Граматычны лік: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Няма тлумачэння праўкі |
др removed Category:Часціны мовы using HotCat, афармленне |
||
Радок 2: | Радок 2: | ||
'''Лік''' (у [[Граматыка, навука|граматыцы]]) — [[граматычная катэгорыя]], якая выказвае [[колькасць|колькасную]] характарыстыку прадмета. |
'''Лік''' (у [[Граматыка, навука|граматыцы]]) — [[граматычная катэгорыя]], якая выказвае [[колькасць|колькасную]] характарыстыку прадмета. |
||
Падзел на адзіночны і множны лік, магчыма, |
Падзел на адзіночны і множны лік, магчыма, з’яўляецца перажыткам той аддаленай эпохі, калі лічэнне рэдка ўжывалася на практыцы, і граматычных формаў, што азначалі «адзін» і «шмат», было дастаткова ў большасці практычных выпадкаў. |
||
Шмат якія мовы не маюць граматычнага ліку (у тым ліку сучасная [[кітайская мова|кітайская]] — першая ў свеце па колькасці носьбітаў). У шматлікіх мовах свету ёсць два лікі — [[адзіночны лік|адзіночны]] і [[множны лік|множны]]. У некаторых мовах ёсць таксама [[парны лік]], [[траісты лік]], [[чацвярны лік]] ці [[паукальны лік]] (для пазначэння невялікай колькасці |
Шмат якія мовы не маюць граматычнага ліку (у тым ліку сучасная [[кітайская мова|кітайская]] — першая ў свеце па колькасці носьбітаў). У шматлікіх мовах свету ёсць два лікі — [[адзіночны лік|адзіночны]] і [[множны лік|множны]]. У некаторых мовах ёсць таксама [[парны лік]], [[траісты лік]], [[чацвярны лік]] ці [[паукальны лік]] (для пазначэння невялікай колькасці аб’ектаў). |
||
Напрыклад, у [[старажытнаруская мова|старажытнарускай мове]] існаваў [[парны лік]], рэшткі якога прасочваюцца для парных |
Напрыклад, у [[старажытнаруская мова|старажытнарускай мове]] існаваў [[парны лік]], рэшткі якога прасочваюцца для парных аб’ектаў, такіх як «вушы», «плечы» і да т.п. і пры выкарыстанні некаторых слоў з [[лічэбнік]]амі ад 2 да 4: дзве ракі, тры ракі, чатыры ракі, але пяць рэк… і да т. п. |
||
Да моў, якія маюць парны лік, належаць [[арабская мова|арабская]], [[славенская мова|славенская]], [[ісландская мова|ісландская]] і іншыя, а таксама шматлікія старажытныя мовы: [[стараславянская мова|стараславянская]], [[старажытнагрэчаская мова|старажытнагрэчаская]], [[гоцкая мова|гоцкая]], [[санскрыт]] і іншыя. |
Да моў, якія маюць парны лік, належаць [[арабская мова|арабская]], [[славенская мова|славенская]], [[ісландская мова|ісландская]] і іншыя, а таксама шматлікія старажытныя мовы: [[стараславянская мова|стараславянская]], [[старажытнагрэчаская мова|старажытнагрэчаская]], [[гоцкая мова|гоцкая]], [[санскрыт]] і іншыя. |
||
Радок 12: | Радок 12: | ||
Мовы, што не маюць граматычнай катэгорыі ліку, тым не менш валодаюць усімі магчымасцямі для перадачы сэнсу колькасці. Звычайна гэта робіцца даданнем слоў, аналагічных беларускім «адзін», «два», «некалькі», «кожны», «шмат» і гэтак далей. У беларускай мове колькасны сэнс можа перадавацца абодвума метадамі або іх спалучэннем. У некаторых мовах, напрыклад, [[венгерская мова|венгерскай]], множны лік не спалучаецца з іншымі спосабамі выказвання колькасці: virág «кветка»; virágok «кветкі»; hat virág «шэсць кветак». |
