Фізіка элементарных часціц: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія]

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Версія ад 14:30, 30 лістапада 2014

Фізіка элементарных часціц — раздзел фізікі, які вывучае ўласцівасці і ўзаемадзеянне элементарных часціц як асноўных адзінак мікраструктуры матэрыі, першасных крыніц і носьбітаў усіх фундаментальных узаемадзеянняў. Падзяляецца на тэорыю элементарных часціц і эксперыментальную фізіку элементарных часціц (фізіку высокіх энергій). Эксперыментальная база фізікі эксперыментальных часціц, тэарэтычны фундамент — квантавая тэорыя поля.

Гісторыя

Даследаванні ў галіне фізікі элементарных часціц пачаліся пасля адкрыцця электрона (1897, Д. Д. Томсан) і пратона (1919, Эрнэст Рэзерфорд), выказвання гіпотэзы пра існаванне фатонаў (1905, Альберт Эйнштэйн). У 1932 годзе ў касмічных прамянях адкрыта антычасціца — пазітрон, прадказаны П.А.М. Дзіракам (1928). Пасля адкрыцця нейтрона (1932) устаноўлена, што атамныя ядры ўсіх элементаў складаюцца з пратонаў і нейтронаў (1932). У выніку адкрыты новыя тыпы фундаментальных узаемадзеянняў: моцнае і слабае ўзаемадзеянне. І.Я. Там, Д.Д. Іваненка і Х. Юкава (1935) заклалі асновы тэорыі моцных узаемадзеянняў. Пасля прадказання існавання нейтрына (В. Паўлі, 1930) Э. Фермі пабудаваў варыянт тэорыі слабых узаемадзеянняў (1933). У касмічных прамянях выяўлены мюоны (1936) і піоны (1947), у 1950-я гг. адкрыты т.зв. дзіўныя часціцы.

На пратонных паскаральніках адкрыты антыпратон (1955), антынейтрон (1956) і іншыя антыбарыёны. Устаноўлены характэрныя для слабых узаемадзеянняў з'явы незахавання прасторавай (1955) і камбінаванай (1956) цотнасцей. Выяўлена існаванне электроннага і мюоннага (1962), а пазней тау-лептоннага (1975) нейтрына. На аснове класіфікацыі адронаў па мультыплетах узнікла гіпотэза: усе адроны складаюцца з розных камбінацый кваркаў і антыкваркаў.

Сучасная калібровачная палявая тэорыя ўзаемадзеянняў элементарных часціц сцвярджае, што першаснымі крыніцамі гэтых узаемадзеянняў з'яўляюцца лептоны і кваркі, а іх носьбіты — кванты калібровачных вектарных палёў. Кваркі і лептоны нараджаюць электрамагнітныя і слабыя ўзаемадзеянні, якія пераносяцца адпаведна фатонамі і слабымі калібровачнымі вектарнымі базонамі (паводле аб'яднанай тэорыі электраслабых узаемадзеянняў). Кваркі з'яўляюцца таксама першаснымі крыніцамі моцных узаемадзеянняў, якія пераносяцца глюонамі.

Даследаванні ў Беларусі

На Беларусі даследаванні ў галіне фізікі элементарных часціц распачаты ў 1936 годзе Ф.І. Фёдаравым у БДУ; з 1955 года праводзяцца ў Інстытуце фізікі НАН Рэспублікі Беларусь, Нацыянальным цэнтры фізікі часціц і высокіх энергій, НДІ ядзерных праблем БДУ, Гомельскім універсітэце.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя:У 18 т. Т.16: Трыпалі - Хвіліна / Рэдкал.: Г.П.Пашкоў і інш. - Мн.: БелЭн, 2003. - 576 с.: іл.

