Распад Аўстра-Венгерскай імперыі: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Няма тлумачэння праўкі |
|||
| Радок 44: | Радок 44: | ||
Пасля правалу рэвалюцыі становішча ў краіне толькі пагоршылася, хоць цяпер супрацьстаянне народаў вылілася ў палітычныя дэбаты і прапаганду нацыянальных ідэй. Толькі часам адбываліся ўзброеныя сутыкненні, якія душыліся імперскімі войскамі<ref name="mozg armii" />. У 1867 годзе, з прыняццем новай агульнаімпэрскі канстытуцыі і падпісаннем Аўстра-венгерскага пагаднення, Аўстра-Венгрыя аслабла яшчэ мацней, так як дзялілася на дзве часткі: Аўстрыю і Вугоршчыну. Абедзве зараз атрымалі права мець уласныя арміі, соймы, прадстаўнічыя ўстановы і г. д., а ўласны бюджэт у кожнай часткі імперыі існаваў ужо да прыняцця новай канстытуцыі. Уласны сейм атрымала Боснія і Герцагавіна (ёй таксама належала частка бюджэту). |
Пасля правалу рэвалюцыі становішча ў краіне толькі пагоршылася, хоць цяпер супрацьстаянне народаў вылілася ў палітычныя дэбаты і прапаганду нацыянальных ідэй. Толькі часам адбываліся ўзброеныя сутыкненні, якія душыліся імперскімі войскамі<ref name="mozg armii" />. У 1867 годзе, з прыняццем новай агульнаімпэрскі канстытуцыі і падпісаннем Аўстра-венгерскага пагаднення, Аўстра-Венгрыя аслабла яшчэ мацней, так як дзялілася на дзве часткі: Аўстрыю і Вугоршчыну. Абедзве зараз атрымалі права мець уласныя арміі, соймы, прадстаўнічыя ўстановы і г. д., а ўласны бюджэт у кожнай часткі імперыі існаваў ужо да прыняцця новай канстытуцыі. Уласны сейм атрымала Боснія і Герцагавіна (ёй таксама належала частка бюджэту). |
||
Доўгі час правіл імперыяй Франц |
Доўгі час правіл імперыяй [[Франц Іосіф I|Франц Іосіф]], які сабраў вакол сябе прыхільнікаў-інтэрнацыяналістаў, што не дазваляла Аўстра-Венгрыі распасціся на шэраг унітарных і нацыянальна аднародных дзяржаў. Аднак і ў кіруючай эліце намеціліся рознагалоссі, з часам перарослыя ў недавер і адкрытае супрацьстаянне паміж чыноўнікамі розных нацыянальнасцяў, нават эрцгерцаг Франц Фердынанд заразіўся нянавісцю да вугорцам як да нацыянальнасці, усяляк ужымая іх правы і дапамагаючы народам, якія спрадвеку жылі побач з імі. Нецярпімасць Франца Фердынанда да венгерскай палове імперыі вылілася ў фразу «Яны мне антіпатычны, хоць бы проста з-за мовы», якую ён вымавіў пасля чарговай беспаспяховай спробы вывучыць венгерскую мову<ref name="mozg armii" />. |
||
У такіх умовах магутны бюракратычны апарат, які ў тры разы перавышаў колькасць аўстра-венгерскай арміі<ref name="mozg armii" />, пачаў «нацыяналізацыю» мясцовай улады па нацыянальнаму і рэлігійнай прыкмеце, якая не праходзіла без кровапраліцце. Цяпер ідэі сепаратызму праніклі ва ўсе пласты грамадства, толькі буйная буржуазія падтрымлівала імператара і жадала цэласнасці імперыі, спадзеючыся на Франца Іосіфа як на выратавальніка Аўстра-Венгрыі. Сам Франц-Іосіф выдатна разумеў, што распаду яму ў адзіночку не стрымаць, таму наракаў на сваю безвыходнасць. «Маё няшчасце, што я не магу знайсці дзяржаўна дзеяча» - казаў ён. Франц Фердынанд, нягледзячы на сваю непрыязнасць да венграмі, рабілі спробы ператварыць імперыю ў федэрацыю, якія, аднак, скончыліся беспаспяхова умяшаннем імператара, баяўся страціць усю паўнату ўлады<ref name="mozg armii" />. |
