Метр

Метр (фр.: metre ад грэч. métron — мера) — адзінка вымярэння адлегласці ў метрычнай сістэме мераў і Міжнароднай сістэме адзінак вымярэння СІ. Скарочанае пазначэнне: бел.: м, міжн.: m.

Метр роўны адлегласці, якую праходзіць святло ў вакууме за прамежак часу, роўны ¹/_{299 792 458} секунды.

Гісторыя

Міжнародны эталон метра, які выкарыстоўваўся з 1889 па 1960 гады.

Метр быў упершыню ўведзены ў Францыі ў XVII ст. і меў першапачаткова два розныя азначэнні:

• як даўжыня маятніка з паўперыядам гайдання на шыраце 45°, роўным 1 c (у сучасных адзінках гэтая даўжыня роўная прыкладна 0,981 м).
• як адна саракамільённая частка Парыжскага мерыдыяна (гэта значыць адна дзесяцімільённая частка адлегласці ад паўночнага полюсу да экватара па паверхні геоіда на даўгаце Парыжа).

Першапачаткова за аснову было прынята першае азначэнне (8 мая 1790, Французскі Нацыянальны сход). Аднак паскарэнне свабоднага падзення залежыць ад шыраты і, такім чынам, маятнікавы эталон не досыць дакладны, Французская Акадэмія навук у 1791 прапанавала Нацыянальнаму сходу вызначыць метр праз даўжыню мерыдыяна. 30 сакавіка 1791 гэтая прапанова была прынята. 7 красавіка 1795 Нацыянальны Канвент прыняў закон аб уводзінах метрычнай сістэмы ў Францыі і даручыў камісіі, у якую ўваходзілі Кулон, Лагранж, Лавуазье, Лаплас і іншыя навукоўцы, выканаць працы па эксперыментальным азначэнні адзінак даўжыні і масы. Першы прататып эталона метра быў выраблены з латуні ў 1795 годзе. Варта адзначыць, што адзінка вымярэння масы (кілаграм, азначэнне якога было заснавана на масе 1 дм³ вады) таксама была прывязана да азначэння метра.

У 1799 са сплаву 90% плаціны і 10% ірыдыю быў выраблены эталон метра, даўжыня якога адпавядала адной саракамільённай частцы Парыжскага мерыдыяна. Пасля, аднак, высветлілася, што з-за няправільнага ўліку полюснага сціску Зямлі эталон апынуўся карацей на 0,2 мм; такім чынам, даўжыня мерыдыяна толькі прыблізна роўная 40 000 км.

Падчас кіравання Напалеона метрычная сістэма распаўсюдзілася па ўсёй Еўропе. Толькі ў Вялікабрытаніі, якая не была заваявана Напалеонам, засталіся традыцыйныя меры даўжыні: цаля, фут і ярд.

У 1889 быў выраблены больш дакладны міжнародны эталон метра са сплаву плаціны і ірыдыю з папярочным сячэннем у выглядзе літары «X». Яго копіі былі перададзеныя на захоўванне ў краіны, у якіх метр быў прызнаны ў якасці стандартнай адзінкі даўжыні. Гэты эталон усё яшчэ захоўваецца ў Міжнародным бюро мер і ваг, хоць больш па сваім першапачатковым прызначэнні не выкарыстоўваецца.

З 1960 было вырашана адмовіцца ад выкарыстання вырабленага людзьмі прадмета ў якасці эталона метра, і з гэтага часу па 1983 метр вызначаўся як лік 1 650 763,73, памножаны на даўжыню хвалі аранжавай лініі (6 056 A*) спектра выпраменьвання ізатопам крыптона-86 у вакууме.

Сучаснае азначэнне метра ў тэрмінах часу і хуткасці святла было ўведзена ў 1983 годзе:

• Метр — гэта даўжыня шляху, які праходзіць святло ў вакууме за (1 / 299 792 458) секунды.

З гэтага азначэння атрымліваем, што ў сістэме СІ хуткасць святла ў вакууме прынятая роўнай у дакладнасці 299 792 458 м/з. Такім чынам, азначэнне метра, як і два стагоддзі таму, ізноў прывязана да секунды, але на гэты раз з дапамогай універсальнай сусветнай канстанты.

Кратныя і дзельныя адзінкі

Дзесятковыя кратныя і дзельныя адзінкі даўжыні ўтвараюцца з дапамогай стандартных прыставак СІ. Існуюць таксама пазасістэмныя адзінкі вымярэння: мікрон, роўны 1 мкм, і ангстрэм (A*), роўны 0,1 нм, але іх ужыванне не рэкамендуецца.

Кратныя				Дробныя
парадак	назва	абазначэнне		парадак	назва	абазначэнне
101 м	дэкаметр	дам	dam	10−1 м	дэцыметр	дм	dm
10² м	гектаметр	гм	hm	10−2 м	сантыметр	см	cm
10³ м	кіламетр	км	km	10−3 м	міліметр	мм	mm
106 м	мегаметр	Мм	Mm	10−6 м	мікраметр	мкм	µm
109 м	гігаметр	Гм	Gm	10−9 м	нанаметр	нм	nm
1012 м	тэраметр	Тм	Tm	10−12 м	пікаметр	пм	pm
1015 м	петаметр	Пм	Pm	10−15 м	фемтаметр	фм	fm
1018 м	экзаметр	Эм	Em	10−18 м	атаметр	ам	am
1021 м	зетаметр	Зм	Zm	10−21 м	зептаметр	зм	zm
1024 м	ётаметр	Ім	Ym	10−24 м	ёктаметр	ім	ym

Цікавыя факты

У камп'ютарным жаргоне «метр» можа азначаць мегабайт.