў [[Памва Бярында]] |
'''Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє''' — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў [[Памва Бярында]], працуючы над ім 30 гадоў<ref name="БС">{{кніга |
||
|аўтар = |
|||
|частка = Берында Памва |
|||
|загаловак = Биографический справочник |
|||
|арыгінал = |
|||
|спасылка = |
|||
|адказны = |
|||
|выданне = |
|||
|месца = Мн. |
|||
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки |
|||
|год = 1982 |
|||
|том = 5 |
|||
|старонкі = 56 |
|||
|старонак = 737 |
|||
|серыя = |
|||
|isbn = |
|||
|тыраж = |
|||
}}</ref>. |
|||
Самая адметная праца Бярынды — [[друк]]аваны ўкраінскі [[слоўнік]] — ''«Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє»'' ([[1627]]). Перавыдадзены ў [[Куцейн]]е (ля [[Горад Орша|Оршы]], [[1653]]) з прадмовай І. |
Самая адметная праца Бярынды — [[друк]]аваны ўкраінскі [[слоўнік]] — ''«Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє»'' ([[1627]]). Перавыдадзены ў [[Куцейн]]е (ля [[Горад Орша|Оршы]], [[1653]]) з прадмовай [[Іаіль Труцэвіч|І. Труцэвіча]]<ref name="БС"/>. У ім каля 7 тысяч слоў — агульных і імёнаў пераважна тагачаснай [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] з перакладам і тлумачэннем іх [[украінская мова|украінскай]] [[літаратурная мова|літаратурнай мовай]] пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя (гл. [[Старабеларуская мова|стараўкраінская мова]]). Мэтай Бярынды пры складанні яго слоўніка было аднавіць царкоўнаславянскую традыцыю літаратурнай мовы і гэтым супрацьстаяць наступу [[Каталіцызм|каталіцтва]] і польскай культуры. Гэты слоўнік адыграў вялікую ролю ў развіцці не толькі ўкраінскай, але і рускай, беларускай, польскай, румынскай [[лексікаграфія|лексікаграфіі]]. |
||
Гэтая праца Памвы Бярынды — выбітнае дасягненне стараўкраінскага [[лексікаграфія|слоўніцтва]]. Складаецца з двух частак: «лексікон» — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў {{нп3|Тапонім|тапонімаў|ru|Топоним}} і {{нп3|Антрапанім|антрапанімаў|ru|}}, а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, у ліку каля 1 400 онімаў (імёнаў уласных)). |
Гэтая праца Памвы Бярынды — выбітнае дасягненне стараўкраінскага [[лексікаграфія|слоўніцтва]]. Складаецца з двух частак: «лексікон» — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў {{нп3|Тапонім|тапонімаў|ru|Топоним}} і {{нп3|Антрапанім|антрапанімаў|ru|}}, а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, у ліку каля 1 400 онімаў (імёнаў уласных)). |
||
У «Лексіконе…» ужытыя ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя [[вакабулы|вакабул]] (рэестравых слоў), рэмаркі, экзэмпліфікацыю (прадстаўленне цытат), указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра арфаграфію, этымалогію слова, адсылачныя рэмаркі. Галоўныя крыніцы працы — «Лексіс…» [[Лаўрэнцій Зізаній|Лаўрэнція Зізанія]], анамастыконы {{нп3|Максім Грэк|Максіма Грэка|ru|Максим Грек}}, [[Мануіл Рытар|Мануіла Рытара]], тлумачэнне онімаў у {{нп3|Антверпенская Паліглота|Антверпенскім выданні Бібліі|en|Plantin Polyglot}} ([[1571 |
У «Лексіконе…» ужытыя ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя [[вакабулы|вакабул]] (рэестравых слоў), рэмаркі, экзэмпліфікацыю (прадстаўленне цытат), указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра арфаграфію, этымалогію слова, адсылачныя рэмаркі. Галоўныя крыніцы працы — «Лексіс…» [[Лаўрэнцій Зізаній|Лаўрэнція Зізанія]] (першы друкаваны беларускі слоўнік, 1596)<ref name="БС"/>, анамастыконы {{нп3|Максім Грэк|Максіма Грэка|ru|Максим Грек}}, [[Мануіл Рытар|Мануіла Рытара]], тлумачэнне онімаў у {{нп3|Антверпенская Паліглота|Антверпенскім выданні Бібліі|en|Plantin Polyglot}} ([[1571]]). |
||
Крыніцамі царкоўнаславянскага рэестру кнігі былі: [[Астрожская Біблія]] (усе яе кнігі [[Стары Запавет|Старога]] і [[Новы Запавет|Новага Запавету]]), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя. |
Крыніцамі царкоўнаславянскага рэестру кнігі былі: [[Астрожская Біблія]] (усе яе кнігі [[Стары Запавет|Старога]] і [[Новы Запавет|Новага Запавету]]), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя. |
||
| Радок 15: | Радок 32: | ||
У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ужыўшы рэмаркі «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.». |
У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ужыўшы рэмаркі «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.». |
||
{{зноскі}} |
|||
[[Катэгорыя:Украінская мова]] |
[[Катэгорыя:Украінская мова]] |
||
Версія ад 12:05, 4 верасня 2012
Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў Памва Бярында, працуючы над ім 30 гадоў[1].
