Кацярына II: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
лексіка
Тэг: Праўка з маб. прылады
др арфаграфія
Радок 1: Радок 1:
{{Значэнні}}
{{Значэнні}}
{{Дзяржаўны дзеяч
{{Дзяржаўны дзеяч
| пасада = [[Спіс імператараў Расіі|Імператрыца Усерасійская]]
| пасада = [[Спіс імператараў Расіі|Імператрыца Усерасійская]]
| імя = Кацярына II
| імя = Кацярына II
| сцяг = Flag of Russia.svg
| сцяг = Flag of Russia.svg
| сцяг2 =
| сцяг2 =
| выява = Rokotov Portrait Catherine II.jpg
| выява = Rokotov Portrait Catherine II.jpg
| шырыня = 300px
| шырыня = 300px
| перыядпачатак = 28 чэрвеня ([[9 ліпеня]]) [[1762]]
| перыядпачатак = 28 чэрвеня ([[9 ліпеня]]) [[1762]]
| каранацыя = 22 верасня ([[3 кастрычніка]]) [[1762]]
| каранацыя = 22 верасня ([[3 кастрычніка]]) [[1762]]
| перыядканец = 6 ([[17 лістапада]]) [[1796]]
| перыядканец = 6 ([[17 лістапада]]) [[1796]]
| папярэднік = [[Пётр III]]
| папярэднік = [[Пётр III]]
| пераемнік = [[Павел I]]
| пераемнік = [[Павел I]]
| пасада_2 = [[Спіс мужоў і жонак расійскіх кіраўнікоў|Імператрыца-кансорт Усерасійская]]
| пасада_2 = [[Спіс мужоў і жонак расійскіх кіраўнікоў|Імператрыца-кансорт Усерасійская]]
| сцяг_2 = Flag of Russia.svg
| сцяг_2 = Flag of Russia.svg
| сцяг2_2 =
| сцяг2_2 =
| перыядпачатак_2 = 25 снежня 1761 ([[5 студзеня]] [[1762]])
| перыядпачатак_2 = 25 снежня 1761 ([[5 студзеня]] [[1762]])
| перыядканец_2 = 28 чэрвеня ([[9 ліпеня]]) [[1762]]
| перыядканец_2 = 28 чэрвеня ([[9 ліпеня]]) [[1762]]
| папярэднік_2 = [[Кацярына I]]
| папярэднік_2 = [[Кацярына I]]
| пераемнік_2 = [[Марыя Фёдараўна, жонка Паўла I|Марыя Фёдараўна]]
| пераемнік_2 = [[Марыя Фёдараўна, жонка Паўла I|Марыя Фёдараўна]]
| веравызнанне= [[Праваслаўе]]
| веравызнанне= [[Праваслаўе]]
| імя пры нараджэнні= {{lang-de|Sophie Auguste Friederike von Anhalt-Zerbst-Dornburg}}
| імя пры нараджэнні= {{lang-de|Sophie Auguste Friederike von Anhalt-Zerbst-Dornburg}}
Радок 45: Радок 45:
Палітыку Кацярыны II у расійскай гістарыяграфіі называюць палітыкай асветнага абсалютызму, таму што яна жадала ператварыць Расію ў дзяржаву «ўсеагульнага дабра» з мудрымі законамі, адукаванымі грамадзянамі (ідэі Асветніцтва) і пад кіраўніцтвам адного абсалютнага манарха.
Палітыку Кацярыны II у расійскай гістарыяграфіі называюць палітыкай асветнага абсалютызму, таму што яна жадала ператварыць Расію ў дзяржаву «ўсеагульнага дабра» з мудрымі законамі, адукаванымі грамадзянамі (ідэі Асветніцтва) і пад кіраўніцтвам адного абсалютнага манарха.


У той жа момант, з пункту гледжання беларускай гістарыяграфіі, Кацярына ІІ вядомая як цэнтравая асоба ў фізічным і культурным [[генацыд]]зе беларускага народа, адна з заснавальніц шавінісцкай канцэпцыі [[заходнерусізм]]у.
У той жа момант, з пункту гледжання беларускай гістарыяграфіі, Кацярына ІІ вядомая як цэнтравая асоба ў фізічным і культурным [[генацыд]]зе беларускага народа, адна з заснавальніц шавінісцкай канцэпцыі [[заходнерусізм]]у.{{крыніца?}}


