Лексікон Памвы Бярынды: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 17:48, 15 чэрвеня 2013

Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў Памва Бярында, працуючы над ім 30 гадоў^[1].

«Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє» (1627) — друкаваны ўкраінскі слоўнік — з'яўляецца самай адметнай працай Бярынды. Перавыдадзены ў Куцейне (ля Оршы, 1653) з прадмовай І. Труцэвіча^[1]. У ім каля 7 тысяч слоў — агульных і ўласных назваў пераважна тагачаснай царкоўнаславянскай мовы з перакладам і тлумачэннем іх украінскай літаратурнай мовай пачатку XVII стагоддзя (гл. стараўкраінская мова). Мэтай Бярынды пры складанні яго слоўніка было аднавіць царкоўнаславянскую традыцыю літаратурнай мовы і гэтым супрацьстаяць наступу каталіцтва і польскай культуры. Гэты слоўнік адыграў вялікую ролю ў развіцці не толькі ўкраінскай, але і рускай, беларускай, польскай, румынскай лексікаграфіі.

Лексікон Памвы Бярынды — выдатнае дасягненне стараўкраінскага слоўніцтва. Складаецца з двух частак: «лексікон» — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў тапонімаў^?! і людскіх імён, а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, сярод якіх каля 1 400 уласных імён).

У «Лексіконе…» ужыты ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя рэестравых слоў (вакабул), рэмаркі, цытаты з твораў з гэтымі словамі, указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра напісанне, паходжанне слова, адсылачныя заўвагі. Галоўныя крыніцы працы — «Лексіс…» Лаўрэнція Зізанія (першы друкаваны беларускі слоўнік, 1596)^[1], анамастыконы Максіма Грэка^?!, Мануіла Рытара, тлумачэнне ўласных імён у Антверпенскім выданні Бібліі (англ.) (бел. (1571).

Крыніцамі царкоўнаславянскага рэестра кнігі былі: Астрожская Біблія (усе яе кнігі Старога і Новага Запавету), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя.

Словы з рэестра «Лексікона…» падабраны па дыферэнцыяльных прынцыпах: спецыфічныя царкоўнаславянскія словы, агульнаславянскія лексемы, архаічныя ва ўкраінскім мове канца 16 — пач. 17 ст.; Ёсць у ім і ўкраінскія словы.

Абсалютная большасць элементаў неславянскага паходжання, асабліва грэчаскіх і лацінскіх, сабраных асобна ў 2-й часткі працы, суправаджаюцца заўвагамі, якія паказваюць на крыніцу іх запазычання, і ўкраінскімі адпаведнікамі, што спрыяла нармалізацыі лексікі стараўкраінскай літаратурнай мовы на народнай аснове. Нармалізацыі служыла і дакладнае фармальнае — з дапамогай двукроп'я — размежаванне рэестра і перакладной часткі. Апошняя са старанна падабранымі эквівалентамі вакабул, з шырокім наборам сінонімаў — адно з найбуйнейшых сабранняў ўкраінскай лексікі канца 16 — пачатку 17 стагоддзя.

У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ўжыўшы абазначэнні «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.».

Зноскі

↑ ^а ^б ^в Берында Памва // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 56. — 737 с.

[БС-1] а ^б ^в Берында Памва // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 56. — 737 с.

