Шумер: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 01:40, 25 лютага 2018

Шумер — старажытная краіна ў Паўднёвай Месапатаміі, на землях сучаснага Ірака. Існавала ў 4—2 тыс. да н.э.

Гісторыя

Старажытныя паселішчы на землях поўдня Месапатаміі вядомы з VI тыс. да н.э (так званы Убейдскі перыяд. З 2-й пал. IV тыс. да н.э. вылучаецца асабіста шумерскі этап. У сваю чаргу, ён падзяляецца на наступныя перыяды:

Перыяд ранняга Урука (3500 - 3100 гг. да н. э.), калі адбываліся будаўніцтва ірыгацыйных сістэм і каналаў на поўдні Месапатаміі, станаўленне гарадоў-дзяржаў, іх гандлёвая і культурная экспансія. Шумерскія артэфакты гэтага перыяда ўжо сустракаюцца ад Міжземнага мора да Афганістана. Перыяд супадае з заканчэннем цёплага і вільготнага кліматычнага оптымума.
Перыяд ранніх дынастый (першая палова III тыс. да н.э.) характэрызуецца ўнутранай барацьбой ў гарадах паміж абшчынай, родава-храмавай арыстакратыяй і вярхоўным правіцелем. Найбольш важнымі гарадскімі цэнтрамі сталі Эрэду, Урук, Ур, Лагаш, Хафаджа, Ашнунак, Кіш, Ума, Ніпур і інш. Узводзіліся абарончыя збудаванні, храмы ў гонар багоў, палацавыя комплексы, будаваліся новыя ірыгацыйныя сістэмы, прымаліся законы. Паміж гарадамі-дзяржавамі вялася барацьба за сельскагаспадарчыя ўгоддзі і ірыгацыйныя сістэмы. Гэтаму садзейнічалі прыродныя катастрофы, што вялі да разбурэння ірыгацыйных сістэм і перасыхання каналаў. Барацьба прыводзіла да часовых узвышэнняў аднаго з гарадоў. Першасная палітычная перавага першай дынастыі Кіша перайшла да першай дынастыі Урука, а потым да першай дынастыі Ура. 3 сярэдзіны XXV ст. да н.э. ўсталявана гегемонія правіцеляў Лагаша. Яна была страчана пасля няўдалай спробы сацыяльных рэформ Уруінімгіны і фактычнага паражэння ў 2313 г. да н.э. ад правіцеля Умы. Аднак узвышэнне дзяржавы Ума было нядоўгім. Яна і іншыя гарады Шумера былі захоплены Сарганам Вялікім.
Перыяд Акада (другая палова XXIV - XXII стст. да н.э.), калі шумерскія гарады-дзяржавы былі падпарадкаваны Акадам. Акадцы з'яўляліся суседнім народам семіцкага паходжання, якія падзялялі многія культурныя дасягненні шумераў. Шумер захаваў моўную і культурную самастойнасць, а гарады-дзяржавы — пэўную аўтаномію. Аднак панаванне Акада прывяла да цэнтралізацыі ўлады. Важную сакральную ролю ў гэты перыяд адыгрываў Ніпур, што прывяло да канфлікта з Акадам. Каля 2200 г. да н.э. ніпурцы звярнуліся за дапамогай да горцаў-кутыяў і абвясцілі іх правадыра вярхоўным уладаром. Вайна паміж Акадам і кутыямі прывяла да заняпада першага, але Шумер таксама моцна пацярпеў ад ваенных дзеянняў. Каля 2109 г. да н.э. кутыі былі выгнаны ўрукскім правіцелем Утухенгалем.
Трэцяя дынастыя Ура (каля 2111 - 2004 гг. да н.э.) — стварэнне цэнтралізаванай дзяржавы пад уладай правіцеляў Ура. Яна была пашырана на ўсю Месапатамію. Перыяд трэцяй дынастыі Ура часцяком называюць шумерскім адраджэннем. Правіцелі Ура дэкларавалі вяртанне да традыцыйных шумерскіх парадкаў, але запазычылі дэспатычную ўладу, больш уласцівую ўладарам Акада. Яны пацярпелі паражэнне ў вайне з Эламам. Адзіная дзяржава распалася. Дамінаванне ў Месапатаміі паступова перайшло да Вавілона, дзе ўмацавалася дынастыя амарэйскага паходжання.

Мяркуюць, што ў першай палове II тыс. да н.э. шумеры былі асіміляваны суседзямі-семітамі, аднак шумерская мова і культура працягвалі аказваць моцны ўплыў на народы Месапатаміі да пачатку I тыс. да н.э.

