Тэўтонскі ордэн: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
др r2.7.3) (робат зьмяніў it:Ordine Teutonico на it:Ordine teutonico |
др Bot: Migrating 63 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q48189 (translate me) |
||
Радок 47: | Радок 47: | ||
{{Link FA|sl}} |
{{Link FA|sl}} |
||
{{Link GA|eo}} |
{{Link GA|eo}} |
||
[[af:Duitse Orde]] |
|||
[[an:Orden Teutonica]] |
|||
[[ar:فرسان تيوتون]] |
|||
[[arz:تيوتون]] |
|||
[[az:Tevton ordeni]] |
|||
[[bat-smg:Krīžėninkā]] |
|||
[[be-x-old:Тэўтонскі Ордэн]] |
|||
[[bg:Тевтонски орден]] |
|||
[[br:Urzh Teutonek]] |
|||
[[ca:Orde Teutònic]] |
|||
[[cs:Řád německých rytířů]] |
|||
[[cv:Тевтон орденĕ]] |
|||
[[cy:Marchogion Tiwtonaidd]] |
|||
[[da:Tyske Orden]] |
|||
[[de:Deutscher Orden]] |
|||
[[el:Τεύτονες Ιππότες]] |
|||
[[en:Teutonic Knights]] |
|||
[[eo:Ordeno de germanaj kavaliroj]] |
|||
[[es:Orden Teutónica]] |
|||
[[et:Saksa ordu]] |
|||
[[eu:Ordena Teutonikoa]] |
|||
[[fa:شوالیههای تتونیک]] |
|||
[[fi:Saksalainen ritarikunta]] |
|||
[[fr:Ordre Teutonique]] |
|||
[[fy:Dútske Oarder]] |
|||
[[gl:Orde Teutónica]] |
|||
[[he:המסדר הטבטוני]] |
|||
[[hr:Teutonski viteški red]] |
|||
[[hu:Német Lovagrend]] |
|||
[[io:Teutonala ordeno]] |
|||
[[is:Þýsku riddararnir]] |
|||
[[it:Ordine teutonico]] |
|||
[[ja:ドイツ騎士団]] |
|||
[[ka:ტევტონთა ორდენი]] |
|||
[[ko:튜턴 기사단]] |
|||
[[la:Ordo Sanctae Mariae Teutonicorum]] |
|||
[[li:Duutsje Orde]] |
|||
[[lij:Orde Tϟtonnego]] |
|||
[[lmo:Urden Tütonegh]] |
|||
[[lt:Vokiečių ordinas]] |
|||
[[lv:Vācu ordenis]] |
|||
[[mk:Тевтонски ред]] |
|||
[[ms:Kesateria Teuton]] |
|||
[[nl:Duitse Orde]] |
|||
[[nn:Den tyske riddarordenen]] |
|||
[[no:Den tyske orden]] |
|||
[[oc:Cavaèrs Teutonics]] |
|||
[[pl:Zakon krzyżacki]] |
|||
[[pt:Ordem Teutónica]] |
|||
[[ro:Ordinul teutonic]] |
|||
[[ru:Тевтонский орден]] |
|||
[[simple:Teutonic Knights]] |
|||
[[sk:Rád nemeckých rytierov]] |
|||
[[sl:Tevtonski viteški red]] |
|||
[[sq:Urdhri Teutonik]] |
|||
[[sr:Тевтонски ред]] |
|||
[[sv:Tyska orden]] |
|||
[[th:อัศวินทิวทอนิก]] |
|||
[[tk:Tewton ordeni]] |
|||
[[tr:Töton Şövalyeleri]] |
|||
[[uk:Тевтонський орден]] |
|||
[[vi:Hiệp sĩ Teuton]] |
|||
[[zh:条顿骑士团]] |
Версія ад 19:10, 8 сакавіка 2013
Тэўтонскі ордэн, Ордэн тэўтонскіх рыцараў шпіталя св. Марыі ў Іерусаліме, нямецкі духоўна-рыцарскі ордэн, заснаваны ў 1190 у Аке, дзе паломнікі з Любека і Брэмена стварылі шпіталь, які неўзабаве перайшоў пад патранаж нямецкай царквы св. Марыі ў Іерусаліме. Быў вядомы таксама як Нямецкі або Прускі ордэн.
