Граматычны лік: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[недагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі
др removed Category:Часціны мовы using HotCat, афармленне
Радок 2: Радок 2:
'''Лік''' (у [[Граматыка, навука|граматыцы]]) — [[граматычная катэгорыя]], якая выказвае [[колькасць|колькасную]] характарыстыку прадмета.
'''Лік''' (у [[Граматыка, навука|граматыцы]]) — [[граматычная катэгорыя]], якая выказвае [[колькасць|колькасную]] характарыстыку прадмета.


Падзел на адзіночны і множны лік, магчыма, з'яўляецца перажыткам той аддаленай эпохі, калі лічэнне рэдка ўжывалася на практыцы, і граматычных формаў, што азначалі «адзін» і «шмат», было дастаткова ў большасці практычных выпадкаў.
Падзел на адзіночны і множны лік, магчыма, з’яўляецца перажыткам той аддаленай эпохі, калі лічэнне рэдка ўжывалася на практыцы, і граматычных формаў, што азначалі «адзін» і «шмат», было дастаткова ў большасці практычных выпадкаў.


Шмат якія мовы не маюць граматычнага ліку (у тым ліку сучасная [[кітайская мова|кітайская]] — першая ў свеце па колькасці носьбітаў). У шматлікіх мовах свету ёсць два лікі — [[адзіночны лік|адзіночны]] і [[множны лік|множны]]. У некаторых мовах ёсць таксама [[парны лік]], [[траісты лік]], [[чацвярны лік]] ці [[паукальны лік]] (для пазначэння невялікай колькасці аб'ектаў).
Шмат якія мовы не маюць граматычнага ліку (у тым ліку сучасная [[кітайская мова|кітайская]] — першая ў свеце па колькасці носьбітаў). У шматлікіх мовах свету ёсць два лікі — [[адзіночны лік|адзіночны]] і [[множны лік|множны]]. У некаторых мовах ёсць таксама [[парны лік]], [[траісты лік]], [[чацвярны лік]] ці [[паукальны лік]] (для пазначэння невялікай колькасці аб’ектаў).


Напрыклад, у [[старажытнаруская мова|старажытнарускай мове]] існаваў [[парны лік]], рэшткі якога прасочваюцца для парных аб'ектаў, такіх як «вушы», «плечы» і да т.п. і пры выкарыстанні некаторых слоў з [[лічэбнік]]амі ад 2 да 4: дзве ракі, тры ракі, чатыры ракі, але пяць рэк… і да т. п.
Напрыклад, у [[старажытнаруская мова|старажытнарускай мове]] існаваў [[парны лік]], рэшткі якога прасочваюцца для парных аб’ектаў, такіх як «вушы», «плечы» і да т.п. і пры выкарыстанні некаторых слоў з [[лічэбнік]]амі ад 2 да 4: дзве ракі, тры ракі, чатыры ракі, але пяць рэк… і да т. п.


Да моў, якія маюць парны лік, належаць [[арабская мова|арабская]], [[славенская мова|славенская]], [[ісландская мова|ісландская]] і іншыя, а таксама шматлікія старажытныя мовы: [[стараславянская мова|стараславянская]], [[старажытнагрэчаская мова|старажытнагрэчаская]], [[гоцкая мова|гоцкая]], [[санскрыт]] і іншыя.
Да моў, якія маюць парны лік, належаць [[арабская мова|арабская]], [[славенская мова|славенская]], [[ісландская мова|ісландская]] і іншыя, а таксама шматлікія старажытныя мовы: [[стараславянская мова|стараславянская]], [[старажытнагрэчаская мова|старажытнагрэчаская]], [[гоцкая мова|гоцкая]], [[санскрыт]] і іншыя.
Радок 12: Радок 12:
Мовы, што не маюць граматычнай катэгорыі ліку, тым не менш валодаюць усімі магчымасцямі для перадачы сэнсу колькасці. Звычайна гэта робіцца даданнем слоў, аналагічных беларускім «адзін», «два», «некалькі», «кожны», «шмат» і гэтак далей. У беларускай мове колькасны сэнс можа перадавацца абодвума метадамі або іх спалучэннем. У некаторых мовах, напрыклад, [[венгерская мова|венгерскай]], множны лік не спалучаецца з іншымі спосабамі выказвання колькасці: virág «кветка»; virágok «кветкі»; hat virág «шэсць кветак».
Мовы, што не маюць граматычнай катэгорыі ліку, тым не менш валодаюць усімі магчымасцямі для перадачы сэнсу колькасці. Звычайна гэта робіцца даданнем слоў, аналагічных беларускім «адзін», «два», «некалькі», «кожны», «шмат» і гэтак далей. У беларускай мове колькасны сэнс можа перадавацца абодвума метадамі або іх спалучэннем. У некаторых мовах, напрыклад, [[венгерская мова|венгерскай]], множны лік не спалучаецца з іншымі спосабамі выказвання колькасці: virág «кветка»; virágok «кветкі»; hat virág «шэсць кветак».