Самая адметная праца Бярынды — друкаваны ўкраінскі слоўнік — «Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє» (1627). Перавыдадзены ў Куцейне (ля Оршы, 1653) з прадмовай І. Труцэвіча[1]. У ім каля 7 тысяч слоў — агульных і імёнаў пераважна тагачаснай царкоўнаславянскай мовы з перакладам і тлумачэннем іх украінскай літаратурнай мовай пачатку XVII стагоддзя (гл. стараўкраінская мова). Мэтай Бярынды пры складанні яго слоўніка было аднавіць царкоўнаславянскую традыцыю літаратурнай мовы і гэтым супрацьстаяць наступу каталіцтва і польскай культуры. Гэты слоўнік адыграў вялікую ролю ў развіцці не толькі ўкраінскай, але і рускай, беларускай, польскай, румынскай лексікаграфіі.
Гэтая праца Памвы Бярынды — выбітнае дасягненне стараўкраінскага слоўніцтва. Складаецца з двух частак: «лексікон» — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў тапонімаў?! і антрапанімаў, а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, у ліку каля 1 400 онімаў (імёнаў уласных)).
У «Лексіконе…» ужытыя ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя вакабул (рэестравых слоў), рэмаркі, экзэмпліфікацыю (прадстаўленне цытат), указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра арфаграфію, этымалогію слова, адсылачныя рэмаркі. Галоўныя крыніцы працы — «Лексіс…» Лаўрэнція Зізанія (першы друкаваны беларускі слоўнік, 1596)[1], анамастыконы Максіма Грэка?!, Мануіла Рытара, тлумачэнне онімаў у Антверпенскім выданні Бібліі (1571).
Крыніцамі царкоўнаславянскага рэестру кнігі былі: Астрожская Біблія (усе яе кнігі Старога і Новага Запавету), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя.
Рэестр «Лексікону…» падабраныя па дыферэнцыяльным прынцыпам: спецыфічныя царкоўнаславянскія словы, агульнаславянскія лексемы, архаічныя ва ўкраінскім мове канца 16 — пач. 17 ст.; Ёсць у ім і ўкраінскія словы.
Абсалютная большасць элементаў неславянскага паходжання, асабліва грэчаскіх і лацінскіх, сабраных асобна ў 2-й часткі працы, суправаджаюцца рэмаркамі, якія паказваюць на іх запазычанні, і ўкраінскімі адпаведнікамі, што спрыяла нармалізацыі лексікі стараўкраінскай літаратурнай мовы на народнай аснове. Нармалізацыі служыла і дакладнае фармальнае — з дапамогай двукроп'я — размежаванне рэестра і перакладной часткі. Апошняя са старанна падабранымі эквівалентамі вакабул, з шырокім наборам сінонімаў — адно з найбуйнейшых сабранняў ўкраінскай лексікі канца 16 — пачатку 17 стагоддзя.
У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ужыўшы рэмаркі «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.».