Арыген

Арыген. сярэдневечная мініяцюра

Арыген (грэч. Ὠριγένης або Арыген Адамант (грэч. Ὠριγένης Ἀδαμάντιος 184/185 — 253/254) — вучоны і ранні хрысціянскі багаслоў, які нарадзіўся і правёў першую палову у сваёй кар'еры ў Александрыі. Арыген быў пладавітым пісьменнікам у некалькіх галінах тэалогіі, у тым ліку тэкставай крытыкі, біблейскай экзэгезы і герменеўтыкі, філасофскай тэалогіі, пропаведзі і духоўнасці.

Некаторыя з яго вядомых вучэнняў, такіх як перадіснаванне душ, канчатковае прымірэнне ўсіх жывых істот, у тым ліку, магчыма, нават д'ябала (Апокатастасіс), і падпарадкаванне Сына Божага Богу Айцу, пазней сталі спрэчнымі сярод хрысціянскіх тэолагаў.

Арыген лічыцца айцом Рымска-каталіцкай Царквы, але не святым.

Біяграфія

Арыген нарадзіўся каля 185 года ў Александрыі. Пад кіраўніцтвам свайго бацькі Леаніда вывучаў Пісанне. Пасля смерці бацькі Арыген у 203 годзе пачынае настаўнічаць у тэалагічнай школе, пры гэтым веў аскетычны вобраз жыцця. Існуе версія, што літаральна зразумеўшы словы Ісуса: «Ёсць скапцы, якія зрабілі самі сябе скапцамі для Валадарства Нябеснага» (Матф. 19:12), — аскапіў сябе, хоць афіцыйных пацверджанняў ці абвяржэнняў гэтаму няма.

Пасля вывучаў антычную філасофію, а з 217 года ўзначальваў хрысціянскую школу ў Александрыі, але ў 231 годзе падвергнуты асуджэнню на Памесным саборы, пасля чаго перанёс сваю выкладчыцкую дзейнасць у Кесарыю (Палестына). Падчас чарговай хвалі антыхрысціянскіх рэпрэсій пры імп. Дэцыю, Арыген быў кінуты ў турму ў горада Ціра, падвергнуты катаванням, ад якіх неўзабаве памёр.

Узорная святасць жыцця Арыгена і пакутніцкая скон спрыялі яго папулярнасці ў манаскіх колах. Аднак у 543 годзе імператар Юстыніян I выдаў эдыкт, у якім асуджаў Арыгена як ерэтыка, і які ў тым жа годзе быў зацверджаны на Памесным саборы ў Канстанцінопалі.

Вучэнне

Арыген завяршае ранняе параўнальнае, апалагетычнае хрысціянскае багаслоўе, якое выступала ўжо як сістэма — гэта выяўляецца ў яго палемічнай працы, пад назвай «Супраць Цэльсія», у вывучэнні Бібліі, ў тлумачэнні ім рэлігійных помнікаў з выкарыстаннем вучэння гностыкаў і неаплатонікаў, асабліва вучэнні аб Логасе.

Пералік твораў Арыгена уключаў каля 2000 кніг, філасофія Арыгена — стаічны афарбаваны платанізм. Каб узгадніць яго з верай у аўтарытэт Бібліі, Арыген ўслед за Філонам Александрыйскім распрацоўваў дактрыну аб трох сэнсах Бібліі: «цялесным» (літаральным), «душэўным» (маральным) і «духоўным» (па-філасофску-містычным), якому аддаваў безумоўнае перавагу.

Выпрацаваная Арыгенам сістэма паняццяў шырока выкарыстоўвалася пры пабудове царкоўнай дагматыкі (у Арыгена, напрыклад, упершыню сустракаецца тэрмін «богачалавек»).

Эсхаталагічным аптымізм Арыгена адбіўся ў вучэнні аб цыклічным часу, або апакатастасісе, якое прадугледжвае, што пасмяротная аддача і пекла адносныя, так як Бог па сваёй дабрыні ў канчатковым разе ўратуе ад пякельных пакут не толькі праведнікаў, але і ўсіх людзей, усіх дэманаў і нават самога сатану.

Арыген вучыў пра перадіснаванні чалавечых душ — дактрына, адрозная ад традыцыйнага разумення рэінкарнацыі ў індуізме або платанізма. Згодна з гэтай дактрынай душы не увасабляліся ў жывёл або раслін — яны прасоўваліся па шляху да дасканаласці, прымаючы ўсё больш і больш «прасветленае» цела ў чалавечых формах жыцця. Арыген сцвярджаў, што заняпалыя душы рэінкарнуюцца ў целах анёлаў, у чалавечых целах на зямлі ці ў больш ніжэйшых, дэманічных формах жыцця, паступова праходзячы чараду пераўвасабленняў ва ўмоўнай «лесвіцы іерархій» разумных істот. Тым не менш у пазнейшых творах Арыген выступае з крытыкай дактрыны рэінкарнацыі.

У сваёй кнізе «Аб пачатках» Арыген прызнаваў Ісуса Хрыста Адзінародным Сынам Бога і ад Яго народжаным, «аднак без усякага пачатку».