Ранг (біялогія): Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія]

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Версія ад 23:44, 8 чэрвеня 2013

У біялагічнай сістэматыцы таксанамічная катэгорыя, альбо ранг — узровень у іерархічна арганізаванай сістэме жывых арганізмаў (накшталт класа, атрада, сямейства). Нягледзячы на шэраг праблем, звязаных з выкарыстаннем таксанамічных катэгорый, яны працягваюць выкарыстоўвацца, паколькі менавіта на катэгарыяльным прынцыпе заснаваныя правілы ўтварэння групавых назваў (таксонаў) жывых арганізмаў, зафіксаваных у наменклатурных кодэксах.

Гісторыя

Канцэпцыя таксанамічных катэгорый у сістэматыцы ўзыходзіць да канца XVII ст., калі з'явіліся першыя сістэмы з разнайменнымі іерархічна супадпарадкаванымі катэгорыямі. Дагэтуль вялася гаворка пра роды: вышэйшыя (па-лацінску: genera summa), але не надавалі розных імёнаў родам, размешчаным на розных узроўнях іерархіі.

Першымі аўтарамі, якія пачалі выкарыстоўваць розныя назвы для супадпарадкаваных груп розных узроўняў іерархіі, былі французскі батанік П'ер Маньёль (у 1689 годзе падзяліў расліны на сямействы і падпарадкаваныя ім роды), яго вучань Жазеф Пітон дэ Турнефор (у 1694 годзе ўвёў найбольш складаную для яго перыяду іерархію з класаў, секцый, родаў і відаў) і нямецкі батанік Аўгустус Квірынус Рывінус (у яго сістэме 1690 года парадкі падзяляліся на роды і віды).

Практыка так званага сістэматычнага (з выкарыстаннем разнайменных катэгорый) размеркавання раслін, жывёл і мінералаў замацавалася ў сярэдзіне XVIII ст. дзякуючы высілкам Карла Лінея і яго паплечнікаў. У сваіх асноўных навуковых працах (найбольшую вядомасць атрымала Systema naturae) Ліней падзяліў усе натураліі на тры царствы: жывёл, раслін і мінералаў. Кожнае царства (regnum) падзялялася на класы (classes), парадкі ці атрады (ordines), роды (genera) і віды (species). Многія віды былі падзеленыя на разнавіднасці (varietates). За гэтай сістэмай супадпарадкаваных рангаў замацавалася назва «лінееўскай іерархіі».

Пазней колькасць рангаў павялічылася, як за кошт увядзення новых асноўных рангаў (з якіх найбольш істотнымі дабаўленнямі сталі сямействы, а таксама тыпы ў заалогіі і аддзелы ў батаніцы), так і за кошт стварэння сістэмы вытворных органаў.

Асноўнымі рангамі (па-англійску: principal ranks)^[1]) таксонаў з'яўляюцца (ад вышэйшых да ніжэйшых): царства (па-лацінску: regnum), тып ці аддзел (па-лацінску: divisio, phylum), клас (па-лацінску: classis), атрад ці парадак (па-лацінску: ordo), сямейства (па-лацінску: familia), род (па-лацінску: genus), від (па-лацінску: species)^[2]^[1].

Іншыя (другарадныя, неасноўныя) (па-англійску: secondary ranks^[3]) таксонаў: трыба (па-лацінску: tribus) — ранг паміж сямействам і родам), секцыя (па-лацінску: sectio) і шэраг (па-лацінску: series) — паміж родам і відам, разнавіднасць (па-лацінску: varietas) і форма (па-лацінску: forma) — рангі ніжэй віду^[3].

Назвы вытворных рангаў утвараюцца ад назваў асноўных шляхам дадатку да іх прыставак над- (super-), пад- (sub-) і інфра- (infra-). Узор іерархічнага супадпарадкавання асноўнага (выдзелены паўтлустым шрыфтам) і вытворных рангаў:

Superclassis (надклас)
- Classis (клас)
  - Subclassis (падклас)
    - Infraclassis (інфраклас)

Зноскі

↑ ^а ^б Венскі кодэкс батанічнай наменклатуры (2006). Раздзел II. Глава I. Артыкул 3 (англ.)
↑ Майр Э. Принципы зоологической систематики: Пер. с англ. = Ernst Mayr. Principles of Systematic Zoology. — М.: Мир, 1971. — С. 110. — 455 с. — УДК 590
↑ ^а ^б Венскі кодэкс батанічнай наменклатуры (2006). Раздзел II. Глава I. Артыкул 4 (англ.)