@@ Радок 2: / Радок 2: @@
 == Гісторыя ==
-Даследаванні ў галіне фізікі элементарных часціц пачаліся пасля адкрыцця [[электрон]]а ([[1897]], [[Джозеф Джон Томсан|Дж.Дж.Томсан]]) і [[пратон]]а ([[1919]], [[Эрнэст Рэзерфорд]]),  выказвання гіпотэзы пра існаванне [[фатон]]аў ([[1905]], [[Альберт Эйнштэйн]]). У [[1932]] годзе ў касмічных прамянях адкрыта антычасціца — [[пазітрон]], прадказаны [[Поль Дзірак|П.А.М.Дзіракам]] (1928). Пасля адкрыцця [[нейтрон]]а (1932) устаноўлена, што [[атамнае ядро|атамныя ядра]] ўсіх [[хімічны элемент|элементаў]] складаюцца з пратонаў і нейтронаў (1932). У выніку адкрыты новыя тыпы фундаментальных узаемадзеянняў: [[моцнае ўзаемадзеянне|моцнае]] і [[слабое ўзаемадзеянне]]. [[Ігар Яўгенавіч Там|І.Я.Там]], Дз.Дз.Іваненка і [[Хідэкі Юкава|Х.Юкава]] (1935) заклалі  асновы тэорыі моцных узаемадзеянняў. Пасля прадказання існавання [[нейтрына]] ([[Вольфганг Паўлі|В.Паўлі]], [[1930]]) [[Энрыка Фермі|Э.Фермі]] пабудаваў варыянт тэорыі слабых узаемадзеянняў ([[1933]]). У касмічных прамянях выяўлены [[мюоны]] ([[1936]]) і [[піоны]] ([[1947]]), у 1950-я гг. адкрыты т.зв. дзіўныя часціцы.
+Даследаванні ў галіне фізікі элементарных часціц пачаліся пасля адкрыцця [[электрон]]а ([[1897]], [[Джозеф Джон Томсан|Д. Д. Томсан]]) і [[пратон]]а ([[1919]], [[Эрнэст Рэзерфорд]]), выказвання гіпотэзы пра існаванне [[фатон]]аў ([[1905]], [[Альберт Эйнштэйн]]). У [[1932]] годзе ў касмічных прамянях адкрыта антычасціца — [[пазітрон]], прадказаны [[Поль Дзірак|П.А.М. Дзіракам]] (1928). Пасля адкрыцця [[нейтрон]]а (1932) устаноўлена, што [[атамнае ядро|атамныя ядры]] ўсіх [[хімічны элемент|элементаў]] складаюцца з пратонаў і нейтронаў (1932). У выніку адкрыты новыя тыпы фундаментальных узаемадзеянняў: [[моцнае ўзаемадзеянне|моцнае]] і [[слабае ўзаемадзеянне]]. [[Ігар Яўгенавіч Там|І.Я. Там]], [[Дзмітрый Дзмітрыевіч Іваненка|Д.Д. Іваненка]] і [[Хідэкі Юкава|Х. Юкава]] (1935) заклалі асновы тэорыі моцных узаемадзеянняў. Пасля прадказання існавання [[нейтрына]] ([[Вольфганг Паўлі|В. Паўлі]], [[1930]]) [[Энрыка Фермі|Э. Фермі]] пабудаваў варыянт тэорыі слабых узаемадзеянняў ([[1933]]). У касмічных прамянях выяўлены [[мюоны]] ([[1936]]) і [[піоны]] ([[1947]]), у 1950-я гг. адкрыты т.зв. [[дзіўныя часціцы]].
-На пратонных паскаральніках адкрыты антыпратон (1955), антынейтрон (1956) і іншыя антыбарыёны. Устаноўлены характэрныя для слабых узаемадзеянняў з'явы незахавання прасторавай (1955) і камбінаванай (1956) цотнасцей. Выяўлена існаванне электроннага і мюоннага (1962), а пазней тау-лептоннага (1975) нейтрына. На аснове класіфікацыі адронаў па мультыплетах узнікла гіпотэза: усе адроны складаюцца з розных камбінацый [[кварк]]аў і [[антыкварк]]аў.
+На пратонных паскаральніках адкрыты [[антыпратон]] (1955), [[антынейтрон]] (1956) і іншыя антыбарыёны. Устаноўлены характэрныя для слабых узаемадзеянняў з'явы незахавання прасторавай (1955) і камбінаванай (1956) цотнасцей. Выяўлена існаванне [[электроннае нейтрына|электроннага]] і [[мюоннае нейтрына|мюоннага]] (1962), а пазней [[таоннае нейтрына|тау-лептоннага]] (1975) нейтрына. На аснове класіфікацыі [[адрон]]аў па мультыплетах узнікла гіпотэза: усе адроны складаюцца з розных камбінацый [[кварк]]аў і [[антыкварк]]аў.
-Сучасная калібровачная палявая тэорыя ўзаемадзеянняў элементарных часціц сцвярджае, што першаснымі крыніцамі гэтых узаемадзеянняў з'яўляюцца лептоны і [[кварк]]і, а іх носьбіты — кванты калібровачных вектарных палёў. Кваркі і лептоны нараджаюць электрамагнітныя і слабыя ўзаемадзеянні, якія пераносяцца адпаведна фатонамі і слабымі калібровачнымі вектарнымі [[базон]]амі (паводле аб'яднанай тэорыі электраслабых узаемадзеянняў). Кваркі з'яўляюцца таксама першаснымі крыніцамі моцных узаемадзеянняў, якія пераносяцца глюонамі.
+Сучасная калібровачная палявая тэорыя ўзаемадзеянняў элементарных часціц сцвярджае, што першаснымі крыніцамі гэтых узаемадзеянняў з'яўляюцца [[лептон]]ы і [[кварк]]і, а іх носьбіты — кванты калібровачных вектарных палёў. Кваркі і лептоны нараджаюць электрамагнітныя і слабыя ўзаемадзеянні, якія пераносяцца адпаведна фатонамі і слабымі калібровачнымі вектарнымі [[базон]]амі (паводле аб'яднанай тэорыі [[электраслабыя ўзаемадзеянні|электраслабых узаемадзеянняў]]). Кваркі з'яўляюцца таксама першаснымі крыніцамі моцных узаемадзеянняў, якія пераносяцца [[глюон]]амі.
 == Даследаванні ў Беларусі ==
-На Беларусі даследаванні ў галіне фізікі элементарных часціц распачаты ў [[1936]] годзе [[Фёдар Іванавіч Фёдараў|Ф.І.Фёдаравым]] у [[БДУ]]; з [[1955]] года праводзяцца ў Інстытуце фізікі НАН Рэспублікі Беларусь, Нацыянальным цэнтры фізікі часціц і высокіх энергій, НДІ ядзерных праблем БДУ, [[Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт|Гомельскім універсітэце]].
+На Беларусі даследаванні ў галіне фізікі элементарных часціц распачаты ў [[1936]] годзе [[Фёдар Іванавіч Фёдараў|Ф.І. Фёдаравым]] у [[БДУ]]; з [[1955]] года праводзяцца ў Інстытуце фізікі НАН Рэспублікі Беларусь, Нацыянальным цэнтры фізікі часціц і высокіх энергій, НДІ ядзерных праблем БДУ, [[Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт|Гомельскім універсітэце]].
 == Літаратура ==
@@ Радок 15: / Радок 15: @@
 {{Раздзелы фізікі}}
 [[Катэгорыя:Фізіка элементарных часціц]]