Ян Запальяі: Розніца паміж версіямі

Ян I Запальяі
Ян I Запальяі
	венг.: Szapolyai János
	; Янаш Запальяі. Партрэт XVI стагоддзя.
ваявода Трансільваніі
	1511 — 1526
Каранацыя	11 лістапада 1526
Папярэднік	Петэр Сент-Дзьёрдзьі (Szentgyörgyi Péter)
Пераемнік	Перэні Петэр
князь Трансільваніі і кароль Венгрыі
	10 лістапада 1526 — 22 чэрвеня 1540
Каранацыя	11 лістапада 1526
Папярэднік	Лаяш II
Пераемнік	Янаш II Жыгімонт
Нараджэнне	2 лютага 1487; Спішскі Град, Славакія
Смерць	22 чэрвеня 1540 (53 гады); Себеш, Трансільванія
Месца пахавання	Секешфехервар
Род	Запальяі[d]
Бацька	Іштван Запальяі (?—1499), граф Сепеш, князь Трансільваніі
Маці	Ядзвіга Тэшэнская (1463—1521)
Жонка	Ізабела Ягелонка
Дзеці	Янаш II
Веравызнанне	каталіцкае
Дзейнасць	манарх
Аўтограф
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 21:40, 13 лістапада 2013

Ян Запальяі (венг. Szapolyai János, Zápolya János) - трансільванскі ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы Венгрыі, так званай Асманскай Венгрыі (1527—1540). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі.

Жыццяпіс

Нараджэнне

Ян Запальяі нарадзіўся ў 1487 г. у мястэчку Спішскі Град (венг. Szepesi vár), сёння ў Славакіі, загінуў у 1540 г. бліз Сазшабешу (венг. Szászsebes), сёння Румынія. Бацька Яна - Іштван Запальяі (1492—1499), быў сярэднестатычным венгерскім дваранінам, а яго маці паходзіла з высакароднай сям'і Хэдвіг.

Шлях да ўлады

З 1505 г. быў кіраўніком часткі венгерскага дваранства, якая змагалася за вяртанне караля венгерскага рода і супраць якога-небудзь старонняга ўплыву. У 1511 г. атрымаў тытул трансільванскага ваяводы, асноўнай задачай якога стала - падаўленне сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам Д'ёрдзя Дожы. Паўстанцы былі разгромлены ў 1514, лідар паўстання пасля першага катавання - загінуў.

У той час Венгрыя знаходзілася пад валадарствам Людовіка Ягелона, у краіне існавала слабасць кіравальнага класа і хаос. Калі асманскі султан - Сулейман Пышны, напаў на Венгрыю, у 1526, то Ян Запальяі са сваім войскам жадаў прыняць удзел у абароне Венгрыі, але па невядомым прычынам своечасова не паспеў да мястэчка Мохач, дзе адбылася вырашальная бітва паміж венграмі і туркамі, у якой апошнія перамаглі.

Паводле некаторых крыніц, адной з падстаў не своечасовага прыбыцця на поле бітвы, было дрэннае стаўленне да дому Габсбургаў. Ён быў у сталым канфлікце з дзеючым каралём і кіравальнай шляхтай.

Валадарства

5 лістапада 1526 г. у горадзе Секешфехервар Ян Запальяі быў абраны венгерскім каралём. Праз месяц, на іншым паседжанні ў Браціславе, быў абраны другі венгерскі кароль - Фердынанд I. Гэта стварыла сітуацыю ў Венгрыі прыблізную да грамадзянскай вайны. Дваранства змяняла прыхільнасць то ў адзін, то ў другі бок, што цалкам дэстэбілізіравала і вычарпала эканамічную магутнасць Венгрыі. Фердынанда падтрымалі: Чэхія, Германія і іспанскі каралеўскі дом. Ян Запальяі звярнуўся да ўсходу, да туркаў, якія, у сваю чаргу, далі яму ўладу над часткай пераможанай Венгрыі. Такім чынам Ян Запальяі стаў каралём Венгрыі пад пратэктаратам Асманскай імперыі.