У такіх умовах магутны бюракратычны апарат, які ў тры разы перавышаў колькасць аўстра-венгерскай арміі<ref name="mozg armii" />, пачаў «нацыяналізацыю» мясцовай улады па нацыянальнаму і рэлігійнай прыкмеце, якая не праходзіла без кровапраліцце. Цяпер ідэі сепаратызму праніклі ва ўсе пласты грамадства, толькі буйная буржуазія падтрымлівала імператара і жадала цэласнасці імперыі, спадзеючыся на Франца Іосіфа як на выратавальніка Аўстра-Венгрыі. Сам Франц-Іосіф выдатна разумеў, што распаду яму ў адзіночку не стрымаць, таму наракаў на сваю безвыходнасць. «Маё няшчасце, што я не магу знайсці дзяржаўна дзеяча» - казаў ён. Франц Фердынанд, нягледзячы на сваю непрыязнасць да венграмі, рабілі спробы ператварыць імперыю ў федэрацыю, якія, аднак, скончыліся беспаспяхова умяшаннем імператара, баяўся страціць усю паўнату ўлады<ref name="mozg armii" />. |
||
Версія ад 14:33, 19 лістапада 2012
Распад Аўстра-Венгерскай імперыі — буйная геапалітычная падзея, якая адбылася ў выніку нарастання ўнутраных сацыяльных супярэчнасцей і адасаблення розных частак імперыі. Першая сусветная вайна, неўраджай 1918 года і эканамічны крызіс паслужылі падставай да распаду дзяржавы.
17 кастрычніка парламент Венгрыі скасаваў унію з Аўстрыяй і абвясціў незалежнасць краіны, 28 кастрычніка ўтварылася Чэхаславакія, услед за ёй 29 кастрычніка паўстала Дзяржава Славенцаў, Харватаў і Сербаў, 3 лістапада незалежнасць абвясціла Заходне-Украінская народная рэспубліка, 6 лістапада ў Кракаве было абвешчана аб аднаўленні Польшчы. Таксама ў ходзе распаду імперыі ўзніклі Тарнобжегская рэспубліка, гуцульская рэспубліка, Руская Народная Рэспубліка лемкаў, Рэспубліка Команча, Рэспубліка Прекмурье, Вугорская Савецкая Рэспубліка, Славацкая Савецкая Рэспубліка, Рэспубліка Банат, Рэспубліка Фіуме.
Пасля распаду Аўстра-Венгрыі на яе былой тэрыторыі паўстала некалькі унітарных этнакратычных дзяржаў, вялікая частка якіх існуе і ў наш час. Астатнія тэрыторыі, населеныя падзеленымі народамі, трапілі ў склад ужо існуючых ці новаўтвораных дзяржаў. Юрыдычна распад імперыі быў аформлены ў Сен-Жерменском дагаворы з Аўстрыяй, які таксама выступаў у якасці мірнага дагавора пасля Першай сусветнай, і ў Тріанонской дамове з Венгрыяй.
Чыннікі
Імперыя Габсбургаў, якая займала шырокую тэрыторыю ў Еўропе і якая ўключала ў сябе каля 20 народаў, да пачатку XX стагоддзя вельмі аслабла знутры праз паўвекавыя нацыянальныя спрэчкі і канфлікты практычна ва ўсіх сваіх рэгіёнах. У Галічыне адбывалася супрацьстаянне палякаў і ўкраінцаў, у Трансільваніі - румын і венграў, у Сілезіі - чэхаў і немцаў[1], у Закарпацце - венграў і ўкраінцаў, басьнійцы, сербы і харваты змагаліся за незалежнасць[2] на Балканах і г. д.
