Ян Дзюсак

Ян Ладзіслаў Дзюсак
Ян Дзюсак
Асноўная інфармацыя
Імя пры нараджэнні	Jan Ladislav Dusík (Dussek)
Дата нараджэння	12 лютага 1760(1760-02-12)
Месца нараджэння	Часлаў, Каралеўства Багемія, Землі багемскай кароны, Свяшчэнная Рымская імперыя[…]
Дата смерці	20 сакавіка 1812(1812-03-20) (52 гады)
Месца смерці	Сен-Жэрмен-ан-Ле, Сен-Жэрмен-ан-Ле, дэпартамент Івелін, рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя
Месца пахавання	Malostranský hřbitov[d]
Краіна	Чэхія
Бацька	Johann Joseph Dussek[d]
Жонка	Sophia Dussek[d]
Дзеці	Olivia Buckley[d]
Музычная дзейнасць
Педагог	Карл Філіп Эмануіл Бах
Прафесіі	кампазітар і піяніст
Інструменты	фартэпіяна
Жанры	опера
Выхаванцы	Hélène de Montgeroult[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ян Ладзі́слаў Дзю́сак (чэшск.: Jan Ladislav Dusík (Dussek); 12 лютага 1760, Каралеўства Багемія — 20 сакавіка 1812, Францыя) — чэшскі кампазітар і піяніст. Буйны прадстаўнік чэшскай музыкі другой паловы XVIII і пачатку XIX стагоддзя. Адзін з прадвеснікаў некаторых асаблівасцей музычнага Рамантызму.

Біяграфія

Раннія гады

Сям'я Дзюсак мае надзвычай доўгую гісторыю прафесійных музыкантаў, пачынаючы, па меншай меры, яшчэ з дзеда Яна Ладзіслава - Яна Іозефа Дзюсака (з 1712 года). Трывалыя музычныя карані былі таксама ў мараўскай галіны сям'і аж да 1970-х гадоў. Маці, Вераніка Дзюсак, грала на арфе, інструмент, для якога яе сын шмат пісаў, разам з фартэпіяна. Яго бацька, Ян Іозеф, быў таксама вядомым арганістам і кампазітарам. Ян Ладзіслаў, старэйшы з трох дзяцей, нарадзіўся ў чэшскім горадзе Часлаў, дзе выкладаў яго бацька, і граў на аргане. Свае першыя ўрокі музыкі ён атрымаў ад бацькі, які стаў вучыць Яна фартэпіяна з пяці гадоў і аргану ва ўзросце дзевяці гадоў. У маленькага Яна былі таксама добрыя галасавыя дадзеныя, таму ён спяваў у царкоўным хоры сабора Святога Румбольда ў Мехелене.

Дзюсак вывучаў музыку ў гімназіі езуітаў у Йіглаве, дзе ён вучыўся ў Ладзіслава Шпінара, дырэктара хору. З 1774 па 1776 гады вучыўся ў гімназіі езуітаў у Кутна-Гара, дзе служыў арганістам у Саборы Святой Варвары — другі па велічыні і значнасці гатычны храм Чэхіі. У 1776 годзе Ян адправіўся ў новую гарадскую гімназію ў Празе, там аб ім адгукаліся як аб лянівым студэнце. У 1777 годзе паступіў ва ўніверсітэт у Празе, але адвучыўся толькі адзін семестр.

Нідэрланды і Гамбург

Пасля гэтых ранніх даследаванняў у Чэхіі ён паступіў на службу да аднаго капітана, чынам аўстрыйскага ваеннага, у 1778 годзе. У 1779 годзе Дзюсек разам з капітанам прыязджае ў Бельгію ў горад Мехелен, там ён даў свой першы публічны канцэрт, выканаўшы свае ўласныя кампазіцыі. Затым пераехаў у Рэспубліку Злучаных правінцый, дзе быў добра прыняты с канцэртам у Амстэрдаме. Крыху пазней яго запрасілі ў Гаагу, каб ён даваў урокі фартэпіяна для трох дзяцей Штатгальтара Вільгельма V Аранскага. Таксама ў Гаазе Дзюсак выступіў перад кайзерам Іосіфам II Габсбургам, які прызнаў асаблівы талент аўтара.

Усходняя і Цэнтральная Еўропа

З Гамбурга Дзюсак пераехаў у Санкт-Пецярбург, дзе стаў фаварытам Кацярыны Вялікай. Знаходзячыся там Дзюсак працягваў удасканальваць тэхніку свайго выканання. Але ў хуткім часе быў вымушаны з'ехаць з Расіі прама перад тым, як тайная паліцыя Кацярыны павінна была яго арыштаваць за падазрэнне ў датычнасці да змовы з мэтай забойства Кацярыны.

Пасля таго як Дзюсак пакінуў Санкт-Пецярбург, ён заняў пасаду музычнага кіраўніка ў князя Гераніма Радзівіла ў Літве. На гэтай пасадзе ён прабыў каля года. Яго ад'езд з Літвы быў выкліканы, па чутках, любоўнай сувяззю з жонкай князя, княгіняй Соф'яй Фрыдэрыкай Даротай фон Турн-і-Таксіс. На працягу наступных некалькіх гадоў ён наведаў Германію, дзе праявіў сабе як віртуозны выканаўца на фартэпіяна і шкляным гармоніку. Тур па Германіі скончыўся значным поспехам для яго. У адным з аглядаў канцэрта ў Берліне было напісана: «Ён выклікаў вялікае захапленне як піяніст, і было крыху менш захапляльна яго выкананне на гармоніку...». У 1786 годзе Дзюсак прыбывае ў Парыж.

