Ліпеньскі крызіс

Саюзныя блокі ў Еўропе напярэдадні крызісу

Лі́пеньскі кры́зіс (1914) — дыпламатычнае сутыкненне найбуйнейшых еўрапейскіх дзяржаў летам 1914 года, якое прывяло да Першай сусветнай вайны.

28 чэрвеня 1914 года член сербскай нацыяналістычнай групоўкі «Млада Босна» Гаўрыла Прынцып застрэліў аўстрыйскага эрцгерцага, наследніка аўстра-венгерскага трона Франца Фердынанда і яго жонку, якія рабілі візіт у Боснію, далучаную да Аўстра-Венгрыі у 1908 гаду.

Аўстра-венгерскі ўрад прад'явіў Сербіі ультыматум з патрабаваннем пакараць вінаватых і дапусціць сваіх прадстаўнікоў да расследавання. Дыпламатычнай мэтай Аўстра-Венгрыі з'яўлялася паслабленне Сербіі як альтэрнатыўнай сілы на Балканах (перш за ўсё — у Босніі, дзе сербы складалі этнічную большасць) і ў паўднёвых раёнах самой Габсбургскай імперыі — Крайне. Меркавалася, што Аўстра-Венгрыя дасягне сваіх мэтаў пры дапамозе дыпламатыі або лакальнай вайны ў выпадку адхілення ультыматуму. Умовы ўльтыматума былі вытрыманыя ў рэзкіх танах.

Наступствы крызісу

Падзеі ліпеня 1914 года зрабілі пачатак баявых дзеянняў у Еўропе няўхільным. У гістарыяграфіі розных краін сустракаюцца абвінавачванні ў развязванні вайны як у бок Германіі ці Аўстра-Венгрыі, так і краін Антанты. Увогуле, віна за гэта ляжыць на ўрадавых чыноўніках практычна ўсіх краін, што так ці інакш былі ўцягнутыя ў крызіс і альбо прымалі рашэнне ў спешцы (напрыклад, неабдуманыя дзеянні Гельмута фон Мольтке), ці ўвогуле ўстрымаліся ад любых дзеянняў і належылі на выпадак (працяглае манеўраванне Эдварда Грэя). Асобныя палітыкі сваімі дзеяннямі наогул выключалі мірнае рашэнне ліпеньскага крызісу.

Зацягванне рашэнняў з боку ўрадаў розных краін яшчэ болей прывяло да абвастрэння міжнароднай сітуацыі. Спадзяючыся не страціць свае каланіяльныя ўладанні і захаваць панаванне на моры, брытанскі ўрад у выніку фактычна спрыяў пераходу еўрапейскай вайны ў сусветную. Рашэнне брытанцаў таксама паўплывала і на далейшую пазіцыю ЗША. 6 жніўня Аўстра-Венгрыя фармальна заявіла пра вайну з Расійскай імперыяй. З гэтага часу асноўныя намаганні дыпламатыі як Антанты, так і Траістага саюза былі накіраваны на пошук новых саюзнікаў. Так, 23 жніўня на баку Антанты выступіла Японія, а ў кастрычніку да Траістага саюзу далучылася Асманская імперыя .

Спасылкі

• Тэкст аўстра-венгерскага ўльтыматуму на нямецкай мове
• Тэкст аўстра-венгерскага ўльтыматуму на англійскай мове
• Пераклад аўстра-венгерскага ўльтыматуму на рускую мову

Літаратура

• Зайончковский А.М. Первая мировая война. — СПб.: Полигон, 2000. — 878 с. — ISBN 5-89173-082-0.
• История Первой мировой войны 1914—1918 гг. / под редакцией И. И. Ростунова. — в 2-х томах. — М.: Наука, 1975. — 25 500 экз.
• Бэзил Лиддел Гарт. 1914. Правда о Первой мировой. — М.: Эксмо, 2009. — 480 с. — 4 300 экз. — ISBN 978-5-699-36036-9.
• Такман Б. Жнівеньскія пушкі = The Guns of August. — New York: Macmillan Publishers, 1962. — 511 с.