Смерць

У 1540 Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі Буду, у 1541 г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і Трансілльванію.

Крыніцы

-{Barta Gábor: A Sztambulba vezető út (1526-1528). Bp. 1983, Magvető}-
-{Tringli István: Az újkor hajnala. Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
-{Szakály Ferenc: Virágkor és hanyatlás. 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.

Спасылкі

Ян Запальяі на «Радаводзе». Дрэва продкаў і нашчадкаў

Шаблон:ПА

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
+{{Дзяржаўны дзеяч
-[[Выява:Szapolyai János fametszet.jpg|thumb]]
+| імя      = Ян I Запальяі
+| арыгінал імя = {{lang-hu|Szapolyai János}}
+| выява = Szapolyai János fametszet.jpg
+| апісанне выявы = Янаш Запальяі. Партрэт [[XVI]] стагоддзя.
+| шырыня =
+| пасада = [[ваявода Трансільваніі]]
+| перыядпачатак = [[1511]]
+| перыядканец = [[1526]]
+| папярэднік = Петэр Сент-Дзьёрдзьі (Szentgyörgyi Péter)
+| пераемнік = Перэні Петэр
+| пасада_2 = [[князь Трансільваніі]] і [[кароль Венгрыі]]
+| каранацыя = [[11 лістапада]] [[1526]]
+| перыядпачатак_2 = [[10 лістапада]] [[1526]]
+| перыядканец_2 = [[22 чэрвеня]] [[1540]]
+| папярэднік_2 = [[Людовік II, кароль Венгрыі і Чэхіі|Лаяш II]]
+| пераемнік_2 = [[Янаш II Жыгімонт]]
+| каранацыя_2 = [[11 лістапада]] [[1526]]
+| дата нараджэння = 2.2.1487
+| месца нараджэння = [[Спішскі Град]], {{Месца нараджэння|Славакія}}
+| дата смерці = 22.6.1540
+| месца смерці = [[Себеш]], {{Месца смерці|Трансільванія}}
+| пахаваны = {{Месца пахавання|Секешфехервар}}
+| веравызнанне = каталіцкае
+| спадчыннік =
+| у шлюбе = [[Ізабела Ягелонка]]
+| род =
+| бацька = [[Іштван Запальяі]] (?—1499), граф Сепеш, князь Трансільваніі
+| маці = Ядзвіга Тэшэнская (1463—1521)
+| дзеці = [[Янаш II Жыгімонт|Янаш II]]
+| узнагароды =
+}}
 '''Ян''' '''Запальяі''' ([[венгерская мова|венг]]. ''Szapolyai János, Zápolya János'') - [[Трансільванія|трансільванскі]] ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы [[Венгрыя|Венгрыі]], так званай Асманскай Венгрыі ([[1527]]—[[1540]]). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі.
@@ Радок 21: / Радок 52: @@
 === Смерць ===
 У [[1540]] Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі [[Буда, Будапешт|Буду]], у [[1541]] г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і [[Трансільванія|Трансілльванію]].
+== Крыніцы ==
+* -{Barta Gábor: ''A Sztambulba vezető út'' (1526-1528). Bp. 1983, Magvető}-
+* -{Tringli István: ''Az újkor hajnala.'' Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
+* -{Szakály Ferenc: ''Virágkor és hanyatlás.'' 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.
+== Спасылкі ==
+* {{Rodovid|757980}}
 {{ПА
@@ Радок 30: / Радок 68: @@
 |нм=[[Фердынанд I Габсбург|Фердынанд I]]
 }}
-== Крыніцы ==
-* -{Barta Gábor: ''A Sztambulba vezető út'' (1526-1528). Bp. 1983, Magvető}-
-* -{Tringli István: ''Az újkor hajnala.'' Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
-* -{Szakály Ferenc: ''Virágkor és hanyatlás.'' 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.
 {{Бібліяінфармацыя}}