Паўстанне дзекабрыстаў

Паўстанне дзекабрыстаў
Дата	14 (26) снежня 1825
Месца	Санкт-Пецярбург
Вынік	Задушэнне паўстання. Сасланне дзекабрыстаў у Сібір.
Праціўнікі
Паўночнае таемнае таварыства Маскоўскі лейб-гвардыі полк Грэнадзёрскі лейб-гвардыі полк Гвардзейскі марскі экіпаж Расійская імперыя
Сілы бакоў
больш за 3000 чалавек
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паўста́нне дзекабры́стаў (руск.: Восстание декабристов) — спроба дзяржаўнага перавароту, якая адбылася ў Санкт-Пецярбургу, сталіцы Расійскай імперыі, 14 (26) снежня 1825 года. Паўстанне было здзейсненае супольнасьцю дваран-адзінадумцаў (пры падтрымцы вайсковых частак), ставіла за мэту лібералізацыю расійскага грамадска-палітычнага ладу і недапушчэнне ўступлення на трон Мікалая I. Паўстанне адрознівалася ад змоў эпохі палацавых пераваротаў сваёй рэвалюцыйнай накіраванасцю і мела мацнейшы рэзананс у расійскім грамадстве, значна паўплывала на грамадска-палітычнае жыццё Мікалаеўскай эпохі.

Міжцарстваванне 1825 года

Гл.таксама:Дзекабрысты

Вестка пра смерць цара Аляксандра I прыйшла ў Пецярбург 27 лістапада. Сына ў яго не было (а дзве яго дачкі, Марыя і Лізавета, памерлі ў маленстве). Па законе 1797 года на трон павінен быў уступіць наступны па старшынстве яго брат Канстанцін.

Вестка пра смерць Аляксандра I, атрыманае ў Пецярбургу, заспела чальцоў Паўночнага таварыства знянацку. У той жа дзень на нарадзе ў Рылеева было вырашана, што калі Канстанцін прыме прастол, то належыць абвясціць усім чальцам грамадства аб яго фармальным роспуску «і дзейнічаць колькі магчыма асцярожней, імкнучыся ў два ці тры гады заняць значнае месца ў гвардзейскіх паліцах». Між тым у Пецярбургу пачалі распаўсюджвацца чуткі пра тое, што Канстанцін адмаўляецца ад пасаду, які пераходзіць, такім чынам, да Мікалая.У чальцоў Паўночнага таварыства ізноў «з'явілася надзея на неадкладнае выступ», выкарыстоўваючы ў якасці падставы вернасць прысязе Канстанціну.10 снежня ўжо дакладна стала вядома пра тое, што рыхтуецца «переприсяга». Пачаліся штодзённыя нарады ў К. Ф. Рылеева, С. П. Трубяцкога і Я. П. Абаленскага, дзе распрацоўваліся розныя варыянты выступу.

Выступ прызначылі на 14 снежня — дзень, калі трэба было прысягаць Мікалаю Паўлавічу.13 снежня быў распрацаваны канчатковы план паўстання. Было вырашана ў дзень прынясення прысягі новаму цару ажыццявіць захоп манарха і Сената і прымусіць іх да ўвядзення ў Расіі канстытуцыйнага ладу.

Паўстанне

Прыход мяцежнікаў на плошчу

Надышла раніца 14 снежня. Чальцы тайнага таварыства ўжо знаходзіліся ў сваіх вайсковых частках і вялі агітацыю супраць прысягі Мікалаю I, дзеля захавання вернасці законнаму імператару Канстанціну. К 11 гадзінам раніцы першымі на Сенацкім плошчу былі выведзеныя Аляксандрам і Міхаілам Бястужава і Д. А. Щепіным-Растоўскім 800 салдат лейб-гвардыі Маскоўскага палка, якія былі пабудаваныя ў карэ (чатырохкутнік) каля помніка Пятру I.Вакол помніка і карэ была пастаўлена загараджальны ланцуг салдат. У гадзіну дня да салдат Маскоўскага палка далучыліся матросы гвардзейскага экіпажа пад камандай капітан-лейтэнанта Мікалая Бястужава (старэйшага брата А. і М. Бястужава).Услед за імі на плошчу прыбыў лейб-гвардыі Грэнадзерскі поўк, які прывялі паручнікі Н. А. Паноў і А. М. Сутгоф. Усяго на плошчы сабралася 3 тыс. Салдат і матросаў пры 30 афіцэрах (некаторыя з іх не былі сябрамі таемнага грамадства і далучыліся да паўстання ў апошні момант).Чакалі падыходу іншых вайсковых частак, а галоўнае — дыктатара паўстання — С. П. Трубяцкога, без яго распараджэнняў паўсталыя не маглі самі дзейнічаць. Аднак на плошчы ён не з'явіўся, і паўстанне засталося без кіраўніка. Паводзіны Трубяцкога, несумненна, адыграла фатальную ролю ў дзень 14 снежня. Удзельнікі паўстання прынялі гэта як «здраду».

