Борнхальм: Розніца паміж версіямі

Борнхальм
	; Фота вострава з касмічнага спадарожніка
Характарыстыкі
Плошча	588 км²
Насельніцтва	43 040 чал.
Шчыльнасць насельніцтва	73,2 чал./км²
Размяшчэнне
	55°08′ пн. ш. 14°55′ у. д.HGЯO
Краіна	Данія;
	Борнхальм
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[недагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 08:37, 29 кастрычніка 2012

Борнхальм (дацк.: Bornholm) — востраў у паўднёва-заходняй частцы Балтыйскага мора.

Належыць Даніі, з некалькі бліжэйшымі невялікімі астравамі ўваходзіць у склад муніцыпалітэта Борнхальм. Насельніцтва 43040 чалавек (2007). Галоўны горад і порт — Роне.

Геаграфічнае становішча

Востраў знаходзіцца за 135 км на ўсход ад дацкіх берагоў (за 169 км ад Капенгагена). Пры гэтым толькі 100 км аддзяляе Барнхольм ад паўночнага ўзбярэжжа Польшчы і 88 км — ад Германіі. А ўсяго ў 37 км на поўнач ад вострава знаходзіцца ўзбярэжжа Швецыі. Адлегласць паміж крайнімі пунктамі з поўначы на поўдзень складае каля 40 км, а з захаду на ўсход каля 30 км. Даўжыня берагавой лініі 158 км.

Гісторыя

Быў апорным пунктам вікінгаў, затым уваходзіў у склад правінцыі Сконэ. У старажытнарускіх паданнях, як мяркуюць, менавіта гэты востраў называецца Буян. За права валодання востравам доўгі час вялася барацьба паміж архіепіскапствам Лунда і дацкімі каралямі. У 1150 годзе дацкім каралём была пабудавана крэпасць Лілеборг (дацк.: Lilleborg), а праз сто гадоў архібіскупам пабудавана крэпасць Хамерсхус (дацк.: Hammershus). Да 1259 года кантроль над востравам перайшоў да архіепіскапства. У 1525 ў востраў быў закладзены Любеку (нямецкі горад у складзе Ганзы).

Падчас дацка-швецкай вайны шведы захапілі востраў у 1645 годзе, але ў тым жа годзе вярнулі яго Даніі пасля заключэння міру. У 1658 годзе паводле Раскільскага міру ён быў перададзены Швецыі разам з іншымі тэрыторыямі, а ў 1660 годзе па ўмовах Капенгагенскага міру вернуты Даніі.

У пачатку Другой сусветнай вайны акупіраваны Германіяй, выкарыстоўваўся ў якасці назіральнага паста і станцыі падслухоўвання. 12 мая 1945 заняты савецкімі войскамі, якія знаходзіліся на востраве да 5 красавіка 1946 года.

Геаграфія

Архейскія граніты складаюць паўночную частку вострава. На поўдні распаўсюджаныя палеазойскія і мезазойскія пясчанікі, сланцы і вапнякі. Выгляд узбярэжжа ў розных частках вострава істотна змяняецца. Для паўночнага захаду характэрны стромкія і абрывістыя кліфы. Высокія берагавыя схілы тут у выніку дзейнасці марскіх хваль, асабліва падчас штормаў, асыпаліся. Кліфы збудаваныя з цвёрдых горных парод. Але цвёрдасць парод неаднолькавая, таму разбураюцца яны нераўнамерна. Так утварыліся разнастайныя і незвычайныя формы скал. Паўднёвае ўзбярэжжа Борнхальма нізіннае, на многія кіламетры працягнуліся пясчаныя пляжы. Паверхня тут у асноўным плоская, злёгку нахіленая ў бок мора. Матэрыял, з якога збудаваны бераг, моцна перамяшаны — пляж заліваюць марскія хвалі. Пад дзеяннем ветру на паўднёва-ўсходнім узбярэжжы ўтварыліся пясчаныя ўзгоркі-дзюны. У выніку паступовага выдзіманя пяску наступае перамяшчэнне пясчанай масы. Каб яно не набыло катастрафічнага характару, паверхню стараюцца замацаваць з дапамогай лесанасаджэнняў.