[1]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 [[Выява:Lexikon Berynda.jpg|200px|thumb|right|Першая старонка працы «Лексіконъ славенорωсскїй и именъ Тлъкованїє» Памвы Бярынды]]
-'''Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє''' — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў [[Памва Бярында]], працуючы над ім 30 гадоў<ref name="БС">{{кніга
+'''Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє''' — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў [[Памва Бярында]], працуючы над ім 30 гадоў<ref name="БС">{{кніга
 |аўтар          =
 |частка         = Берында Памва
@@ Радок 19: / Радок 19: @@
 }}</ref>.
-Самая адметная праца Бярынды — [[друк]]аваны ўкраінскі [[слоўнік]] — ''«Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє»'' ([[1627]]). Перавыдадзены ў [[Куцейн]]е (ля [[Горад Орша|Оршы]], [[1653]]) з прадмовай [[Іаіль Труцэвіч|І. Труцэвіча]]<ref name="БС"/>. У ім каля 7 тысяч слоў — агульных і імёнаў пераважна тагачаснай [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] з перакладам і тлумачэннем іх [[украінская мова|украінскай]] [[літаратурная мова|літаратурнай мовай]] пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя (гл. [[Старабеларуская мова|стараўкраінская мова]]). Мэтай Бярынды пры складанні яго слоўніка было аднавіць царкоўнаславянскую традыцыю літаратурнай мовы і гэтым супрацьстаяць наступу [[Каталіцызм|каталіцтва]] і польскай культуры. Гэты слоўнік адыграў вялікую ролю ў развіцці не толькі ўкраінскай, але і рускай, беларускай, польскай, румынскай [[лексікаграфія|лексікаграфіі]].
+''«Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє»'' ([[1627]]) — [[друк]]аваны ўкраінскі [[слоўнік]] — з'яўляецца самай адметнай працай Бярынды. Перавыдадзены ў [[Куцеінская друкарня|Куцейне]] (ля [[Горад Орша|Оршы]], [[1653]]) з прадмовай [[Іаіль Труцэвіч|І. Труцэвіча]]<ref name="БС"/>. У ім каля 7 тысяч слоў — агульных і ўласных назваў пераважна тагачаснай [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] з перакладам і тлумачэннем іх [[украінская мова|украінскай]] [[літаратурная мова|літаратурнай мовай]] пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя (гл. [[Старабеларуская мова|стараўкраінская мова]]). Мэтай Бярынды пры складанні яго слоўніка было аднавіць царкоўнаславянскую традыцыю літаратурнай мовы і гэтым супрацьстаяць наступу [[Каталіцызм|каталіцтва]] і польскай культуры. Гэты слоўнік адыграў вялікую ролю ў развіцці не толькі ўкраінскай, але і рускай, беларускай, польскай, румынскай [[лексікаграфія|лексікаграфіі]].
-Гэтая праца Памвы Бярынды — выбітнае дасягненне стараўкраінскага [[лексікаграфія|слоўніцтва]]. Складаецца з двух частак: «лексікон» — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў {{нп3|Тапонім|тапонімаў|ru|Топоним}} і [[антрапанім]]аў, а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, у ліку каля 1 400 онімаў (імёнаў уласных)).
+Лексікон Памвы Бярынды — выдатнае дасягненне стараўкраінскага [[лексікаграфія|слоўніцтва]]. Складаецца з двух частак: «лексікон» — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў {{нп3|Тапонім|тапонімаў|ru|Топоним}} і [[антрапаніміка|людскіх імён]], а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, сярод якіх каля 1 400 уласных імён).
-У «Лексіконе…» ужытыя ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя [[вакабулы|вакабул]] (рэестравых слоў), рэмаркі, экзэмпліфікацыю (прадстаўленне цытат), указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра арфаграфію, этымалогію слова, адсылачныя рэмаркі. Галоўныя крыніцы працы — «Лексіс…» [[Лаўрэнцій Зізаній|Лаўрэнція Зізанія]] (першы друкаваны беларускі слоўнік, 1596)<ref name="БС"/>, анамастыконы {{нп3|Максім Грэк|Максіма Грэка|ru|Максим Грек}}, [[Мануіл Рытар|Мануіла Рытара]], тлумачэнне онімаў у {{нп3|Антверпенская Паліглота|Антверпенскім выданні Бібліі|en|Plantin Polyglot}} ([[1571]]).
+У «Лексіконе…» ужыты ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя рэестравых слоў (вакабул), рэмаркі, цытаты з твораў з гэтымі словамі, указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра напісанне, паходжанне слова, адсылачныя заўвагі. Галоўныя крыніцы працы — «Лексіс…» [[Лаўрэнцій Зізаній|Лаўрэнція Зізанія]] (першы друкаваны беларускі слоўнік, 1596)<ref name="БС"/>, анамастыконы {{нп3|Максім Грэк|Максіма Грэка|ru|Максим Грек}}, [[Мануіл Рытар|Мануіла Рытара]], тлумачэнне ўласных імён у {{нп3|Антверпенская Паліглота|Антверпенскім выданні Бібліі|en|Plantin Polyglot}} ([[1571]]).
-Крыніцамі царкоўнаславянскага рэестру кнігі былі: [[Астрожская Біблія]] (усе яе кнігі [[Стары Запавет|Старога]] і [[Новы Запавет|Новага Запавету]]), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя.
+Крыніцамі царкоўнаславянскага рэестра кнігі былі: [[Астрожская Біблія]] (усе яе кнігі [[Стары Запавет|Старога]] і [[Новы Запавет|Новага Запавету]]), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя.
-Рэестр «Лексікону…» падабраныя па дыферэнцыяльным прынцыпам: спецыфічныя царкоўнаславянскія словы, агульнаславянскія лексемы, архаічныя ва ўкраінскім мове канца 16 — пач. 17 ст.; Ёсць у ім і ўкраінскія словы.
+Словы з рэестра «Лексікона…» падабраны па дыферэнцыяльных прынцыпах: спецыфічныя царкоўнаславянскія словы, агульнаславянскія лексемы, архаічныя ва ўкраінскім мове канца 16 — пач. 17 ст.; Ёсць у ім і ўкраінскія словы.
-Абсалютная большасць элементаў неславянскага паходжання, асабліва грэчаскіх і лацінскіх, сабраных асобна ў 2-й часткі працы, суправаджаюцца рэмаркамі, якія паказваюць на іх запазычанні, і ўкраінскімі адпаведнікамі, што спрыяла нармалізацыі лексікі стараўкраінскай літаратурнай мовы на народнай аснове. Нармалізацыі служыла і дакладнае фармальнае — з дапамогай двукроп'я — размежаванне рэестра і перакладной часткі. Апошняя са старанна падабранымі эквівалентамі вакабул, з шырокім наборам сінонімаў — адно з найбуйнейшых сабранняў ўкраінскай лексікі канца 16 — пачатку 17 стагоддзя.
+Абсалютная большасць элементаў неславянскага паходжання, асабліва грэчаскіх і лацінскіх, сабраных асобна ў 2-й часткі працы, суправаджаюцца заўвагамі, якія паказваюць на крыніцу іх запазычання, і ўкраінскімі адпаведнікамі, што спрыяла нармалізацыі лексікі стараўкраінскай літаратурнай мовы на народнай аснове. Нармалізацыі служыла і дакладнае фармальнае — з дапамогай двукроп'я — размежаванне рэестра і перакладной часткі. Апошняя са старанна падабранымі эквівалентамі вакабул, з шырокім наборам сінонімаў — адно з найбуйнейшых сабранняў ўкраінскай лексікі канца 16 — пачатку 17 стагоддзя.
-У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ужыўшы рэмаркі «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.».
+У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ўжыўшы абазначэнні «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.».
 {{зноскі}}
 [[Катэгорыя:Украінская мова]]
-[[Катэгорыя:Старажытнаславянская мова]]
+[[Катэгорыя:Царкоўнаславянская мова]]
 [[Катэгорыя:Украінская літаратура]]
 [[Катэгорыя:Слоўнікі]]