Лексікон Памвы Бярынды: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
вікіфікацыя |
Няма тлумачэння праўкі |
||
| Радок 35: | Радок 35: | ||
{{зноскі}} |
{{зноскі}} |
||
[[Катэгорыя: |
[[Катэгорыя:Слоўнікі ўкраінскай мовы]] |
||
[[Катэгорыя:Царкоўнаславянская мова]] |
[[Катэгорыя:Царкоўнаславянская мова]] |
||
[[Катэгорыя:Украінская літаратура]] |
|||
[[Катэгорыя:Слоўнікі]] |
|||
Версія ад 12:02, 14 снежня 2016
Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў Памва Бярында, працуючы над ім 30 гадоў[1].
«Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє» (1627) — друкаваны ўкраінскі слоўнік — з'яўляецца самай адметнай працай Бярынды. Перавыдадзены ў Куцейне (ля Оршы, 1653) з прадмовай І. Труцэвіча[1]. У ім каля 7 тысяч слоў — агульных і ўласных назваў пераважна тагачаснай царкоўнаславянскай мовы з перакладам і тлумачэннем іх украінскай літаратурнай мовай пачатку XVII стагоддзя (гл. стараўкраінская мова). Мэтай Бярынды пры складанні яго слоўніка было аднавіць царкоўнаславянскую традыцыю літаратурнай мовы і гэтым супрацьстаяць наступу каталіцтва і польскай культуры. Гэты слоўнік адыграў вялікую ролю ў развіцці не толькі ўкраінскай, але і рускай, беларускай, польскай, румынскай лексікаграфіі.
Лексікон Памвы Бярынды — выдатнае дасягненне старабеларускага і стараўкраінскага слоўніцтва. Складаецца з дзвюх частак: «лексікон» — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў тапонімаў і людскіх імён, а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, сярод якіх каля 1 400 уласных імён).
У «Лексіконе…» ужыты ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя рэестравых слоў (вакабул), рэмаркі, цытаты з твораў з гэтымі словамі, указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра напісанне, паходжанне слова, адсылачныя заўвагі. Галоўныя крыніцы працы — «Лексіс…» Лаўрэнція Зізанія (першы друкаваны беларускі слоўнік, 1596)[1], анамастыконы Максіма Грэка, Мануіла Рытара, тлумачэнне ўласных імён у Антверпенскім выданні Бібліі (1571).
Крыніцамі царкоўнаславянскага рэестра кнігі былі: Астрожская Біблія (усе яе кнігі Старога і Новага Запавету), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя.
Словы з рэестра «Лексікона…» падабраны па дыферэнцыяльных прынцыпах: спецыфічныя царкоўнаславянскія словы, агульнаславянскія лексемы, архаічныя ва ўкраінскім мове канца 16 — пач. 17 ст.; Ёсць у ім і ўкраінскія словы.
Абсалютная большасць элементаў неславянскага паходжання, асабліва грэчаскіх і лацінскіх, сабраных асобна ў 2-й часткі працы, суправаджаюцца заўвагамі, якія паказваюць на крыніцу іх запазычання, і ўкраінскімі адпаведнікамі, што спрыяла нармалізацыі лексікі стараўкраінскай літаратурнай мовы на народнай аснове. Нармалізацыі служыла і дакладнае фармальнае — з дапамогай двукроп'я — размежаванне рэестра і перакладной часткі. Апошняя са старанна падабранымі эквівалентамі вакабул, з шырокім наборам сінонімаў — адно з найбуйнейшых сабранняў ўкраінскай лексікі канца 16 — пачатку 17 стагоддзя.
У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ўжыўшы абазначэнні «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.».