Свіслач (горад): Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
паводле be-x-old:Сьвіслач (горад) |
|||
Радок 68: | Радок 68: | ||
'''Сві́слач''' — горад у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Свіслацкі раён|Свіслацкага раёна]], каля вытокаў [[рака Свіслач, прыток Нёмана|р. Свіслач]] (басейн [[Нёман]]а). У 90 км да поўдня ад [[Гродна|г. Гродна]], 3 км ад аднайменнай станцыі на лініі [[Ваўкавыск]]—Свіслач, аўтадарогамі звязаная з Гродна, Ваўкавыскам, [[Гарадскі пасёлак Поразава|Поразавам]]. Насельніцтва 7,4 тыс. чал. (2006). |
'''Сві́слач''' — горад у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Свіслацкі раён|Свіслацкага раёна]], каля вытокаў [[рака Свіслач, прыток Нёмана|р. Свіслач]] (басейн [[Нёман]]а). У 90 км да поўдня ад [[Гродна|г. Гродна]], 3 км ад аднайменнай станцыі на лініі [[Ваўкавыск]]—Свіслач, аўтадарогамі звязаная з Гродна, Ваўкавыскам, [[Гарадскі пасёлак Поразава|Поразавам]]. Насельніцтва 7,4 тыс. чал. (2006). |
||
У 1-й пал. [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]] тут працавала [[Свіслацкая гімназія|найлепшая на Літве гімназія]] (цяпер гімназія № 1 імя К. Каліноўскага), у якой навучаліся [[Восіп Кавалеўскі]], [[Напалеон Орда]], [[Юзаф Крашэўскі]], [[Рамуальд Траўгут]], [[Кастусь Каліноўскі]] і іншыя вядомыя асобы. |
|||
{{змест злева}} |
{{змест злева}} |
||
== Назва == |
|||
Тапонім «Свіслач», відавочна, утварылася ад назвы ракі<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 337.</ref>. У сваю чаргу адпаведны гідронім мае [[яцвягі|яцвяскае]] паходжанне, і азначае «балота», «вільгаць». Назву горада звязваюць з ракой [[Вісла]], адкуль рухаліся славянскія плямёны, або з ракой [[Свіслач, басейн Нёмана|Свіслач]], левым прытокам [[Нёман]]а<ref>[http://svisloch.grodno-region.by/ru/region/new_3 История] на [http://svisloch.grodno-region.by Свислочский районный исполнительный комитет]</ref>. |
|||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
Радок 150: | Радок 154: | ||
== Літаратура == |
== Літаратура == |
||
* {{крыніцы/ТурЭнцБел-2007|Свислочь}} |
* {{крыніцы/ТурЭнцБел-2007|Свислочь}} |
||
* {{Крыніцы/ЭГБ|6-1}} |
|||
* {{Крыніцы/ЭВКЛ|2}} |
|||
* {{Крыніцы/Мястэчкі Беларусі (2010)}} |
|||
* Świsłocz (2) // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/720 720]. |
|||
== Спасылкі == |
|||
{{Commons|Category:Svislach}} |
|||
* [http://weather-in.by/by/grodnenskaja/1260-long Прагноз надвор'я ў м. Свіслач] |
|||
* [http://www.radzima.org/be/miesca/svislach-1.html м. Свіслач] на [[Radzima.org]] |
|||
* [http://www.globus.tut.by/svisloch_g/index.htm Здымкі на Globus.tut.by] |
|||
{{Свіслацкі раён}} |
{{Свіслацкі раён}} |
||
Версія ад 14:39, 15 снежня 2012
Горад
Свіслач
| ||||||||||||||||||||||||||||||
Сві́слач — горад у Гродзенскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Свіслацкага раёна, каля вытокаў р. Свіслач (басейн Нёмана). У 90 км да поўдня ад г. Гродна, 3 км ад аднайменнай станцыі на лініі Ваўкавыск—Свіслач, аўтадарогамі звязаная з Гродна, Ваўкавыскам, Поразавам. Насельніцтва 7,4 тыс. чал. (2006).
У 1-й пал. XIX стагоддзя тут працавала найлепшая на Літве гімназія (цяпер гімназія № 1 імя К. Каліноўскага), у якой навучаліся Восіп Кавалеўскі, Напалеон Орда, Юзаф Крашэўскі, Рамуальд Траўгут, Кастусь Каліноўскі і іншыя вядомыя асобы.
Назва
Тапонім «Свіслач», відавочна, утварылася ад назвы ракі[1]. У сваю чаргу адпаведны гідронім мае яцвяскае паходжанне, і азначае «балота», «вільгаць». Назву горада звязваюць з ракой Вісла, адкуль рухаліся славянскія плямёны, або з ракой Свіслач, левым прытокам Нёмана[2].