Рэльеф узгорысты (марэнная і водна-ледавіковая раўніна), найбольшая вышыня — 162 м.

Клімат умераны марскі, характарызуецца павышанай атмасфернай вільготнасцю, мяккай зімой і прахладным летам.

Расліннасць: хваёвыя і шыракалістныя лясы (займаюць каля 17% тэрыторыі), лугі і верасоўнікі.

Эканоміка

Важную ролю ў эканоміцы вострава грае турызм. Сельская гаспадарка: раслінаводства (збожжавыя культуры), жывёлагадоўля (малочныя і свінагадоўчыя фермы), рыбалоўства (селядзец, ласось, траска). Прамысловасць: горная прамысловасць (здабыча граніта), вытворчасць фарфору і іншых ганчарных вырабаў, рыбыперапрацоўка. Частка прадукцыі ідзе на экспарт.

Славутасці

На востраве размешчаны 15 цэркваў, 4 з якіх маюць круглую форму (12 стагоддзе). У свой час яны служылі крэпасцямі. Рэшткі замка Хамерсхус (1250) з'яўляюцца гістарычным помнікам. Ёсць таксама рэшткі будынка вікінгаў.

Літаратура

Борнхальм // БЭ ў 18 т. Т. 3. Мн., 1996.
«Bornholm». Encyclopædia Britannica from Encyclopædia Britannica 2007 Ultimate Reference Suite (2007).
«Борнхольм». БСЭ. 3-е издание.