Літаратура

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 11. Футбол — Яя; Дадатак / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1974. — 656 с.: іл., карты.
БелЭн у 18 т. Т. 17. - Мн., 2003.

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Шумер

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 [[Выява:Cities of Sumeria be.svg|thumb|Гарады Шумера]]'''Шумер''' — старажытная [[краіна]] ў Паўднёвай [[Месапатамія|Месапатаміі]], на землях сучаснага [[Ірак]]а. Існавала ў 4—2 тыс. да н.э.
+== Гісторыя ==
-Старажытныя паселішчы на гэтых землях вядомыя з VI тыс. да н.э (так званы [[Убейдскі перыяд]]. З 2-й пал. IV тыс. да н.э. вылучаецца асабіста [[шумеры|шумерскі]] перыяд, для якога характэрна заснаванне гарадоў-дзяржаў. Асноўныя заняткі [[насельніцтва]]: [[рыбалоўства]], [[земляробства]], [[жывёлагадоўля]], [[рамёствы]]. Эканоміка Шумера была заснавана на ірыгацыйным земляробстве: у абшчынных, храмавых і буйнаўласніцкіх гаспадарках выкарыстоўвалася праца вольных абшчыннікаў, кліентаў, рабоў.
+Старажытныя паселішчы на землях поўдня [[Месапатамія|Месапатаміі]] вядомы з VI тыс. да н.э (так званы [[Убейдскі перыяд]]. З 2-й пал. IV тыс. да н.э. вылучаецца асабіста [[шумеры|шумерскі]] этап. У сваю чаргу, ён падзяляецца на наступныя перыяды:
+* Перыяд ранняга [[Урук]]а ([[3500 да н.э.|3500]] - [[3100 да н.э.|3100]] гг. да н. э.), калі адбываліся будаўніцтва [[ірыгацыя|ірыгацыйных]] сістэм і каналаў на поўдні Месапатаміі, станаўленне [[Горад-дзяржава|гарадоў-дзяржаў]], іх [[гандаль|гандлёвая]] і [[культура|культурная]] экспансія. Шумерскія артэфакты гэтага перыяда ўжо сустракаюцца ад [[Міжземнае мора|Міжземнага мора]] да [[Афганістан]]а. Перыяд супадае з заканчэннем цёплага і вільготнага [[клімат]]ычнага оптымума.
+* Перыяд ранніх дынастый (першая палова III тыс. да н.э.) характэрызуецца ўнутранай барацьбой ў гарадах паміж абшчынай, родава-храмавай арыстакратыяй і вярхоўным правіцелем. Найбольш важнымі гарадскімі цэнтрамі сталі Эрэду, Урук, [[Ур]], [[Лагаш]], Хафаджа, Ашнунак, [[Кіш (Шумер)|Кіш]], [[Ума]], [[Ніпур]] і інш. Узводзіліся абарончыя збудаванні, храмы ў гонар багоў, палацавыя комплексы, будаваліся новыя ірыгацыйныя сістэмы, прымаліся [[закон]]ы. Паміж гарадамі-дзяржавамі вялася барацьба за сельскагаспадарчыя ўгоддзі і ірыгацыйныя сістэмы. Гэтаму садзейнічалі [[прырода|прыродныя]] катастрофы, што вялі да разбурэння ірыгацыйных сістэм і перасыхання каналаў. Барацьба прыводзіла да часовых узвышэнняў аднаго з гарадоў. Першасная палітычная перавага першай дынастыі Кіша перайшла да першай дынастыі Урука, а потым да першай дынастыі Ура. 3 сярэдзіны [[25 стагоддзе да н.э.|XXV]] ст. да н.э. ўсталявана гегемонія правіцеляў Лагаша. Яна была страчана пасля няўдалай спробы сацыяльных рэформ [[Уруінімгіна|Уруінімгіны]] і фактычнага паражэння ў [[2313 да н.э.|2313]] г. да н.э. ад правіцеля Умы. Аднак узвышэнне дзяржавы Ума было нядоўгім. Яна і іншыя гарады Шумера былі захоплены [[Сарган Старажытны|Сарганам Вялікім]].