У [[беларуская мова|беларускай мове]], нароўні з адзіночным і множным лікамі, ёсць наступныя з'явы лікавага характару:
У [[беларуская мова|беларускай мове]], нароўні з адзіночным і множным лікамі, ёсць наступныя з’явы лікавага характару:
* зборны лік назоўнікаў, узгоднены з прыметнікамі ў адзіночным ліку (''лісце'', ''звяр'е'', ''баб'ё'' супраць мн.л. ''лісты'', ''зверы'', ''бабы'');
* зборны лік назоўнікаў, узгоднены з прыметнікамі ў адзіночным ліку (''лісце'', ''звяр’е'', ''баб’ё'' супраць мн.л. ''лісты'', ''зверы'', ''бабы'');
* множны лік, які выказвае сукупнасць аб'ёмаў ці тыпаў незлічальнага назоўніка (''пяскі'', ''воды'').
* множны лік, які выказвае сукупнасць аб’ёмаў ці тыпаў незлічальнага назоўніка (''пяскі'', ''воды'').


У [[беларуская мова|беларускай мове]] множны лік без лічэбнікаў і іншых слоў, якія тлумачаць колькасць, можа мець наступныя значэнні:
У [[беларуская мова|беларускай мове]] множны лік без лічэбнікаў і іншых слоў, якія тлумачаць колькасць, можа мець наступныя значэнні:
Радок 22: Радок 22:
* «'''большасць'''»: «немцы на рэферэндуме прагаласавалі за ліквідацыю паста прэзідэнта».
* «'''большасць'''»: «немцы на рэферэндуме прагаласавалі за ліквідацыю паста прэзідэнта».
* «'''вялікая група'''»: «прусакі могуць зрабіць жыццё ў хаце невыносным».
* «'''вялікая група'''»: «прусакі могуць зрабіць жыццё ў хаце невыносным».
* '''родавае паняцце''': «птушкі — клас хрыбетнікаў» (хоць ніводная птушка класам не з'яўляецца).
* '''родавае паняцце''': «птушкі — клас хрыбетнікаў» (хоць ніводная птушка класам не з’яўляецца).
* '''некаторыя гульні''': «даганялкі», «хованкі» і да т.п..
* '''некаторыя гульні''': «даганялкі», «хованкі» і да т.п..
* '''некаторыя прадметы''': «вілы», «штаны», «[[нажніцы]]» і да т.п.
* '''некаторыя прадметы''': «вілы», «штаны», «[[нажніцы]]» і да т.п.
Радок 36: Радок 36:
* Змена агаласоўкі (так званае «ламанае множнае»): (у арабскай мове кітаб — «кніга», кутуб — «кнігі»).
* Змена агаласоўкі (так званае «ламанае множнае»): (у арабскай мове кітаб — «кніга», кутуб — «кнігі»).


Некаторыя аўтары лічаць паданнем множнага ліку таксама злічальныя словы (нумаратывы, класіфікатары), напрыклад, у выразах «сорак галоў быдла», «тры скарыначкі хлеба» слова «галоў», «скарыначкі» з'яўляюцца нумаратывамі. Гэты пункт гледжання не з'яўляецца агульнапрынятым.
Некаторыя аўтары лічаць паданнем множнага ліку таксама злічальныя словы (нумаратывы, класіфікатары), напрыклад, у выразах «сорак галоў быдла», «тры скарыначкі хлеба» слова «галоў», «скарыначкі» з’яўляюцца нумаратывамі. Гэты пункт гледжання не з’яўляецца агульнапрынятым.


== Гл. таксама ==
== Гл. таксама ==
Радок 43: Радок 43:
* [[Pluralia tantum]]
* [[Pluralia tantum]]


== Крыніцы ==
== Літаратура ==
* І. Я. Лепешаў. «Сучасная беларуская мова: спрэчныя пытанні». Гр., 2002
* [[Іван Якаўлевіч Лепешаў|І. Я. Лепешаў]]. «Сучасная беларуская мова: спрэчныя пытанні». Гр., 2002

{{Бібліяінфармацыя}}


[[Катэгорыя:Лік (лінгвістыка)|*]]
[[Катэгорыя:Лік (лінгвістыка)|*]]
[[Катэгорыя:Часціны мовы]]

Версія ад 20:36, 18 чэрвеня 2018

Лікграматыцы) — граматычная катэгорыя, якая выказвае колькасную характарыстыку прадмета.