@@ Радок 18: / Радок 18: @@
 |Насельніцтва =43040
 |Год =2007
-|Выява =
+|Выява = Bornholm Landsat.jpg
 |Памер выявы =
-|Подпіс выявы =
+|Подпіс выявы = Фота вострава з касмічнага спадарожніка
 }}
-'''Борнхальм''' ({{lang-da|Bornholm}}) — [[востраў]] у паўднёва-заходняй частцы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. Належыць [[Данія|Даніі]]. Насельніцтва 43040 чалавек (2007).
+'''Борнхальм''' ({{lang-da|Bornholm}}) — востраў у паўднёва-заходняй частцы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]].
-Востраў і некалькі бліжэйшых невялікіх астравоў ўваходзяць у склад муніцыпалітэта Борнхальм (Сталічная вобласць). Галоўны горад і порт - [[Горад Ронэ|Ронэ]].
+Належыць [[Данія|Даніі]], з некалькі бліжэйшымі невялікімі астравамі ўваходзіць у склад муніцыпалітэта Борнхальм. Насельніцтва 43040 чалавек (2007). Галоўны горад і порт — [[Горад Роне|Роне]].
-Размешчаны ў 169 км на ўсход ад [[Капенгаген]]а і ў 35 км на паўднёвы ўсход ад тэрыторыі [[Швецыя|Швецыі]].
+== Геаграфічнае становішча ==
+Востраў знаходзіцца за 135 км на ўсход ад дацкіх берагоў (за 169 км ад [[Капенгаген]]а). Пры гэтым толькі 100 км аддзяляе Барнхольм ад паўночнага ўзбярэжжа Польшчы і 88 км — ад Германіі. А ўсяго ў 37 км на поўнач ад вострава знаходзіцца ўзбярэжжа Швецыі. Адлегласць паміж крайнімі пунктамі з поўначы на поўдзень складае каля 40 км, а з захаду на ўсход каля 30 км. Даўжыня берагавой лініі 158 км.
 == Гісторыя ==
-[[Выява:Hammershus castle.jpg|thumb|right|Рэшткі сярэднявечнай крэпасці [[Хамерсхус]]]]
-Быў апорным пунктам [[Вікінгі|вікінгаў]], затым уваходзіў у склад правінцыі [[Сконэ]]. Паводле старажытнарускіх паданняў, менавіта гэты востраў называецца [[Буян]]. За права валодання востравам доўгі час вялася барацьба паміж архіепіскапствам [[Лунд]]а і дацкімі каралямі. У [[1150]] годзе дацкім каралём была пабудавана крэпасць [[Лілеборг]] ({{lang-da|Lilleborg}}), а праз сто гадоў архібіскупам пабудавана крэпасць [[Хамерсхус]] ({{lang-da|Hammershus}}). Да [[1259]] года ў кантроль над востравам перайшоў да архіепіскапства. У [[1525]] востраў быў закладзены [[Любек]]у (нямецкі горад у складзе [[Ганза|Ганзы]]).
+[[Выява:Hammershus castle.jpg|thumb|left|Рэшткі сярэднявечнай крэпасці [[Хамерсхус]]]]
-Падчас [[Дацка-шведская вайна 1643-1645|дацка-шведскай вайны]] шведы захапілі востраў у [[1645]] годзе, але ў тым жа годзе вярнулі яго Даніі пасля заключэння [[Бромсебругскі мір|Бромсебругскага міру]]. У [[1658]] годзе па [[Раскільскі мір 1658|Раскільскаму міру]] быў перададзены Швецыі разам з іншымі тэрыторыямі, а ў [[1660]] годзе па ўмовах [[Капенгагенскі мір 1660|Капенгагенскага міру]] вернуты назад Даніі.
+Быў апорным пунктам [[Вікінгі|вікінгаў]], затым уваходзіў у склад правінцыі [[Сконэ]]. У старажытнарускіх паданнях, як мяркуюць, менавіта гэты востраў называецца ''Буян''. За права валодання востравам доўгі час вялася барацьба паміж архіепіскапствам [[Лунд]]а і дацкімі каралямі. У [[1150]] годзе дацкім каралём была пабудавана крэпасць [[Лілеборг]] ({{lang-da|Lilleborg}}), а праз сто гадоў архібіскупам пабудавана крэпасць [[Хамерсхус]] ({{lang-da|Hammershus}}). Да [[1259]] года кантроль над востравам перайшоў да архіепіскапства. У [[1525]] ў востраў быў закладзены [[Любек]]у (нямецкі горад у складзе [[Ганза|Ганзы]]).
-У пачатку [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] акупіраваны [[Германія]]й, выкарыстоўваўся ў якасці назіральнага паста і станцыі падслухоўвання. [[12 мая]] [[1945]] вызвалены савецкімі войскамі, якія знаходзіліся на востраве да [[5 красавіка]] [[1946]] года.
+Падчас [[Дацка-шведская вайна 1643-1645|дацка-швецкай вайны]] шведы захапілі востраў у [[1645]] годзе, але ў тым жа годзе вярнулі яго Даніі пасля заключэння міру. У [[1658]] годзе паводле [[Раскільскі мір 1658|Раскільскага міру]] ён быў перададзены Швецыі разам з іншымі тэрыторыямі, а ў [[1660]] годзе па ўмовах [[Капенгагенскі мір 1660|Капенгагенскага міру]] вернуты Даніі.