Спробы ўгаварыць мяцежнікаў здацца

Мікалай I спрабаваў паўплываць на паўстанцаў ўгаворамі. Да іх ён накіраваў генерал-губернатара Пецярбурга М. А. Миларадавіча — героя Айчыннай вайны 1812 года. Ён паспрабаваў сваім красамоўствам пахіснуць салдат, і яго місія ледзь было не мела поспеху, калі б ён не быў смяротна паранены П. Р. Кахоўскім стрэлам з пісталета.

«Ўгаворваць» салдат былі пасланыя пецярбургскі мітрапаліт Серафім і кіеўскі мітрапаліт Яўген. Але ў адказ на ўгаворы, па сведчанні дзяка Прохара Іванова, салдаты пачалі крычаць мітрапалітам:"Які ты мітрапаліт, калі на двух тыднях двум імператарам прысягнуў … Ня верым вам, ідзеце прэч! ..".

Узброенае супрацьстаянне

Пакуль ішлі ўгаворы, Мікалай сцягнуў да Сенацкай плошчы 9 тыс. салдат пяхоты і 3 тыс. конных. Двойчы конная гвардыя атакавала карэ паўстанцаў, але кожны раз іх атакі спыняліся беглым ружэйным агнём. Зрэшты, паўсталыя стралялі ўверх, ды і самі коннагвардэйцы дзейнічалі нерашуча, выяўляючы салдацкую салідарнасць. І астатнія ўрадавыя войскі вагаліся. Ад іх да паўсталых прыходзілі парламенцёры і прасілі «пратрымацца да вечара», абяцаючы да іх далучыцца.

Мікалай I, баючыся, што з надыходам цемры «бунт мог паведаміцца чэрні», аддаў загад выкарыстаць артылерыю. Некалькі картечный стрэлаў ва ўпор з блізкай адлегласці вырабілі моцнае спусташэнне ў шэрагах паўстанцаў і звярнулі іх ва ўцёкі. К 6 гадзінам вечара паўстанне было разгромлена. Усю ноч пры святле вогнішчаў прыбіралі параненых і забітых і змывалі з плошчы пралітую кроў.

Дзейнічала і Паўднёвае таварыства.29 снежня паўстаў Чарнігаўскі полк на Ўкраіне, але і гэта паўстанне было разгромлена. Паўстанцы сутыкнуліся з урадавымі войскамі і былі расстраляныя карцеччу.

Памылкі паўстанцаў

Кіраўнікі паўстання з самага пачатку рабілі шмат памылак, якія парушылі ўвесь яго план: па-першае, яны не здолелі скарыстацца першапачатковай разгубленасцю уладаў і захапіць ўжо раніцай Петрапаўлаўскую крэпасць, Сенат, Зімовы палац, перашкодзіць прысягі Мікалаю I у паліцах, у якіх ішло закісанне; па-другое, яны не паказалі ніякай актыўнасці ў ходзе паўстання, чакаючы падыходу і далучэння да іх іншых частак. Перад разгромам паўстання ў іх была цалкам рэальная магчымасць захапіць тыя некалькі лёгкіх гармат, якія былі Мікалаем I падцягнуты да плошчы і па сутнасці справы вырашылі сумны зыход паўстання. Таксама яны не звярнуліся па садзейнічанне да прысутных на плошчы пецярбургскаму люду, які відавочна выказваў ім спачуванне і гатовы быў да іх далучыцца.

Пакаранне дзекабрыстаў

Па справе дзекабрыстаў было прыцягнута 579 чалавек. Прызнаныя вінаватымі 287. Пецярым вынесены і прыведзены ў выкананне смяротны прысуд.120 чалавек былі сасланыя на катаргу ў Сібір або на пасяленне.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Паўстанне дзекабрыстаў