== Жыцце да прыходу да ўлады ==
== Жыццё да прыходу да ўлады ==


== Унутраная палітыка ==
== Унутраная палітыка ==


=== Уложаная камісія ===
=== Уложаная камісія ===
У [[1767]] годзе Кацярына сазвала камісію з 572 дэпутатаў з розных саслоўяў Расіі (акрамя прыгонных сялян і духавенства), якія павінны былі выпрацавать асновы новага дзяржаўнага заканадаўства — [[Улажэнне|Улажэння]] (таму камісія звалася Уложанай). Імператрыца звярнулася да дэпутатаў з «Наказам», ідэі якога былі заснаваны на працах перадавых еўрапейскіх мысліцеляў. Але дэпутаты аказаліся не гатовыя да заканатворчай дзейнасці — ніякага заканадаўства выпрацавана не было, і ў [[1769]] годзе камісія была распушчана.
У [[1767]] годзе Кацярына сазвала камісію з 572 дэпутатаў з розных саслоўяў Расіі (акрамя прыгонных сялян і духавенства), якія павінны былі выпрацаваць асновы новага дзяржаўнага заканадаўства — [[Улажэнне|Улажэння]] (таму камісія звалася Уложанай). Імператрыца звярнулася да дэпутатаў з «Наказам», ідэі якога былі заснаваны на працах перадавых еўрапейскіх мысліцеляў. Але дэпутаты аказаліся не гатовыя да заканатворчай дзейнасці — ніякага заканадаўства выпрацавана не было, і ў [[1769]] годзе камісія была распушчана.


=== Саслоўі ===
=== Саслоўі ===
Радок 58: Радок 58:


=== Адносіны да духавенства і прыгонных сялян ===
=== Адносіны да духавенства і прыгонных сялян ===
Кацярына вызначалася паказною набожнасцю, лічыла сябе галавою і абаронцам Рускай праваслаўнай царквы і ўмела выкарыстоўвала рэлігію ў сваіх палітычных інтарэсах. Але вера яе, як лічаць некаторыя гісторыкі, не была глыбокай. У духу часу яна прапаведвала верацярпімасць. Пры ей былі спынены ганенні на старавераў, будаваліся каталіцкія і пратэстанцкія цэрквы, мячэці, але па-ранейшаму пераход з праваслаўя ў іншую веру строга караўся.
Кацярына вызначалася паказною набожнасцю, лічыла сябе галавою і абаронцам Рускай праваслаўнай царквы і ўмела выкарыстоўвала рэлігію ў сваіх палітычных інтарэсах. Але вера яе, як лічаць некаторыя гісторыкі, не была глыбокай. У духу часу яна прапаведавала верацярпімасць. Пры ёй былі спынены ганенні на старавераў, будаваліся каталіцкія і пратэстанцкія цэрквы, мячэці, але па-ранейшаму пераход з праваслаўя ў іншую веру строга караўся.

Кацярына была праціўнікам прыгоннага права, лічучы яго антыгуманным і процілеглым прыродзе чалавека. У яе паперах было знойдзена нямала доказаў гэтаму а таксама планы для яго ліквідацыі. Але зрабіць штосьці ў гэтым напрамку яна не адважвалася, таму што гэта магло прывесці да дваранскага бунту і перавароту. Разам з тым, Кацярына была ўпэўнена ў духоўнай неразвітасці рускіх сялян і таму ў небяспецы даванні ім свабоды, лічыўшы, што жыцце сялян у клапатлівых памешчыкаў даволі шчаслівая.
Кацярына была праціўнікам прыгоннага права, лічыла яго антыгуманным і процілеглым прыродзе чалавека. У яе паперах было знойдзена нямала доказаў гэтаму, а таксама планы для яго ліквідацыі. Але зрабіць штосьці ў гэтым напрамку яна не адважвалася, таму што гэта магло прывесці да дваранскага бунту і перавароту. Разам з тым, Кацярына была ўпэўнена ў духоўнай неразвітасці рускіх сялян і таму ў небяспецы даванні ім свабоды, лічыўшы, што жыццё сялян у клапатлівых памешчыкаў даволі шчаслівая.

Ва Уложанай камісіі прадстаўлены ўсе саслоўі акрамя духавенства і сялян.
Ва Уложанай камісіі прадстаўлены ўсе саслоўі акрамя духавенства і сялян.


=== Скасаванне асобных форм праўлення на ўскраінах ===
=== Скасаванне асобных форм праўлення на ўскраінах ===
Важным накіраваннем палітыкі імператрыцы стала паступовая адмена асобных форм праўлення на ўскраінах; у [[1764]] годзе ў [[Правабярэжная Украіна|Правабярэнай Украіне]] была адменена ўлада гетмана, у [[1775]] годзе на [[Дон]] было распаўсюджана агульнарасійскае заканадаўства, з [[1781]] года [[Маларасія]]й сталі кіраваць па агульнаму ўзору. Вольнасці казацтва абмяжоўваліся: [[Запарожская Сеч]] была ліквідавана, казакам было прапанавана перасяліцца на [[Кубань]], а [[Волжскае Казацкае Войска|Волжскаму Казацкаму Войску]] — на [[Церак]].
Важным накіраваннем палітыкі імператрыцы стала паступовая адмена асобных форм праўлення на ўскраінах; у [[1764]] годзе ў [[Правабярэжная Украіна|Правабярэжнай Украіне]] была адменена ўлада гетмана, у [[1775]] годзе на [[Дон]] было распаўсюджана агульнарасійскае заканадаўства, з [[1781]] года [[Маларасія]]й сталі кіраваць па агульнаму ўзору. Вольнасці казацтва абмяжоўваліся: [[Запарожская Сеч]] была ліквідавана, казакам было прапанавана перасяліцца на [[Кубань]], а [[Волжскае Казацкае Войска|Волжскаму Казацкаму Войску]] — на [[Церак]].