-== Геаграфія==
+У пачатку [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] акупіраваны [[Германія]]й, выкарыстоўваўся ў якасці назіральнага паста і станцыі падслухоўвання. [[12 мая]] [[1945]] заняты савецкімі войскамі, якія знаходзіліся на востраве да [[5 красавіка]] [[1946]] года.
-[[Выява:Bornholm Landsat.jpg|thumb|200px|Фота вострава з касмічнага спадарожніка]]
-[[Архей]]скія [[граніт]]ы складаюць вялікую частку паўночнай часткі вострава. На поўдні распаўсюджаныя [[палеазой]]скія і [[мезазой]]скія [[пясчанік]]і, [[сланцы]] і [[вапняк]]і. На паўднёвым усходзе і захадзе ўздоўж берага размяшчаюцца дзюны, на поўначы - скалы.
+== Геаграфія ==
-Рэльеф узгорысты ([[Марэна|марэнная]] і водна-ледавіковая раўніна), найбольшая вышыня - 162 м. Расліннасць: у асноўным [[хваёвыя]] дрэвы, [[ліставыя лясы]] займаюць каля 17% тэрыторыі.
+[[Архей]]скія [[граніт]]ы складаюць паўночную частку вострава. На поўдні распаўсюджаныя [[палеазой]]скія і [[мезазой]]скія [[пясчанік]]і, [[сланцы]] і [[вапняк]]і. Выгляд узбярэжжа ў розных частках вострава істотна змяняецца. Для паўночнага захаду характэрны стромкія і абрывістыя кліфы. Высокія берагавыя схілы тут у выніку дзейнасці марскіх хваль, асабліва падчас штормаў, асыпаліся. Кліфы збудаваныя з цвёрдых горных парод. Але цвёрдасць парод неаднолькавая, таму разбураюцца яны нераўнамерна. Так утварыліся разнастайныя і незвычайныя формы скал. Паўднёвае ўзбярэжжа Борнхальма нізіннае, на многія кіламетры працягнуліся пясчаныя пляжы. Паверхня тут у асноўным плоская, злёгку нахіленая ў бок мора. Матэрыял, з якога збудаваны бераг, моцна перамяшаны — пляж заліваюць марскія хвалі. Пад дзеяннем ветру на паўднёва-ўсходнім узбярэжжы ўтварыліся пясчаныя ўзгоркі-[[дзюны]]. У выніку паступовага выдзіманя пяску наступае перамяшчэнне пясчанай масы. Каб яно не набыло катастрафічнага характару, паверхню стараюцца замацаваць з дапамогай лесанасаджэнняў.
+Рэльеф узгорысты ([[Марэна|марэнная]] і водна-ледавіковая раўніна), найбольшая вышыня  — 162 м.
+Клімат умераны марскі, характарызуецца павышанай атмасфернай вільготнасцю, мяккай зімой і прахладным летам.
+Расліннасць: хваёвыя і шыракалістныя лясы (займаюць каля 17% тэрыторыі), лугі і верасоўнікі.
 == Эканоміка==
-Важную ролю ў эканоміцы вострава грае турызм. [[Сельская гаспадарка]]: [[раслінаводства]] ([[збожжавыя культуры]]), [[жывёлагадоўля]] (малочныя і свінагадоўчыя фермы), [[рыбалоўства]] ([[селядзец]], [[ласось]], [[траска]]); [[прамысловасць]]: [[горная прамысловасць]] (здабыча [[граніт]]а), вытворчасць [[фарфор]]а і іншых [[ганчарная вытворчасць|ганчарных вырабаў]]. Частка прадукцыі ідзе на [[экспарт]].
+Важную ролю ў эканоміцы вострава грае турызм. [[Сельская гаспадарка]]: [[раслінаводства]] ([[збожжавыя культуры]]), [[жывёлагадоўля]] (малочныя і свінагадоўчыя фермы), [[рыбалоўства]] ([[селядзец]], [[ласось]], [[траска]]). [[Прамысловасць]]: [[горная прамысловасць]] (здабыча [[граніт]]а), вытворчасць [[фарфор]]у і іншых [[ганчарная вытворчасць|ганчарных вырабаў]], рыбыперапрацоўка. Частка прадукцыі ідзе на [[экспарт]].
 == Славутасці ==
-[[Выява:Østerlars-kirke-2003-b.jpg|150px|thumb|right|Круглая царква на востраве]]
+[[Выява:Østerlars-kirke-2003-b.jpg|thumb|right|Круглая царква на востраве]]
 На востраве размешчаны 15 цэркваў, 4 з якіх маюць круглую форму (12 стагоддзе). У свой час яны служылі крэпасцямі. Рэшткі замка Хамерсхус ([[1250]]) з'яўляюцца гістарычным помнікам. Ёсць таксама рэшткі будынка вікінгаў.
-== Крыніцы ==
+== Літаратура ==
+* Борнхальм // БЭ ў 18 т. Т. 3. Мн., 1996.
 * «Bornholm». Encyclopædia Britannica from Encyclopædia Britannica 2007 Ultimate Reference Suite (2007).
 * «Борнхольм». БСЭ. 3-е издание.