Гісторыя
Першы пісьмовы ўспамін пра Свіслач змяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1256:
Поиде Данило на Ятвязе с братом и сыном Львомъ и с Шварном младоу соушоу емоу и посла по Романа в Новъгородонъ и со Изяславом со Вислочьскимъ и со всего сторонеи приде Самовить со Мазовшаны и помочь о Болеслава со Соудимирцы и Краковляны Іпацьеўскі летапіс |
У ХIII ст. Свіслач зрабілася сталіцай удзельнага княства, якое неўзабаве далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. Пазней паселішча знаходзілася ва ўладанні вялікіх князёў, а з 1507 зрабілася цэнтрам Свіслацкага староства Ваўкавыскага павета. У 1523 Свіслач атрымала статус мястэчка. З 1563 яна знаходзілася ва ўладанні Яна Хадкевіча, які ў 1572 годзе змяняў Свіслач на Ляхавічы.
З сяр. XVI ст. Свіслач перайшла да Заслаўскіх, у 1581 — зноў да Хадкевічаў. У 1667 уладаром мястэчка зрабіўся прусак Крышпін-Кіршэнштэйн. У 1668 тут збудавалі Траецкі касцёл, пры якім дзейнічала парафіяльная школа. Таксама існавала грэка-каталіцкая царква Анёла-Ахоўніка[3].
У 1778 Свіслач перайшла ў валоданне Вінцэнта Тышкевіча, сенатара Вялікага Княства Літоўскага, жанатага на пляменніцы караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Новы гаспадар правёў рэканструкцыю мястэчка, уладкаваў у цэнтры рыначны пляц, заснаваў заапарк, тэатр з капэлай, парк. У 1793 Свіслач увайшла ў Гродзенскае ваяводства. У кан. XVIII ст. тут праводзіліся вялікія кірмашы.
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Свіслач апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Слонімскай, потым Літоўскай губерні. З 1801 мястэчка зрабілася цэнтрам воласці Ваўкавыскага павета Гродзенскай губерні. У 1804 В. Тышкевіч заснаваў тут гімназію, якую ў 1851 пераўтварылі ў дваранскую вучэльню. Сярод яе навучэнцаў — Кастусь Каліноўскі, Восіп Кавалеўскі, Станіслаў Горскі, Юзэф Крашэўскі, Напалеон Орда, Рамуальд Траўгут. Станам на 1833 у мястэчку было 1 мураваны і 146 драўляных будынкаў.
У часы нацыянальна-вызваленчага паўстання ваколіцы Свіслачы сталі месцам актыўных ваенных дзеянняў паміж паўстанцкімі аддзеламі і расійскімі карнымі войскамі. Паводле вынікаў перапісу (1897) у мястэчку было 526 будынкаў (24 мураваныя і 502 драўляныя), 6 гарбарных, піваварнае і медаварнае прадпрыемствы, сельская лячэбніца.
У Першую сусветную вайну ў 1915—1918 Свіслач займалі нямецкія войскі. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам гміны. За польскім часам тут дзейнічалі некалькі беларускіх нацыянальна-вызваленчых арганізацый.
У верасні 1939 Свіслач увайшла ў БССР, дзе ў студзені 1940 атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадскога тыпу і зрабілася цэнтрам раёна Беластоцкай вобласці. У Другую сусветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 17 ліпеня 1944 Свіслач знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У лістападзе 1942 нацысты расстралялі 1536 вязняў яўрэйскага гета. 14 снежня 2000 Свіслач атрымала статус горада[4].
-
Гімназія
-
Чыгуначная станцыя
-
Меская брама
-
Рынак
Эканоміка
Прадпрыемствы харчовай, мэблевай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Гасцініца «Свіслач».
Дэмаграфія
Культура
Свіслацкі гісторыка-краязнаўчы музей. У 1990-я ў цэнтры горада пабудаваны касцёл святога Францыска Асізскага і святой Пяцідзесятніцы.
Турыстычная інфармацыя
Працуе Свіслацкі гістарычна-краязнаўчы музей. Спыніцца можна ў гасцініцы «Свіслач»[5].
Славутасці
- Будынак Свіслацкай гімназіі (1802—1803) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000469
- Гаспадарчы двор (XIX—XX стст.)
- Гістарычная забудова (кан. XIX — 1-я пал. XX стст.; фрагменты)
- Могілкі яўрэйскія
- Парк пры былой сядзібе Тышкевічаў (XVIII ст.)
- Сінагога (XIX—XX стст.)
- Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1884)
Помнікі:
- К. Каліноўскаму — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Д000471;
- Р. Траўгуту;
- І. В. Сталіну.
У 1990-я ў цэнтры горада збудавалі касцёл Святога Францішка Асізскага.
Страчаная спадчына
- Капліца Анёлаў-Ахоўнікаў (XIX ст.)
- Касцёл (1666)
- Сядзіба Тышкевічаў (XVII ст.)
Вядомыя асобы
- Валянцін Акудовіч, беларускі эсэіст, філосаф
Гл. таксама
Літаратура
- Свислочь // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
- Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Świsłocz (2) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola (польск.). — Warszawa, 1890. S. 720.
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Свіслач (горад)
- Прагноз надвор'я ў м. Свіслач
- м. Свіслач на Radzima.org
- Здымкі на Globus.tut.by
- ↑ Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 337.
- ↑ История на Свислочский районный исполнительный комитет
- ↑ Свіслач // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. С. 559.
- ↑ Статус: Свислочь теперь город // «БДГ. Деловая газета», 28 снежня 2000.
- ↑ Свислочь // к // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9