Падзел на адзіночны і множны лік, магчыма, з’яўляецца перажыткам той аддаленай эпохі, калі лічэнне рэдка ўжывалася на практыцы, і граматычных формаў, што азначалі «адзін» і «шмат», было дастаткова ў большасці практычных выпадкаў.

Шмат якія мовы не маюць граматычнага ліку (у тым ліку сучасная кітайская — першая ў свеце па колькасці носьбітаў). У шматлікіх мовах свету ёсць два лікі — адзіночны і множны. У некаторых мовах ёсць таксама парны лік, траісты лік, чацвярны лік ці паукальны лік (для пазначэння невялікай колькасці аб’ектаў).

Напрыклад, у старажытнарускай мове існаваў парны лік, рэшткі якога прасочваюцца для парных аб’ектаў, такіх як «вушы», «плечы» і да т.п. і пры выкарыстанні некаторых слоў з лічэбнікамі ад 2 да 4: дзве ракі, тры ракі, чатыры ракі, але пяць рэк… і да т. п.

Да моў, якія маюць парны лік, належаць арабская, славенская, ісландская і іншыя, а таксама шматлікія старажытныя мовы: стараславянская, старажытнагрэчаская, гоцкая, санскрыт і іншыя.

Мовы, што не маюць граматычнай катэгорыі ліку, тым не менш валодаюць усімі магчымасцямі для перадачы сэнсу колькасці. Звычайна гэта робіцца даданнем слоў, аналагічных беларускім «адзін», «два», «некалькі», «кожны», «шмат» і гэтак далей. У беларускай мове колькасны сэнс можа перадавацца абодвума метадамі або іх спалучэннем. У некаторых мовах, напрыклад, венгерскай, множны лік не спалучаецца з іншымі спосабамі выказвання колькасці: virág «кветка»; virágok «кветкі»; hat virág «шэсць кветак».

У беларускай мове, нароўні з адзіночным і множным лікамі, ёсць наступныя з’явы лікавага характару:

  • зборны лік назоўнікаў, узгоднены з прыметнікамі ў адзіночным ліку (лісце, звяр’е, баб’ё супраць мн.л. лісты, зверы, бабы);
  • множны лік, які выказвае сукупнасць аб’ёмаў ці тыпаў незлічальнага назоўніка (пяскі, воды).

У беларускай мове множны лік без лічэбнікаў і іншых слоў, якія тлумачаць колькасць, можа мець наступныя значэнні:

  • «кожны»: «электроны маюць адмоўны зарад» = «кожны электрон мае адмоўны зарад».
  • «тыповы»: «птушкі ўмеюць лётаць» = «тыповая птушка ўмее лётаць».
  • «кожны з вышэйзгаданых»: «Да нас зайшлі Іван і Пётр. Госці былі прыемнымі людзьмі».
  • «большасць»: «немцы на рэферэндуме прагаласавалі за ліквідацыю паста прэзідэнта».
  • «вялікая група»: «прусакі могуць зрабіць жыццё ў хаце невыносным».
  • родавае паняцце: «птушкі — клас хрыбетнікаў» (хоць ніводная птушка класам не з’яўляецца).
  • некаторыя гульні: «даганялкі», «хованкі» і да т.п..
  • некаторыя прадметы: «вілы», «штаны», «нажніцы» і да т.п.
  • прамова манарха: «Мы найвысока загадваем».
  • ветлівы зварот: «Іван Ілліч, Вы да нас завітаеце?»

Наяўнасць розных значэнняў у множнага ліку нярэдка выкарыстоўваецца для наўмыснага ўвядзення ў зман, напрыклад: «лекары лічаць нашы лекі лепшым сродкам ад бессані».

Ёсць розныя метады падання множнага ліку:

  • Паўтор: (у інданезійскай мове аранг — «чалавек», аранг-аранг — «людзі»).
  • Канчаткі, прыстаўкі, суфіксы: («крот» — «краты»).
  • Суплетыўны лік: («чалавек» — «людзі»).
  • Змена агаласоўкі (так званае «ламанае множнае»): (у арабскай мове кітаб — «кніга», кутуб — «кнігі»).

Некаторыя аўтары лічаць паданнем множнага ліку таксама злічальныя словы (нумаратывы, класіфікатары), напрыклад, у выразах «сорак галоў быдла», «тры скарыначкі хлеба» слова «галоў», «скарыначкі» з’яўляюцца нумаратывамі. Гэты пункт гледжання не з’яўляецца агульнапрынятым.

Гл. таксама

Літаратура

  • І. Я. Лепешаў. «Сучасная беларуская мова: спрэчныя пытанні». Гр., 2002