Лондан

Ян Дзюсак з'ехаў з Францыі ў Англію ў маі або чэрвені 1789 года, дзе ён пасяліўся ў горадзе Лондан. Часам сцвярджаецца, што ён узяў з сябе жонку арфіста кампазітара Іагана Баптыста Крумпхольца, які ўтапіўся ў Сене. Тым не менш, гэта, верагодна, не адпавядае рэчаіснасці, так як Ан-Мары Крумпхольц адправіўся ў Лондан у 1788 годзе. Гэтак жа незразумела, ці з'ехаў ён з Парыжа ў сувязі з маючым адбыцца крызісам у Францыі, ці гэта было простым супадзеннем. Раннія біёграфы наогул сцвярджаюць, што ён сышоў з-за рэвалюцыі. Але вялікая верагоднасць таго, што ён перабраўся ў Лондан каб прыняць удзел у канцэрце, які адбыўся ў пачатку чэрвеня 1789 года. Дзюсак знаходзіўся ў Лондане да 1799 года. За гэты час ён зарэкамендаваў сябе як выканаўца і педагог.

Увесну 1791 года Дзюсак прымаў удзел у серыі канцэртаў, колькасць якіх разам з Сафіяй, юнай дачкой музычнага выдаўца Даменіка Коры. Соф'я была спявачкай, піяністкай і арфісткай. У канцэрце, які адбыўся 15 чэрвені таго ж года пара згуляла фартэпіянны дуэт разам, а ў верасні 1792 года яны пажаніліся. У іх была дачка, Алівія, але шлюб не быў шчаслівым, з удзелам сувязяў абодвух бакоў.

Творчасць, стыль

Дзюсак быў папярэднікам рамантычных кампазітараў, у прыватнасці такіх, як Фрыдэрык Шапен, Роберт Шуман і Фелікс Мендэльсон. Многія з яго твораў дзіўна разыходзяцца з пераважным стылем позняга класіцызму іншых кампазітараў таго часу. Аднак, нягледзячы на яго адыход ад асноўных ідэй сучаснікаў Гайдна і Моцарта, стылістычны ўплыў Дзюсака на пазнейшых кампазітараў быў абмежаваны, паколькі яго працы практычна не вядомыя за межамі Англіі. Эвалюцыя стылю ў Дзюсака паказвае, што ён праводзіў незалежную лінію развіцця, якая, аднак, як мяркуецца, не аказала моцнага ўплыву на развіццё ранняга рамантызму (некалькі ў духу Джэзуальда).

Яго найбольш вядомыя працы ўключаюць некалькі буйных сольных п'ес для фартэпіяна, фартэпіянныя санаты, шмат фартэпіянных канцэртаў, санат для скрыпкі і фартэпіяна, музычную драму, а таксама розныя творы камернай музыкі, у тым ліку «Трыо для фартэпіяна, валторны і скрыпкі», і незвычайныя санаты для фартэпіяна, скрыпкі, віяланчэлі і ўдарных, пад назвай «Марскі бой», што з'яўляецца надзвычай рэдкім прыкладам камернай музыкі, папярэдняй XX стагоддзя, якая ўключае пяркусіі.

Аднак, ні стыль ігры Дзюсака, ні яе склад, не мелі ніякіх заўважных доўгатэрміновых наступстваў. Але ёсць здагадка, што Ферэнц Ліст быў пераемнікам Дзюсака ў вобласці фартэпіяннай віртуознасці. І хоць яго музыка працягвала быць папулярнай у Вялікабрытаніі XIX стагоддзя, цяпер яна практычна невядомая.

Сачыненні

Пераважная большасць твораў Дзюсака тым ці іншым чынам уключаюць у сябе фартэпіяна. Ён напісаў 35 санат для фартэпіяна і 11 для фартэпіяннага дуэта, а таксама шматлікія іншыя работы розных канфігурацый. Яго камерная музыка ўключае 65 скрыпічных санат, 24 фартэпіянных трыа, а таксама шэраг твораў для арфы або арфы з фартэпіяна. Аркестравыя творы былі абмежаваныя канцэртамі, у тым ліку 16-ю для фартэпіяна, 4-ма для арфы, і адным для двух фартэпіяна. Ён напісаў невялікая колькасць вакальных твораў, у тым ліку 12 песень, кантату, масу, і адну оперу «Палоннік Спілберг». Яго кампазіцыі ўключаюць таксама элементы іншых работ, асабліва ўверцюра оперы, для фартэпіяна.

Творчасць Дзюсака гістарычна было цяжка арганізаваць, збольшага з-за колькасці выдаўцоў, якія першапачаткова публікавалі яго працы, а таксама па прычыне таго, што некаторыя з яго прац былі апублікаваныя больш чым адным выдаўцом. Некаторым творам, апублікаваных некалькімі выдаўцамі, былі прысвоены розныя опусы, часам розным опусам рознымі выдавецтвамі быў прысвоены той жа нумар.

Кампанія «Артарыя» апублікавала тэматычны каталог яго твораў, якія з'яўляецца няпоўным, новы тэматычны каталог быў распрацаваны ў 1964 годзе. Творы пранумараваны ў парадку ўзрастання і ім быў прадпісаны прэфікс «C» або «Craw», работам сумніўнага паходжання, пералічаным у асобным раздзеле, дадзены нумары з прэфіксам «Craw D».

Спасылкі

• Ян Дзюсак — Ноты произведений у нотнай бібліятэцы праекта «Детское образование в сфере искусства России» (руск.)
• Дзюсак Ян. Біяграфія — Электронны мемарыял ПомнімПро (руск.)
• Incomplete list of works (англ.)