Мовы, што не маюць граматычнай катэгорыі ліку, тым не менш валодаюць усімі магчымасцямі для перадачы сэнсу колькасці. Звычайна гэта робіцца даданнем слоў, аналагічных беларускім «адзін», «два», «некалькі», «кожны», «шмат» і гэтак далей. У беларускай мове колькасны сэнс можа перадавацца абодвума метадамі або іх спалучэннем. У некаторых мовах, напрыклад, [[венгерская мова|венгерскай]], множны лік не спалучаецца з іншымі спосабамі выказвання колькасці: virág «кветка»; virágok «кветкі»; hat virág «шэсць кветак». |
||
У [[беларуская мова|беларускай мове]], нароўні з адзіночным і множным лікамі, ёсць наступныя |
У [[беларуская мова|беларускай мове]], нароўні з адзіночным і множным лікамі, ёсць наступныя з’явы лікавага характару: |
||
* зборны лік назоўнікаў, узгоднены з прыметнікамі ў адзіночным ліку (''лісце'', '' |
* зборны лік назоўнікаў, узгоднены з прыметнікамі ў адзіночным ліку (''лісце'', ''звяр’е'', ''баб’ё'' супраць мн.л. ''лісты'', ''зверы'', ''бабы''); |
||
* множны лік, які выказвае сукупнасць |
* множны лік, які выказвае сукупнасць аб’ёмаў ці тыпаў незлічальнага назоўніка (''пяскі'', ''воды''). |
||
У [[беларуская мова|беларускай мове]] множны лік без лічэбнікаў і іншых слоў, якія тлумачаць колькасць, можа мець наступныя значэнні: |
У [[беларуская мова|беларускай мове]] множны лік без лічэбнікаў і іншых слоў, якія тлумачаць колькасць, можа мець наступныя значэнні: |
||
Радок 22: | Радок 22: | ||
* «'''большасць'''»: «немцы на рэферэндуме прагаласавалі за ліквідацыю паста прэзідэнта». |
* «'''большасць'''»: «немцы на рэферэндуме прагаласавалі за ліквідацыю паста прэзідэнта». |
||
* «'''вялікая група'''»: «прусакі могуць зрабіць жыццё ў хаце невыносным». |
* «'''вялікая група'''»: «прусакі могуць зрабіць жыццё ў хаце невыносным». |
||
* '''родавае паняцце''': «птушкі — клас хрыбетнікаў» (хоць ніводная птушка класам не |
* '''родавае паняцце''': «птушкі — клас хрыбетнікаў» (хоць ніводная птушка класам не з’яўляецца). |
||
* '''некаторыя гульні''': «даганялкі», «хованкі» і да т.п.. |
* '''некаторыя гульні''': «даганялкі», «хованкі» і да т.п.. |
||
* '''некаторыя прадметы''': «вілы», «штаны», «[[нажніцы]]» і да т.п. |
* '''некаторыя прадметы''': «вілы», «штаны», «[[нажніцы]]» і да т.п. |
||
Радок 36: | Радок 36: | ||
* Змена агаласоўкі (так званае «ламанае множнае»): (у арабскай мове кітаб — «кніга», кутуб — «кнігі»). |
* Змена агаласоўкі (так званае «ламанае множнае»): (у арабскай мове кітаб — «кніга», кутуб — «кнігі»). |
||
Некаторыя аўтары лічаць паданнем множнага ліку таксама злічальныя словы (нумаратывы, класіфікатары), напрыклад, у выразах «сорак галоў быдла», «тры скарыначкі хлеба» слова «галоў», «скарыначкі» |
Некаторыя аўтары лічаць паданнем множнага ліку таксама злічальныя словы (нумаратывы, класіфікатары), напрыклад, у выразах «сорак галоў быдла», «тры скарыначкі хлеба» слова «галоў», «скарыначкі» з’яўляюцца нумаратывамі. Гэты пункт гледжання не з’яўляецца агульнапрынятым. |
||
== Гл. таксама == |
== Гл. таксама == |
||
Радок 43: | Радок 43: | ||
* [[Pluralia tantum]] |
* [[Pluralia tantum]] |
||
== |
== Літаратура == |
||
* І. Я. Лепешаў. «Сучасная беларуская мова: спрэчныя пытанні». Гр., 2002 |
* [[Іван Якаўлевіч Лепешаў|І. Я. Лепешаў]]. «Сучасная беларуская мова: спрэчныя пытанні». Гр., 2002 |
||
{{Бібліяінфармацыя}} |
|||
[[Катэгорыя:Лік (лінгвістыка)|*]] |
[[Катэгорыя:Лік (лінгвістыка)|*]] |
||
[[Катэгорыя:Часціны мовы]] |
Версія ад 20:36, 18 чэрвеня 2018
Лік (у граматыцы) — граматычная катэгорыя, якая выказвае колькасную характарыстыку прадмета.