Гл. таксама

Біялагічная класіфікацыя

Літаратура

Джеффри Ч. Биологическая номенклатура. — М.: Мир, 1980.
Клюге Н. Ю. Современная систематика насекомых. Принципы систематики живых организмов и общая система насекомых с классификацией первичнобескрылых и древнекрылых. — СПб.: Изд-во «Лань», 2000.
Куприянов А. В. Предыстория биологической систематики: «народная таксономия» и развитие представлений о методе в естественной истории конца XVI — начала XVIII вв. — Санкт-Петербург: Изд-во ЕУСПб, 2005.
Hull, D. Science as a Process: An Evolutionary Account of the Social and Conceptual Development of Science (Science & Its Conceptual Foundations S.) University of Chicago Press, 1990. — ISBN 0-226-36051-2

[icbn2-1-3-1] а ^б Венскі кодэкс батанічнай наменклатуры (2006). Раздзел II. Глава I. Артыкул 3 (англ.)

[Майр-2] Майр Э. Принципы зоологической систематики: Пер. с англ. = Ernst Mayr. Principles of Systematic Zoology. — М.: Мир, 1971. — С. 110. — 455 с. — УДК 590

[icbn2-1-4-3] а ^б Венскі кодэкс батанічнай наменклатуры (2006). Раздзел II. Глава I. Артыкул 4 (англ.)

[1]

[2]