Найбольш небяспечным быў прыгнёт [[яіцкія казакі|яіцкіх казакаў]] (увядзенне выключнага права дзяржавы на лоўлю рыбы, здабычу солі, продаж віна, збіранне мытнай пошліны). Нездаволенасць казакаў прывяла да некалькіх паўстанняў [[1771]]—[[1772]] гадоў, паслужыла асновай для [[паўстанне Пугачова|паўстання Пyгачова]].
Найбольш небяспечным быў прыгнёт [[яіцкія казакі|яіцкіх казакоў]] (увядзенне выключнага права дзяржавы на лоўлю рыбы, здабычу солі, продаж віна, збіранне мытнай пошліны). Нездаволенасць казакоў прывяла да некалькіх паўстанняў [[1771]]—[[1772]] гадоў, паслужыла асновай для [[паўстанне Пугачова|паўстання Пyгачова]].


=== Абласная рэформа ===
=== Абласная рэформа ===
Радок 70: Радок 73:


=== Даравальныя граматы ===
=== Даравальныя граматы ===
У [[1785]] годзе Кацярына выдала даравальныя граматы дваранству і гарадам. Гэта былі дакументы, якія абумоўлівалі выключнае права на валоданне землямі і сялянамі, на арганізацыю дваранскіх суполак у губерніях і паветах з выбарнымі прадстаўнікамі дваранства. Яны былі вызвалены ад катаванняў і цялесных караў. «Граматы на права і выгады гарадам Расійскай імперыі» абумоўлівала права розных катэгорый гараджан, парадак кіравання і самакіравання ў гарадах.
У [[1785]] годзе Кацярына выдала даравальныя граматы дваранству і гарадам. Гэта былі дакументы, якія абумоўлівалі выключнае права на валоданне землямі і сялянамі, на арганізацыю дваранскіх суполак у губернях і паветах з выбарнымі прадстаўнікамі дваранства. Яны былі вызвалены ад катаванняў і цялесных караў. «Граматы на права і выгады гарадам Расійскай імперыі» абумоўлівала права розных катэгорый гараджан, парадак кіравання і самакіравання ў гарадах.


=== Крым ===
=== Крым ===
Радок 80: Радок 83:
== Знешняя палітыка ==
== Знешняя палітыка ==
Услед за Пятром I Кацярына лічыла, што Расія павінна займаць актыўную пазіцыю на сусветнай арэне.
Услед за Пятром I Кацярына лічыла, што Расія павінна займаць актыўную пазіцыю на сусветнай арэне.
Уступіўшы на прастол, яна разарвала саюзны дагавор з [[Каралеўства Прусія|Прусіяй]], заключаны яшчэ [[Петр III, імператар расійскі|Пятром III]]. Дзякуючы яе намаганням, у [[Курляндыя|Курляндыі]] быў адноўлены Бірон Э. І. У [[1763]] годзе, пры дапамозе Прусіі, Расія дабілася выбрання на трон [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] свайго стаўленніка Станіслава Панятоўскага. Гэта прывяло да ахаладжэння адносін з [[Аўстрыя]]й, якая, асцерагаючыся празмернага ўзмацнення Расіі, пачала падбухторваць Турцыю на вайну з Расіяй, што прывяло да [[Руска-Турэцкая вайна 1768-1774|Руска-Турэцкай вайны 1768—1774 гадоў]]. Гэтая вайна была даволі паспяховай для Расіі але цяжкія ўнутрыпалітычныя абставіны прымусілі Расію шукаць міру. А для гэтага неабходна было аднавіць адносіны з Аўстрыяй. Трэба было шукаць кампраміс. І кампраміс быў знойдзены: у 1772 годзе адбыўся [[першы падзел Рэчы Паспалітай]] паміж трыма краінамі: Расіяй, Аўстрыяй і Прусіяй. Пазней Расія падпісала з Турцыяй [[Кучук-Кайнарджыйскі мір]], які забяспечваў Расіі выгадную для яе незалежнаць [[Крым]]а ад Турцыі.
Уступіўшы на прастол, яна разарвала саюзны дагавор з [[Каралеўства Прусія|Прусіяй]], заключаны яшчэ [[Петр III, імператар расійскі|Пятром III]]. Дзякуючы яе намаганням, у [[Курляндыя|Курляндыі]] быў адноўлены Э. І. Бірон. У [[1763]] годзе, пры дапамозе Прусіі, Расія дабілася выбрання на трон [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] свайго стаўленіка Станіслава Панятоўскага. Гэта прывяло да ахаладжэння адносін з [[Аўстрыя]]й, якая, асцерагаючыся празмернага ўзмацнення Расіі, пачала падбухторваць Турцыю на вайну з Расіяй, што прывяло да [[Руска-турэцкая вайна, 1768-1774|руска-турэцкай вайны 1768—1774 гадоў]]. Гэтая вайна была даволі паспяховай для Расіі але цяжкія ўнутрыпалітычныя абставіны прымусілі Расію шукаць міру. Для гэтага неабходна было аднавіць адносіны з Аўстрыяй. Трэба было шукаць кампраміс. І кампраміс быў знойдзены: у 1772 годзе адбыўся [[першы падзел Рэчы Паспалітай]] паміж трыма краінамі: Расіяй, Аўстрыяй і Прусіяй. Пазней Расія падпісала з Турцыяй [[Кучук-Кайнарджыйскі мір]], які забяспечваў Расіі выгадную для яе незалежнасць [[Крым]]у ад Турцыі.