+* Перыяд [[Акад]]а (другая палова [[24 стагоддзе да н.э.|XXIV]] - [[22 стагоддзе да н.э.|XXII]] стст. да н.э.), калі шумерскія гарады-дзяржавы былі падпарадкаваны [[Акад]]ам. [[Акадцы]] з'яўляліся суседнім народам [[Семіты|семіцкага]] паходжання, якія падзялялі многія культурныя дасягненні шумераў. Шумер захаваў [[шумерская мова|моўную]] і культурную самастойнасць, а гарады-дзяржавы — пэўную аўтаномію. Аднак панаванне Акада прывяла да цэнтралізацыі ўлады. Важную [[рэлігія|сакральную]] ролю ў гэты перыяд адыгрываў Ніпур, што прывяло да канфлікта з Акадам. Каля [[2200 да н.э.|2200]] г. да н.э. ніпурцы звярнуліся за дапамогай да горцаў-[[гутыі|кутыяў]] і абвясцілі іх правадыра вярхоўным уладаром. Вайна паміж Акадам і кутыямі прывяла да заняпада першага, але Шумер таксама моцна пацярпеў ад ваенных дзеянняў. Каля [[2109 да н.э.|2109]] г. да н.э. кутыі былі выгнаны ўрукскім правіцелем [[Утухенгаль|Утухенгалем]].
+* [[Трэцяя дынастыя Ура]] (каля [[2111 да н.э.|2111]] - [[2004 да н.э.|2004]] гг. да н.э.) — стварэнне цэнтралізаванай дзяржавы пад уладай правіцеляў Ура. Яна была пашырана на ўсю Месапатамію. Перыяд трэцяй дынастыі Ура часцяком называюць шумерскім адраджэннем. Правіцелі Ура дэкларавалі вяртанне да традыцыйных шумерскіх парадкаў, але запазычылі дэспатычную ўладу, больш уласцівую ўладарам Акада. Яны пацярпелі паражэнне ў вайне з [[Элам]]ам. Адзіная дзяржава распалася. Дамінаванне ў Месапатаміі паступова перайшло да [[Вавілон]]а, дзе ўмацавалася дынастыя [[амарэі|амарэйскага]] паходжання.
+Мяркуюць, што ў першай палове II тыс. да н.э. шумеры былі [[Асіміляцыя (сацыялогія)|асіміляваны]] суседзямі-семітамі, аднак шумерская мова і культура працягвалі аказваць моцны ўплыў на народы Месапатаміі да пачатку I тыс. да н.э.
-Змест палітычнага жыцця Шумер складала ўнутраная барацьба ў гарадах паміж абшчынай, родава-храмавай арыстакратыяй і вярхоўным правіцелем. Паміж гарадамі-дзяржавамі вялася барацьба за сельскагаспадарчыя ўгоддзі і ірыгацыйныя сістэмы, што прыводзіла да часовых узвышэнняў аднаго з іх.  На працягу амаль трох стагоддзяў перыядычна ўзвышаюцца шумерскія гарады і [[Акад]]. Яны былі важнымі гандлёвымі, рамесніцкімі, культурнымі і культавымі цэнтрамі. 3 іх ліку вылучаюцца Эрэду, [[Урук]], [[Ур]], [[Лагаш]], Хафаджа, Ашнунак, [[Кіш (Шумер)|Кіш]]. Правіцелі ўзводзілі абарончыя збудаванні, храмы ў гонар багоў, вялікія палацавыя комплексы, будавалі складаныя ірыгацыйныя сістэмы.
-На пачатку раннедынастычнага перыяду ў XXVIII-XXV ст. да н.э. паліт. перавага ад I дынастыі Кіша перайшла да I дынастыі Урука, а потым да I дынастыі Ура. 3 сярэдзіны XXV ст. да н.э. ўсталявана гегемонія правіцеляў Лагаша (страчана ў 1-й пал. XXIV ст. да н.э. пасля няўдалай спробы сацыяльных рэформ Уруінімгіны). У XXIV ст. да н.э. землі былі аб'яднаны пад уладай правіцеля горада Умы ў адзіную дзяржаву, куды ўвайшлі тэрыторыі Паўднёвага і Паўночнага Двухрэчча. Аднак стабільнасці гэта не прынесла. Раннедынастычны перыяд скончыўся ў 2-й пал. XXIV ст. да н.э. заваяваннем Шумера дзяржавай [[Акад]]. Акад быў разгромлены гуціямі, якія ў канцы XXII ст. да н.э. выгнаны царом Урука Утухенгалем. Улада над Шумерам перайшла да цароў III дынастыі Ура. У канцы XXI ст. да н.э. ў выніку нашэсця амарытаў і эламітаў Шумер канчаткова страціў самастойнасць. Пазней існаваў як частка [[Вавілонія|Вавілоніі]].
 == Літаратура ==