Падзел на адзіночны і множны лік, магчыма, з’яўляецца перажыткам той аддаленай эпохі, калі лічэнне рэдка ўжывалася на практыцы, і граматычных формаў, што азначалі «адзін» і «шмат», было дастаткова ў большасці практычных выпадкаў.
Шмат якія мовы не маюць граматычнага ліку (у тым ліку сучасная кітайская — першая ў свеце па колькасці носьбітаў). У шматлікіх мовах свету ёсць два лікі — адзіночны і множны. У некаторых мовах ёсць таксама парны лік, траісты лік, чацвярны лік ці паукальны лік (для пазначэння невялікай колькасці аб’ектаў).
Напрыклад, у старажытнарускай мове існаваў парны лік, рэшткі якога прасочваюцца для парных аб’ектаў, такіх як «вушы», «плечы» і да т.п. і пры выкарыстанні некаторых слоў з лічэбнікамі ад 2 да 4: дзве ракі, тры ракі, чатыры ракі, але пяць рэк… і да т. п.
Да моў, якія маюць парны лік, належаць арабская, славенская, ісландская і іншыя, а таксама шматлікія старажытныя мовы: стараславянская, старажытнагрэчаская, гоцкая, санскрыт і іншыя.
Мовы, што не маюць граматычнай катэгорыі ліку, тым не менш валодаюць усімі магчымасцямі для перадачы сэнсу колькасці. Звычайна гэта робіцца даданнем слоў, аналагічных беларускім «адзін», «два», «некалькі», «кожны», «шмат» і гэтак далей. У беларускай мове колькасны сэнс можа перадавацца абодвума метадамі або іх спалучэннем. У некаторых мовах, напрыклад, венгерскай, множны лік не спалучаецца з іншымі спосабамі выказвання колькасці: virág «кветка»; virágok «кветкі»; hat virág «шэсць кветак».
У беларускай мове, нароўні з адзіночным і множным лікамі, ёсць наступныя з’явы лікавага характару:
- зборны лік назоўнікаў, узгоднены з прыметнікамі ў адзіночным ліку (лісце, звяр’е, баб’ё супраць мн.л. лісты, зверы, бабы);
- множны лік, які выказвае сукупнасць аб’ёмаў ці тыпаў незлічальнага назоўніка (пяскі, воды).
У беларускай мове множны лік без лічэбнікаў і іншых слоў, якія тлумачаць колькасць, можа мець наступныя значэнні:
- «кожны»: «электроны маюць адмоўны зарад» = «кожны электрон мае адмоўны зарад».
- «тыповы»: «птушкі ўмеюць лётаць» = «тыповая птушка ўмее лётаць».
- «кожны з вышэйзгаданых»: «Да нас зайшлі Іван і Пётр. Госці былі прыемнымі людзьмі».
- «большасць»: «немцы на рэферэндуме прагаласавалі за ліквідацыю паста прэзідэнта».
- «вялікая група»: «прусакі могуць зрабіць жыццё ў хаце невыносным».
- родавае паняцце: «птушкі — клас хрыбетнікаў» (хоць ніводная птушка класам не з’яўляецца).
- некаторыя гульні: «даганялкі», «хованкі» і да т.п..
- некаторыя прадметы: «вілы», «штаны», «нажніцы» і да т.п.
- прамова манарха: «Мы найвысока загадваем».
- ветлівы зварот: «Іван Ілліч, Вы да нас завітаеце?»
Наяўнасць розных значэнняў у множнага ліку нярэдка выкарыстоўваецца для наўмыснага ўвядзення ў зман, напрыклад: «лекары лічаць нашы лекі лепшым сродкам ад бессані».
Ёсць розныя метады падання множнага ліку:
- Паўтор: (у інданезійскай мове аранг — «чалавек», аранг-аранг — «людзі»).
- Канчаткі, прыстаўкі, суфіксы: («крот» — «краты»).
- Суплетыўны лік: («чалавек» — «людзі»).
- Змена агаласоўкі (так званае «ламанае множнае»): (у арабскай мове кітаб — «кніга», кутуб — «кнігі»).
Некаторыя аўтары лічаць паданнем множнага ліку таксама злічальныя словы (нумаратывы, класіфікатары), напрыклад, у выразах «сорак галоў быдла», «тры скарыначкі хлеба» слова «галоў», «скарыначкі» з’яўляюцца нумаратывамі. Гэты пункт гледжання не з’яўляецца агульнапрынятым.
Гл. таксама
Літаратура
- І. Я. Лепешаў. «Сучасная беларуская мова: спрэчныя пытанні». Гр., 2002