У вайне Англіі з яе паўночна-амерыканскімі калоніямі Расія фармальна заняла нейтральную пазіцыю, і Кацярына адмовіла англійскаму каралю дапамагчы войскамі. Замест гэтага Расія выступіла з Дэкларацыяй аб узброеным нейтралітэце, якую падтрымалі рад еўрапейскіх краін, што аб'ектыўна садзейнічала перамозе каланістаў.
У вайне Англіі з яе паўночна-амерыканскімі калоніямі Расія фармальна заняла нейтральную пазіцыю, і Кацярына адмовіла англійскаму каралю дапамагчы войскамі. Замест гэтага Расія выступіла з Дэкларацыяй аб узброеным нейтралітэце, якую падтрымалі рад еўрапейскіх краін, што аб'ектыўна садзейнічала перамозе каланістаў.


У наступныя годы ішло ўмацаванне рускіх пазіцый у Крыму і на Каўказе. У [[1782]] годзе Крым быў уключаны ў склад Расійскай імперыі. У [[1783]] годзе быў падпісаны [[Георгіеўскі трактат]] з Картлі-Кахецінскім царом Іракліем II, які забяспечваў прысутнасць войскаў у Грузіі, у далейшым яе далучэнне да Расіі.
У наступныя гады ішло ўмацаванне рускіх пазіцый у Крыму і на Каўказе. У [[1782]] годзе Крым быў уключаны ў склад Расійскай імперыі. У [[1783]] годзе быў падпісаны [[Георгіеўскі трактат]] з Картлі-Кахецінскім царом Іракліем II, які забяспечваў прысутнасць войскаў у Грузіі, у далейшым яе далучэнне да Расіі.


У другой палове 1770-ых сфарміравалася новая знешнепалітычная дактрына рускага ўрада — [[Грэчаскі праект]]. Яе асноўная мэта — аднавіць [[Візантыйская імперыя|Візантыйскую імперыю]] з сталіцай у [[Канстанцінопаль|Канстанцінопалі]]. У [[1779]] годзе Расія значна ўзмацніла свой аўтарытэт, удзельнічая ў якасці пасрэдніка ў [[Цешанскі кангрэс|Цешанскім кангрэсе]].
У другой палове 1770-ых сфарміравалася новая знешнепалітычная дактрына рускага ўрада — [[Грэчаскі праект]]. Яе асноўная мэта — аднавіць [[Візантыйская імперыя|Візантыйскую імперыю]] з сталіцай у [[Канстанцінопаль|Канстанцінопалі]]. У [[1779]] годзе Расія значна ўзмацніла свой аўтарытэт, удзельнічала як пасрэднік у [[Цешанскі кангрэс|Цешанскім кангрэсе]].