З развіццём капіталізму і ростам колькасці прадпрыемстваў фармаваўся сярэдні рабочы клас, які заняўся адстойваннем інтарэсаў таго народа, да якога ён належаў[2]. Такім чынам, з кожным годам на ўскраінах імперыі расла небяспека сепаратызму. У 1848-1849 гадах паняволеных народы ўжо зрабілі спробу здабыць незалежнасць, у многіх рэгіёнах імперыі разгарнуліся ваенныя дзеянні. Нават Венгрыя распачала спробу аддзяліцца ад Габсбургскай манархіі, аднак пасля вайны была зноў ўключана ў склад імперыі.
Пасля правалу рэвалюцыі становішча ў краіне толькі пагоршылася, хоць цяпер супрацьстаянне народаў вылілася ў палітычныя дэбаты і прапаганду нацыянальных ідэй. Толькі часам адбываліся ўзброеныя сутыкненні, якія душыліся імперскімі войскамі[2]. У 1867 годзе, з прыняццем новай агульнаімпэрскі канстытуцыі і падпісаннем Аўстра-венгерскага пагаднення, Аўстра-Венгрыя аслабла яшчэ мацней, так як дзялілася на дзве часткі: Аўстрыю і Вугоршчыну. Абедзве зараз атрымалі права мець уласныя арміі, соймы, прадстаўнічыя ўстановы і г. д., а ўласны бюджэт у кожнай часткі імперыі існаваў ужо да прыняцця новай канстытуцыі. Уласны сейм атрымала Боснія і Герцагавіна (ёй таксама належала частка бюджэту).
Доўгі час правіл імперыяй Франц Іосіф, які сабраў вакол сябе прыхільнікаў-інтэрнацыяналістаў, што не дазваляла Аўстра-Венгрыі распасціся на шэраг унітарных і нацыянальна аднародных дзяржаў. Аднак і ў кіруючай эліце намеціліся рознагалоссі, з часам перарослыя ў недавер і адкрытае супрацьстаянне паміж чыноўнікамі розных нацыянальнасцяў, нават эрцгерцаг Франц Фердынанд заразіўся нянавісцю да вугорцам як да нацыянальнасці, усяляк ужымая іх правы і дапамагаючы народам, якія спрадвеку жылі побач з імі. Нецярпімасць Франца Фердынанда да венгерскай палове імперыі вылілася ў фразу «Яны мне антіпатычны, хоць бы проста з-за мовы», якую ён вымавіў пасля чарговай беспаспяховай спробы вывучыць венгерскую мову[2].
У такіх умовах магутны бюракратычны апарат, які ў тры разы перавышаў колькасць аўстра-венгерскай арміі[2], пачаў «нацыяналізацыю» мясцовай улады па нацыянальнаму і рэлігійнай прыкмеце, якая не праходзіла без кровапраліцце. Цяпер ідэі сепаратызму праніклі ва ўсе пласты грамадства, толькі буйная буржуазія падтрымлівала імператара і жадала цэласнасці імперыі, спадзеючыся на Франца Іосіфа як на выратавальніка Аўстра-Венгрыі. Сам Франц-Іосіф выдатна разумеў, што распаду яму ў адзіночку не стрымаць, таму наракаў на сваю безвыходнасць. «Маё няшчасце, што я не магу знайсці дзяржаўна дзеяча» - казаў ён. Франц Фердынанд, нягледзячы на сваю непрыязнасць да венграмі, рабілі спробы ператварыць імперыю ў федэрацыю, якія, аднак, скончыліся беспаспяхова умяшаннем імператара, баяўся страціць усю паўнату ўлады[2].
Зноскі
- ↑ Крушение империи: как создавалась Чехословакия (руск.). UA-Reporter.com (28 кастрычніка 2008). Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2012. Праверана 7 ноября 2008.
- ↑ а б в г д е Шапошников Б. М. Мозг армии. — Военгиз. — 4 000 экз.