Удзельнае княства

Удзе́льнае кня́ства, удзе́л (ад «дзель», «дзяліць» — частка) — феадальнае ўладанне на Русі ў XII—XVI стагоддзях пад кіраваннем князя, які падпарадкоўваўся вялікаму князю.

Утвараліся ў выніку драбнення буйных княстваў, што паўсталі на месцы Кіеўскай Русі.

З'яўленне

Пасля смерці Яраслава Мудрага ў сярэдзіне XI стагоддзя землі Кіеўскай Русі былі падзеленыя паміж яго сынамі, што фактычна паклала пачатак існаванню Кіеўскай, Чарнігаўскай і Пераяслаўскай земляў як першых удзельных княстваў.

У 1070-ых гадах князі-ізгоі Расціславічы захапілі галіцкія землі і ўтварылі шэраг удзелаў. Любецкі сход 1097 года, маючы на мэце прыпыненне княжацкіх міжусобіц, узаконіў падзел на ўдзелы і тым самым юрыдычна замацаваў палітычную раздробненасць Русі.

Арганізацыя

У выніку далейшых зямельных перадзелаў, дарэнняў, перадачы ў спадчыну і заваяванняў з'яўляліся яшчэ драбнейшыя ўдзелы.

Новыя ўдзельныя княствы ўяўлялі сабой амаль самастойныя дзяржавы на ўзор заходнееўрапейскіх каралеўстваў. Фармальна знаходзячыся пад уладаю вялікага князя, удзельныя князі мелі ўласны адміністрацыйны апарат, манеты, войска, судовыя ўстановы і інш.

У XIII—XIV стст. мелі назву воласці і княствы.

Скасаванне

У першай палове XV ст. на землях, што ўваходзілі ў склад Польшчы, удзелы былі скасаваныя. На большасці беларускіх і ўкраінскіх земляў Вялікага Княства Літоўскага ўдзельныя княствы былі скасаваныя ў другой палове XV ст., асобныя існавалі да XVI стагоддзя. У 1471 годзе было ліквідаванае апошняе ўкраінскае ўдзельнае княства — Кіеўскае.

На маскоўскіх землях з'яўленне ўдзельных княстваў спынілася ў XIV—XV стст. у сувязі з утварэннем цэнтралізаванай Маскоўскае дзяржавы. Апошняе ўдзельнае княства — Угліцкае — было ліквідаванае ў 1591 годзе па смерці Дзмітрыя, сына Івана Грознага.

Глядзіце таксама

• Спіс рускіх княстваў
• Княства
• Воласць

Літаратура

• Енциклопедія українознавства. У 10-х т. / Гол. ред. Володимир Кубійович. — Париж; Нью-Йорк: Молоде Життя, 1954—1989.

Спасылкі

• Вялікая савецкая энцыклапедыя (руск.)
• Вялікі юрыдычны слоўнік (руск.)