У [[1787]] годзе Кацярына, суправаджаемая дваром, замежнымі дыпламатамі, аўстрыйскім імператарам і польскім каралем здзейсніла паездку ў Крым, якая стала дэманстрацыяй рускай ваеннай моцы. У хуткім часе пачалася новая вайна з Турцыяй (Расія ўжо была ў кааліцыі з Аўстрыяй). Амаль адначасова пачалася вайна з [[Швецыя]]й ([[1788]]—[[1790]]), якая спрабала ўзяць рэванш за паражэнне ў [[Паўночная вайна|Паўночнай вайне]]. Расія паспяхова адолела абедзве краіны. Вайна з Турцыяй скончылася ў [[1791]] годзе. У [[1792]] быў падпісаны [[Яскі мір]], замацаваўшы ўплыў Расіі ў [[Бесарабія|Бесарабіі]] і [[Закаўказзе|Закаўказзі]]. У [[1793]] годзе адбыўся [[другі падзел Рэчы Паспалітай]], а ў 1795 — [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэці]], які канчаткова скончыў з гэтай краінай.
У [[1787]] годзе Кацярына, суправаджаемая дваром, замежнымі дыпламатамі, аўстрыйскім імператарам і польскім каралём здзейсніла паездку ў Крым, якая стала дэманстрацыяй рускай ваеннай моцы. У хуткім часе пачалася новая вайна з Турцыяй (Расія ўжо была ў кааліцыі з Аўстрыяй). Амаль адначасова пачалася вайна з [[Швецыя]]й ([[1788]]—[[1790]]), якая спрабавала ўзяць рэванш за паражэнне ў [[Паўночная вайна|Паўночнай вайне]]. Расія паспяхова адолела абедзве краіны. Вайна з Турцыяй скончылася ў [[1791]] годзе. У [[1792]] быў падпісаны [[Яскі мір]], замацаваўшы ўплыў Расіі ў [[Бесарабія|Бесарабіі]] і [[Закаўказзе|Закаўказзі]]. У [[1793]] годзе адбыўся [[другі падзел Рэчы Паспалітай]], а ў 1795 — [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэці]], які канчаткова скончыў з гэтай краінай.


Да падзей у рэвалюцыйнай [[Францыя|Францыі]] Кацярына першапачаткова аднеслася з сімпатыяй, бачыўшы ў іх дэспатычную палітыку французскіх каралей. Але пасля смяротнай кары [[Людовік XVI, кароль французскі|Людовіка XVI]] убачыла ў рэвалюцыі небяспеку для ўсей Еўропы.
Да падзей у рэвалюцыйнай [[Францыя|Францыі]] Кацярына першапачаткова аднеслася з сімпатыяй, бачыўшы ў іх дэспатычную палітыку французскіх каралей. Але пасля смяротнай кары [[Людовік XVI, кароль французскі|Людовіка XVI]] убачыла ў рэвалюцыі небяспеку для ўсей Еўропы.
Радок 94: Радок 98:
Пры Кацярыне ўзрасла тэрыторыя імперыі, больш чым у чатыры разы павялічыліся дзяржаўныя даходы, на 75 % узрасла колькасць насельніцтва. З другога боку, у часы праўлення Кацярыны становішча працоўнага насельніцтва заставалася цяжкім, і рэакцыяй на гэта ў Расіі было народнае паўстанне Пугачова.
Пры Кацярыне ўзрасла тэрыторыя імперыі, больш чым у чатыры разы павялічыліся дзяржаўныя даходы, на 75 % узрасла колькасць насельніцтва. З другога боку, у часы праўлення Кацярыны становішча працоўнага насельніцтва заставалася цяжкім, і рэакцыяй на гэта ў Расіі было народнае паўстанне Пугачова.


На тэрыторыях, якія ў выніку акупацыі апынуліся пры Кацярыне ІІ у складзе Расійскай імперыі, палітыка імператрыцы была вельмі жорсткай і накіраванай на падаўленне ўсялякага супраціву і нацыянальна-вызваленчых ідэй мясцовых жыхароў. Менавіта гэтая палітыка стварыла перадумовы для таго, каб у будучыні [[Уладзімір Ільіч Ленін|Ленін]] назваў РІ ”турмой народаў”.
На тэрыторыях, якія ў выніку акупацыі апынуліся пры Кацярыне ІІ у складзе Расійскай імперыі, палітыка імператрыцы была вельмі жорсткай і накіраванай на падаўленне ўсялякага супраціву і нацыянальна-вызваленчых ідэй мясцовых жыхароў{{крыніца?}}. Менавіта гэтая{{крыніца?}} палітыка стварыла перадумовы для таго, каб у будучым [[Уладзімір Ільіч Ленін|Ленін]] назваў Расійскую Імперыю «турмой народаў».


== Гл. таксама ==
== Гл. таксама ==
Радок 100: Радок 104:
* [[Сямён Гаўрылавіч Зорыч]]
* [[Сямён Гаўрылавіч Зорыч]]
* [[Пацёмкінскія вёскі]]
* [[Пацёмкінскія вёскі]]

== Крыніцы ==
⚫
* Анри Труайя. Екатерина Великая. — М.: Эксмо, 2007 г. — 480 стр. — ISBN 978-5-699-23241-3.
⚫
* Учебный справочник школьника. — 2-ое издание, стереотип. — М.: Дрофа, 2000 г. — 1664с. — ISBN 5-7107-3026-2.