У 1198 крыжаносцы імператара Генрыха VI пераўтварылі шпітальнае брацтва ў рыцарскі ордэн, залічаўшы ў свае браты толькі немцаў. Да 1291 рэзідэнцыя ордэна нахадзілася ў Акры, а пасля падзення горада – у Венецыі. Тым часам разгарэлася варожасць паміж Т.о. і двума іншымі рыцарскімі ордэнамі: тампліерамі і шпітальерамі. У пач. XIII ст. Т.о. перанёс сваю дзейнасць ва Усходнюю Еўропу і першапачаткова аселі ў Трансільваніі – служачы тут бар'ерам на шляхі набегаў куманаў. Затым імператар Фрыдрых II рэарганізаваў Т.о., надаўшы вялікаму магістру Герману фон Зальцу княскі тытул, і накіраваў Т.о. на заваяванне і хрысціянізацыю ўсходніх памежных земляў Свяшчэннай Рымскай імперыі.
У 1226 Герман фон Зальц адгукнуўся на просьбу аб дапамозе кн. Конрада Мазавецкага і арганізаваў крыжовы паход супраць прусаў. Па дагавору з Конрадам Т.о. атрымаў у валоданне Хэлмінскую зямлю ў Мазовіі ў якасці плацдарму, а таксама ўсе землі, якія заваюе ў паганскай Прусіі. У 1234 Т.о. фармальна прызнаў свае ўладанні папскім ленам, але папраўдзе быў асобнай дзяржавай, паколькі слабая папская ўлада не магла аказаць на яго хоць колькі-небудзь істотнага ўплыву. У 1237 Т.о. далучыў Ордэн мечаносцаў, пацярпеўшы перад гэтым паразы ад русінаў, жамойтаў і земгалаў, і значна ўзмацніўся. У наступныя стагоддзі Т.о. усталяваў кантроль над усім балтыйскім узбярэжжам ад меж Памор'я да Фінскага заліва (Гл. таксама: вайна Ордэна ў Прусіі, вайна Ордэна з ВКЛ), будуючы рад гарадоў (напр., Мемель, 1253) і замкаў, і заступаючы Польшчы і ВКЛ выхад да Балтыйскага мора. Т.о. вылучалі землі нямецкім рыцарам у якасці ленаў, сялілі на заваяваных землях нямецкіх сялян і разам з Ганзейскім саюзам гарадоў заснавалі шэраг новых гандлёвых паселішчаў. У 1309 Т.о. перанёс сваю сталіцу ў Марыенбург (сучас. Мальбарк, Польшча).
У пач. XIV ст. Т.о. дасягнуў вяршыні сваёй магутнасці і росквіту. У 2-ой пал. XIV ст. адбылося ўзмацненне Польшчы, асабліва пасля яе аб'яднання з ВКЛ. У час Вялікай вайны з саюзнымі Польшчай і ВКЛ магутнасць Ордэна была зломлена, найперш у Грунвальдскай бітве (1410). Па Торуньскім міры 1466, які завяршыў Трынаццацігадовую вайну Польшчы з Т.о. (1454–66), апошні прызнаў сябе васалам Польшчы і перадаў ёй Заходнюю Прусію. У 1525 вялікі магістр Т.о. Альбрэхт Старэйшы Гагенцолерн прыняў лютэранства і правёў секулярызацыю Ордэна ва Усходняй Прусіі, якая стала з гэтага часу яго спадчынным герцагствам. Калі ў 1618 гэтая дынастычная лінія спынілася, герцагства перайшло ў валоданне брадэнбургскіх курфюрстаў, таксама з Гагенцолернаў.
У 1801 Францыя далучыла землі Тэўтонскага ордэна на захад ад Рэйна, а ў 1809 Напалеон сваім дэкрэтам скасаваў ордэн і аддаў яго зямлі на правым беразе Рэйна нямецкім саюзнікам.
Тэўтонскі ордэн быў адноўлены ў Аўстрыі ў 1834 – у якасці каталіцкага шляхецкага саюза. Пасля 1918 існуе толькі святарская галіна ордэна, ператвораная Піем XI у духоўны ордэн, з рэзідэнцыяй у Вене. Таксама Тэўтонскі орлэн працягвае існаваць у рамках пратэстантызму ў Утрэхце.
Вялікія магістры
- Генрых Вальпот фон Басенхайм 1198—1200
- Ота фон Керпен 1200—1208
- Генрых фон Туна 1208—1209
- Герман фон Зальца 1209—1239
- Конрад Цюрынгскі 1239—1240
- Герхард фон Мальберг 1240—1244
- Генрых фон Гогенлоэ 1244—1249
- Гюнтэр фон Вюлерслебен 1250—1252
- Попо фон Астэрна 1252—1256
- Хартман фон Гельдрунген 1273—1282
- Конрад фон Фейхтванген 1291—1296