[3]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
-У [[біялагічная сістэматыка|біялагічнай сістэматыцы]] '''таксанамічная катэгорыя''', альбо '''ранг''' — узровень у іерархічна арганізаванай сістэме жывых арганізмаў (накшталт [[Клас, біялогія|класа]], [[атрад, біялогія|атрада]], [[сямейства, біялогія|сямейства]]). Нягледзячы на шэраг праблем, звязаных з выкарыстаннем таксанамічных катэгорый, яны працягваюць выкарыстоўвацца, паколькі менавіта на катэгарыяльным прынцыпе заснаваныя правілы ўтварэння групавых назваў ([[таксон]]аў) жывых арганімаў, зафіксаваных у наменклатурных кодэксах.
+У [[біялагічная сістэматыка|біялагічнай сістэматыцы]] '''таксанамічная катэгорыя''', альбо '''ранг''' — узровень у іерархічна арганізаванай сістэме жывых арганізмаў (накшталт [[Клас, біялогія|класа]], [[атрад, біялогія|атрада]], [[сямейства, біялогія|сямейства]]). Нягледзячы на шэраг праблем, звязаных з выкарыстаннем таксанамічных катэгорый, яны працягваюць выкарыстоўвацца, паколькі менавіта на катэгарыяльным прынцыпе заснаваныя правілы ўтварэння групавых назваў ([[таксон]]аў) жывых арганізмаў, зафіксаваных у наменклатурных кодэксах.
 == Гісторыя ==
@@ Радок 5: / Радок 5: @@
 Канцэпцыя таксанамічных катэгорый у сістэматыцы ўзыходзіць да канца XVII ст., калі з'явіліся першыя сістэмы з разнайменнымі іерархічна супадпарадкаванымі катэгорыямі. Дагэтуль вялася гаворка пра роды: вышэйшыя ({{lang-la|genera summa|скарочана}}), але не надавалі розных імёнаў родам, размешчаным на розных узроўнях іерархіі.
-Першымі аўтарамі, якія пачалі выкарыстоўваць розныя назвы для супадпарадкаваных груп розных узроўняў іерархіі, былі французскі батанік [[П'ер Маньёль]] (у [[1689]] годзе падзяліў расліны на сямействы і падпарадкаваныя ім роды), яго вучань [[Жазеф Пітон дэ Турнефор]] (у [[1694]] годзе ўвёў найбольш складаную для яго перыяда іерархію з класаў, секцый, родаў і відаў) і нямецкі батанік [[Аўгустус Квірынус Рывінус]] (у яго сістэме [[1690]] года парадкі падзяляліся на роды і віды).
+Першымі аўтарамі, якія пачалі выкарыстоўваць розныя назвы для супадпарадкаваных груп розных узроўняў іерархіі, былі французскі батанік [[П'ер Маньёль]] (у [[1689]] годзе падзяліў расліны на сямействы і падпарадкаваныя ім роды), яго вучань [[Жазеф Пітон дэ Турнефор]] (у [[1694]] годзе ўвёў найбольш складаную для яго перыяду іерархію з класаў, секцый, родаў і відаў) і нямецкі батанік [[Аўгустус Квірынус Рывінус]] (у яго сістэме [[1690]] года парадкі падзяляліся на роды і віды).
 Практыка так званага сістэматычнага (з выкарыстаннем разнайменных катэгорый) размеркавання раслін, жывёл і мінералаў замацавалася ў сярэдзіне [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] дзякуючы высілкам [[Карл Ліней|Карла Лінея]] і яго паплечнікаў. У сваіх асноўных навуковых працах (найбольшую вядомасць атрымала ''Systema naturae'') Ліней падзяліў усе ''натураліі'' на тры царствы: жывёл, раслін і мінералаў. Кожнае [[царства, біялогія|царства]] (regnum) падзялялася на [[клас, біялогія|класы]] (classes), [[парадак, біялогія|парадкі]] ці атрады (ordines), [[род, біялогія|роды]] (genera) і [[від, біялогія|віды]] (species). Многія віды былі падзеленыя на [[разнавіднасць, біялагічная сістэматыка|разнавіднасці]] (varietates). За гэтай сістэмай супадпарадкаваных рангаў замацавалася назва «лінееўскай іерархіі».
-Пазней колькасць рангаў павялічылася, як за кошт увядзення новых асноўных рангаў (з якіх найбольш істотнымі дабаўленнямі сталі [[сямейства, біялогія|сямействы]], а таксама [[тып, біялогія|тыпы]] ў заалогіі і [[аддзел, біялогія|аддзелы]] ў батаніке), так і за кошт стварэння сістэмы вытворных органаў.
+Пазней колькасць рангаў павялічылася, як за кошт увядзення новых асноўных рангаў (з якіх найбольш істотнымі дабаўленнямі сталі [[сямейства, біялогія|сямействы]], а таксама [[тып, біялогія|тыпы]] ў заалогіі і [[аддзел, біялогія|аддзелы]] ў батаніцы), так і за кошт стварэння сістэмы вытворных органаў.
-Асноўнымі рангамі ({{lang-en|principal ranks|скарочана}})<ref name="icbn2-1-3">[http://ibot.sav.sk/icbn/frameset/0007Ch1Art003.htm Венскі кодэкс батанічнай наменклатуры (2006). Раздел II. Глава I. Артыкул 3]{{ref-en}}</ref>) таксонаў з'яўляюцца (ад вышэйшых да ніжэйшых): [[царства, біялогія|царства]] ({{lang-la|regnum|скарочана}}), [[тып, біялогія|тып]] ці [[аддзел, біялогія|аддзел]] ({{lang-la|divisio, phylum|скарочана}}), [[клас, біялогія|клас]] ({{lang-la|classis|скарочана}}), [[атрад, біялогія|атрад]] ці [[парадак, біялогія|парадак]] ({{lang-la|ordo|скарочана}}), [[сямейства, біялогія|сямейства]] ({{lang-la|familia|скарочана}}), [[род, біялогія|род]] ({{lang-la|genus|скарочана}}), [[від, біялогія|від]] ({{lang-la|species|скарочана}})<ref name="Майр">{{Кніга|аўтар=Майр Э.|частка=|загаловак=Принципы зоологической систематики: Пер. с [[англійская мова|англ.]]|арыгінал=''Ernst Mayr''. Principles of Systematic Zoology|месца=М.|выдавецтва=Мир|год=1971|том=|старонкі=110|старонак=455|}} — [[УДК]] 590</ref><ref name="icbn2-1-3" />.
+Асноўнымі рангамі ({{lang-en|principal ranks|скарочана}})<ref name="icbn2-1-3">[http://ibot.sav.sk/icbn/frameset/0007Ch1Art003.htm Венскі кодэкс батанічнай наменклатуры (2006). Раздзел II. Глава I. Артыкул 3]{{ref-en}}</ref>) таксонаў з'яўляюцца (ад вышэйшых да ніжэйшых): [[царства, біялогія|царства]] ({{lang-la|regnum|скарочана}}), [[тып, біялогія|тып]] ці [[аддзел, біялогія|аддзел]] ({{lang-la|divisio, phylum|скарочана}}), [[клас, біялогія|клас]] ({{lang-la|classis|скарочана}}), [[атрад, біялогія|атрад]] ці [[парадак, біялогія|парадак]] ({{lang-la|ordo|скарочана}}), [[сямейства, біялогія|сямейства]] ({{lang-la|familia|скарочана}}), [[род, біялогія|род]] ({{lang-la|genus|скарочана}}), [[від, біялогія|від]] ({{lang-la|species|скарочана}})<ref name="Майр">{{Кніга|аўтар=Майр Э.|частка=|загаловак=Принципы зоологической систематики: Пер. с [[англійская мова|англ.]]|арыгінал=''Ernst Mayr''. Principles of Systematic Zoology|месца=М.|выдавецтва=Мир|год=1971|том=|старонкі=110|старонак=455|}} — [[УДК]] 590</ref><ref name="icbn2-1-3" />.
 Іншыя (другарадныя, неасноўныя) ({{lang-en|secondary ranks|скарочана}}<ref name="icbn2-1-4" />) таксонаў: [[трыба, біялогія|трыба]] ({{lang-la|tribus|скарочана}}) — ранг паміж сямействам і родам), [[секцыя, біялогія|секцыя]] ({{lang-la|sectio|скарочана}}) і [[шэраг, біялогія|шэраг]] ({{lang-la|series|скарочана}}) — паміж родам і відам, [[разнавіднасць, біялогія|разнавіднасць]] ({{lang-la|varietas|скарочана}}) і [[форма, біялогія|форма]] ({{lang-la|forma|скарочана}}) — рангі ніжэй віду<ref name="icbn2-1-4">[http://ibot.sav.sk/icbn/frameset/0008Ch1Art004.htm Венскі кодэкс батанічнай наменклатуры (2006). Раздзел II. Глава I. Артыкул 4]{{ref-en}}</ref>.