{{зноскі}}
{{зноскі}}

== Літаратура ==
⚫
* ''Труайя Анри''. Екатерина Великая. — М.: Эксмо, 2007 г. — 480 стр. — ISBN 978-5-699-23241-3.
⚫
* Учебный справочник школьника. — 2-ое издание, стереотип. — М.: Дрофа, 2000 г. — 1664с. — ISBN 5-7107-3026-2.


== Спасылкі ==
== Спасылкі ==
{{commons|Catherine II of Russia}}
{{commons|Catherine II of Russia}}
* [http://ekaterina2.com/ Екатерина II Великая. История России екатерининской эпохи.]
* [http://ekaterina2.com/ Екатерина II Великая. История России екатерининской эпохи.]

{{накід}}
{{арфаграфія}}
{{Імператары Расіі}}
{{Імператары Расіі}}
{{Эпоха Асветніцтва}}
{{Эпоха Асветніцтва}}

Версія ад 11:52, 7 лютага 2014

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Кацярына II (значэнні).
Кацярына II
Сцяг Імператрыца Усерасійская
28 чэрвеня (9 ліпеня) 1762 — 6 (17 лістапада) 1796
Каранацыя 22 верасня (3 кастрычніка) 1762
Папярэднік Пётр III
Пераемнік Павел I
Сцяг Імператрыца-кансорт Усерасійская
25 снежня 1761 (5 студзеня 1762) — 28 чэрвеня (9 ліпеня) 1762
Папярэднік Кацярына I
Пераемнік Марыя Фёдараўна
Нараджэнне 21 красавіка (2 мая) 1729(1729-05-02)
Штэцінскі замак, Каралеўства Прусія[1]
Смерць 6 (17) лістапада 1796(1796-11-17) (67 гадоў)
Зімовы палац[2], Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя
Месца пахавання Петрапаўлаўскі сабор, Санкт-Пецярбург
Род Асканіі
Імя пры нараджэнні ням.: Sophie Auguste Friederike von Anhalt-Zerbst-Dornburg
Бацька Хрысціян-Аўгуст Ангальт-Цэрбсцкі
Маці Іагана-Елізавета Гольштэйн-Готарпская
Муж Пётр III
Дзеці Павел I Пятровіч
Ганна Пятроўна
Аляксей Рыгоравіч Бобрынскі
Веравызнанне Праваслаўе
Член у
Дзейнасць палітык, манарх, калекцыянер мастацтва, арыстакратка
Аўтограф Выява аўтографа
Манаграма Манаграма
Прыналежнасць Расійская імперыя
Род войскаў Расійская гвардыя
Званне палкоўнік
Камандаваў Праабражэнскі лейб-гвардыі полк, Сямёнаўскі лейб-гвардыі полк, Ізмайлаўскі лейб-гвардыі полк і Life Guard Horse Regiment[d]
Узнагароды
Ордэн Святога Андрэя Першазванага
Ордэн Святога Андрэя Першазванага
Ордэн Святой Кацярыны I ступені
Ордэн Святой Кацярыны I ступені
Ордэн Святога Георгія I ступені
Ордэн Святога Георгія I ступені
Кавалер ордэна Серафімаў
Кавалер ордэна Серафімаў
Ордэн Белага арла
Ордэн Белага арла
Ордэн Чорнага арла
Ордэн Чорнага арла
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Кацяры́на II, Кацяры́на Аляксе́еўна (ням.: Sophie Auguste Friederike von Anhalt-Zerbst-Dornburg) — 21 красавіка (2 мая) 1729, Цэрбст, Прусія — 6 (17) лістапада 1796, Зімовы палац, Пецярбург) — імператрыца ўсерасійская (1762—1796). Перыяд яе праўлення часта лічаць «залатым векам» Расійскай імперыі. Сенат Расійскай імперыі паднёс ёй эпітэты Кацярыны Вялікай і Маці Айчыны. Кацярына з'яўляецца лідарам сярод усіх расійскіх імператараў па працягласці жыцця і тэрміну кіравання.

Палітыку Кацярыны II у расійскай гістарыяграфіі называюць палітыкай асветнага абсалютызму, таму што яна жадала ператварыць Расію ў дзяржаву «ўсеагульнага дабра» з мудрымі законамі, адукаванымі грамадзянамі (ідэі Асветніцтва) і пад кіраўніцтвам адного абсалютнага манарха.

У той жа момант, з пункту гледжання беларускай гістарыяграфіі, Кацярына ІІ вядомая як цэнтравая асоба ў фізічным і культурным генацыдзе беларускага народа, адна з заснавальніц шавінісцкай канцэпцыі заходнерусізму.[крыніца?]

Жыццё да прыходу да ўлады

Унутраная палітыка

Уложаная камісія

У 1767 годзе Кацярына сазвала камісію з 572 дэпутатаў з розных саслоўяў Расіі (акрамя прыгонных сялян і духавенства), якія павінны былі выпрацаваць асновы новага дзяржаўнага заканадаўства — Улажэння (таму камісія звалася Уложанай). Імператрыца звярнулася да дэпутатаў з «Наказам», ідэі якога былі заснаваны на працах перадавых еўрапейскіх мысліцеляў. Але дэпутаты аказаліся не гатовыя да заканатворчай дзейнасці — ніякага заканадаўства выпрацавана не было, і ў 1769 годзе камісія была распушчана.

Саслоўі

Надалей Кацярына правяла палітыку праў розных саслоўяў. Дваране атрымлівалі землі і прыгонных сялян; выдаваліся маніфесты, якія палягчалі занятак прадпрыемніцтвам і гандлем; ў 1779 годзе была ўдвая павышана плата сялянам, прыпісанным да заводаў.

Адносіны да духавенства і прыгонных сялян

Кацярына вызначалася паказною набожнасцю, лічыла сябе галавою і абаронцам Рускай праваслаўнай царквы і ўмела выкарыстоўвала рэлігію ў сваіх палітычных інтарэсах. Але вера яе, як лічаць некаторыя гісторыкі, не была глыбокай. У духу часу яна прапаведавала верацярпімасць. Пры ёй былі спынены ганенні на старавераў, будаваліся каталіцкія і пратэстанцкія цэрквы, мячэці, але па-ранейшаму пераход з праваслаўя ў іншую веру строга караўся.

Кацярына была праціўнікам прыгоннага права, лічыла яго антыгуманным і процілеглым прыродзе чалавека. У яе паперах было знойдзена нямала доказаў гэтаму, а таксама планы для яго ліквідацыі. Але зрабіць штосьці ў гэтым напрамку яна не адважвалася, таму што гэта магло прывесці да дваранскага бунту і перавароту. Разам з тым, Кацярына была ўпэўнена ў духоўнай неразвітасці рускіх сялян і таму ў небяспецы даванні ім свабоды, лічыўшы, што жыццё сялян у клапатлівых памешчыкаў даволі шчаслівая.

Ва Уложанай камісіі прадстаўлены ўсе саслоўі акрамя духавенства і сялян.

Скасаванне асобных форм праўлення на ўскраінах

Важным накіраваннем палітыкі імператрыцы стала паступовая адмена асобных форм праўлення на ўскраінах; у 1764 годзе ў Правабярэжнай Украіне была адменена ўлада гетмана, у 1775 годзе на Дон было распаўсюджана агульнарасійскае заканадаўства, з 1781 года Маларасіяй сталі кіраваць па агульнаму ўзору. Вольнасці казацтва абмяжоўваліся: Запарожская Сеч была ліквідавана, казакам было прапанавана перасяліцца на Кубань, а Волжскаму Казацкаму Войску — на Церак.

Найбольш небяспечным быў прыгнёт яіцкіх казакоў (увядзенне выключнага права дзяржавы на лоўлю рыбы, здабычу солі, продаж віна, збіранне мытнай пошліны). Нездаволенасць казакоў прывяла да некалькіх паўстанняў 1771—1772 гадоў, паслужыла асновай для паўстання Пyгачова.

Абласная рэформа

Дзеля зручнасці кіравання краінаю Кацярына II правяла ў 1775 годзе абласную (губернскую) рэформу. Краіна падзялялася на 50 губерняў, прыкладна па 300—400 тыс. жыхароў у кожнай. Узначальваў губерню губернатар, а групу з некалькіх губерняў — генерал-губернатар ці намеснік. Губерні падзяляліся на паветы па 20-30 тыс. жыхароў на чале з капітан-спраўнікам. Гэтая сістэма ляжыць у аснове сучаснага дзялення Расіі на вобласці і раёны.

Даравальныя граматы

У 1785 годзе Кацярына выдала даравальныя граматы дваранству і гарадам. Гэта былі дакументы, якія абумоўлівалі выключнае права на валоданне землямі і сялянамі, на арганізацыю дваранскіх суполак у губернях і паветах з выбарнымі прадстаўнікамі дваранства. Яны былі вызвалены ад катаванняў і цялесных караў. «Граматы на права і выгады гарадам Расійскай імперыі» абумоўлівала права розных катэгорый гараджан, парадак кіравання і самакіравання ў гарадах.

Крым

Землі былой Рэчы Паспалітай

Грузія

Знешняя палітыка

Услед за Пятром I Кацярына лічыла, што Расія павінна займаць актыўную пазіцыю на сусветнай арэне. Уступіўшы на прастол, яна разарвала саюзны дагавор з Прусіяй, заключаны яшчэ Пятром III. Дзякуючы яе намаганням, у Курляндыі быў адноўлены Э. І. Бірон. У 1763 годзе, пры дапамозе Прусіі, Расія дабілася выбрання на трон Рэчы Паспалітай свайго стаўленіка Станіслава Панятоўскага. Гэта прывяло да ахаладжэння адносін з Аўстрыяй, якая, асцерагаючыся празмернага ўзмацнення Расіі, пачала падбухторваць Турцыю на вайну з Расіяй, што прывяло да руска-турэцкай вайны 1768—1774 гадоў. Гэтая вайна была даволі паспяховай для Расіі але цяжкія ўнутрыпалітычныя абставіны прымусілі Расію шукаць міру. Для гэтага неабходна было аднавіць адносіны з Аўстрыяй. Трэба было шукаць кампраміс. І кампраміс быў знойдзены: у 1772 годзе адбыўся першы падзел Рэчы Паспалітай паміж трыма краінамі: Расіяй, Аўстрыяй і Прусіяй. Пазней Расія падпісала з Турцыяй Кучук-Кайнарджыйскі мір, які забяспечваў Расіі выгадную для яе незалежнасць Крыму ад Турцыі.

У вайне Англіі з яе паўночна-амерыканскімі калоніямі Расія фармальна заняла нейтральную пазіцыю, і Кацярына адмовіла англійскаму каралю дапамагчы войскамі. Замест гэтага Расія выступіла з Дэкларацыяй аб узброеным нейтралітэце, якую падтрымалі рад еўрапейскіх краін, што аб'ектыўна садзейнічала перамозе каланістаў.

У наступныя гады ішло ўмацаванне рускіх пазіцый у Крыму і на Каўказе. У 1782 годзе Крым быў уключаны ў склад Расійскай імперыі. У 1783 годзе быў падпісаны Георгіеўскі трактат з Картлі-Кахецінскім царом Іракліем II, які забяспечваў прысутнасць войскаў у Грузіі, у далейшым яе далучэнне да Расіі.

У другой палове 1770-ых сфарміравалася новая знешнепалітычная дактрына рускага ўрада — Грэчаскі праект. Яе асноўная мэта — аднавіць Візантыйскую імперыю з сталіцай у Канстанцінопалі. У 1779 годзе Расія значна ўзмацніла свой аўтарытэт, удзельнічала як пасрэднік у Цешанскім кангрэсе.

У 1787 годзе Кацярына, суправаджаемая дваром, замежнымі дыпламатамі, аўстрыйскім імператарам і польскім каралём здзейсніла паездку ў Крым, якая стала дэманстрацыяй рускай ваеннай моцы. У хуткім часе пачалася новая вайна з Турцыяй (Расія ўжо была ў кааліцыі з Аўстрыяй). Амаль адначасова пачалася вайна з Швецыяй (1788—1790), якая спрабавала ўзяць рэванш за паражэнне ў Паўночнай вайне. Расія паспяхова адолела абедзве краіны. Вайна з Турцыяй скончылася ў 1791 годзе. У 1792 быў падпісаны Яскі мір, замацаваўшы ўплыў Расіі ў Бесарабіі і Закаўказзі. У 1793 годзе адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай, а ў 1795 — трэці, які канчаткова скончыў з гэтай краінай.

Да падзей у рэвалюцыйнай Францыі Кацярына першапачаткова аднеслася з сімпатыяй, бачыўшы ў іх дэспатычную палітыку французскіх каралей. Але пасля смяротнай кары Людовіка XVI убачыла ў рэвалюцыі небяспеку для ўсей Еўропы.

Ацэнка праўлення

Пры Кацярыне ўзрасла тэрыторыя імперыі, больш чым у чатыры разы павялічыліся дзяржаўныя даходы, на 75 % узрасла колькасць насельніцтва. З другога боку, у часы праўлення Кацярыны становішча працоўнага насельніцтва заставалася цяжкім, і рэакцыяй на гэта ў Расіі было народнае паўстанне Пугачова.

На тэрыторыях, якія ў выніку акупацыі апынуліся пры Кацярыне ІІ у складзе Расійскай імперыі, палітыка імператрыцы была вельмі жорсткай і накіраванай на падаўленне ўсялякага супраціву і нацыянальна-вызваленчых ідэй мясцовых жыхароў[крыніца?]. Менавіта гэтая[крыніца?] палітыка стварыла перадумовы для таго, каб у будучым Ленін назваў Расійскую Імперыю «турмой народаў».

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ Каменский А. Б. Екатерина II //Вопросы истории — 1989 № 3
  2. ↑ http://www.history-gatchina.ru/article/smert_e2.htm Месца смерці Кацярыны II Вялікай

Літаратура

  • Труайя Анри. Екатерина Великая. — М.: Эксмо, 2007 г. — 480 стр. — ISBN 978-5-699-23241-3.
  • Учебный справочник школьника. — 2-ое издание, стереотип. — М.: Дрофа, 2000 г. — 1664с. — ISBN 5-7107-3026-2.

Спасылкі

Шаблон:Link GA

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Кацярына_II&oldid=1751407"