Віленская губерня: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Адкат версіі 3183776 аўтарства Craft37by (размова) у Вікіпедыі пішуць артыкулы пра гістарную адзінку, а не перапісваюць геаграфічныя звесткі 200-гадовай даўніны
Тэг: Адмена
Урывак - выбітны прыклад уяўлення аб губерні вачамі сучаснікаў. Інфармацыя для артыкулу звышкаштоўная.
Тэг: Адмена
Радок 76: Радок 76:


У 1819 г. прыморскае мястэчка [[горад Паланга|Паланга]] з акругай са складу Цельшаўскага павета былі перададзены ў склад [[Курляндская губерня|Курляндскай губерні]], але ў 1827 г. зноў вернуты ў склад Літоўска-Віленскай губерні, а пасля [[23 красавіка]] [[1829]] г. зноў уключана ў склад Курляндскай губерні<ref>Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния… С. 22.</ref>.
У 1819 г. прыморскае мястэчка [[горад Паланга|Паланга]] з акругай са складу Цельшаўскага павета былі перададзены ў склад [[Курляндская губерня|Курляндскай губерні]], але ў 1827 г. зноў вернуты ў склад Літоўска-Віленскай губерні, а пасля [[23 красавіка]] [[1829]] г. зноў уключана ў склад Курляндскай губерні<ref>Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния… С. 22.</ref>.

<blockquote>Вільня. - Былая сталіца літоўскага "пфальцграфства", зараз Расейская правінцыя альбо губерня. Яна размешчана ў пагорыстай мясцовасці і займае некалькі ўзвышэнняў каля ракі Вільні або Вілія, у 400 міляў на паўднёвы-захад ад Пецербургу і 195 на ўсход ад Кенігсберга. Акружнасць гораду каля чатырох міляў; яго насельніцтва скаладалася ў 1788 годзе да 21 000, у цяперашні час амаль 30 тысяч. Як і ў іншых гарадах, у Польшчы і Расіі, ён пабудаваны ў асноўным з дрэва, вельмі недасканалы ў чысціні і ўяўляе дзіўны кантраст ўбогасці і безгустоўнага хараства. Вільня з'яўляецца месцам грэцкага мітрапаліта і каталіцкага біскупа. Яго універсітэт, заснаваны ў 1570 годзе, быў новым перамадэляваны расейскім урадам у 1803 годзе. Звязаны са заснаваннем абсерваторыі і некалькіх бібліятэк. Ёсць у Вільні таксама спартыўная зала або класічная школа, семінарыя для адукацыі каталіцкага духавенства, іншая для тых з грэцкай царквы, і ўстанова для маладых людзей з добрай сям'і.<br><br>
'''Правінцыя Вільні змяшчае паўночную частку Літвы.''' Яна прасціраецца ад 53 ° 40 'да 56 ° 15' да поўначы шыраты. ; мае плошчу 2300 квадратных міль, а насельніцтва 1,000,000. Гандлю, які такі, ажыццяўляюцца іўдзеямі. Галоўныя рэкі Нёман, Вілія, Прыаяць і Нараў; асноўнымімі горада з'яўляюцца Ліда, Браслаў, Смаргонь, Доры, Ашмяны або Oshmiana і Маладзечна. У апошнім месцы, 29 лістапада 1812 гады, імператар Напалеон, акружаны канвоем афіцэраў, пакінуў бездапаможныя рэшткі сваёй арміі пры адступленні з Масквы.<br>

M. Ross (of Durham.) A History of Poland, from Its Foundation as a State to the Present Time ... 1835 <ref name="Durham.)1835">{{cite book|author=M. Ross (of Durham.)|title=A History of Poland, from Its Foundation as a State to the Present Time ...: To which is Prefixed : a Descriptive View of the Country, Its Natural History ... and the Manners and Customs of Its Inhabitants|url=https://books.google.com/books?id=fqxDAAAAYAAJ&pg=PA41|year=1835|publisher=Pattison & Ross|pages=41–}}</ref></blockquote>


[[18 ліпеня]] [[1840]] г. расійскі імператар [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалай I]] загадаў Сенату перайменаваць Літоўска-Віленскую губерню ў Віленскую губерню (1840—1917), а Літоўска-Гродзенскую губерню ў Гродзенскую губерню<ref>Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор другі. Т. 15, аддзяленне 1, № 13678; История Литовской ССР… С. 176; Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 997.</ref>.
[[18 ліпеня]] [[1840]] г. расійскі імператар [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалай I]] загадаў Сенату перайменаваць Літоўска-Віленскую губерню ў Віленскую губерню (1840—1917), а Літоўска-Гродзенскую губерню ў Гродзенскую губерню<ref>Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор другі. Т. 15, аддзяленне 1, № 13678; История Литовской ССР… С. 176; Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 997.</ref>.

Версія ад 23:22, 31 ліпеня 2018

Віленская губерня
Виленская губернія
Герб
Герб
Краіна  Расійская імперыя
Уваходзіць у
Адміністрацыйны цэнтр Горад Вільнюс
Дата ўтварэння 14 (25) снежня 1795[1]
Дата скасавання 16 лютага 1918
Насельніцтва (1909) 1 550 057
Віленская губерня на карце
Віленская губерня, карце
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Віленская губерня (1795—1796, 1801—1917) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка Расійскай імперыі рэгіянальнага ўзроўню. Цэнтрам быў горад Вільня. Губерня ўваходзіла ў склад Літоўскага (Віленскага) генерал-губернатарства, а таму была складовай часткай Паўночна-Заходняга края Расійскай імперыі — з усімі наступствамі гэтай прыналежнасці.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя пераўтварэнні

Пасля трэцяга падзела Рэчы Паспалітай 14 снежня 1795 г. захопленыя тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, якія яшчэ з 30 кастрычніка 1794 г. падпарадкоўваліся літоўскаму генерал-губернатару Рапніну, былі падзелены на Слонімскую (тэрытарыяльна правобраз будучай Гродзенскай губерні) і Віленскую губерні і засталіся пад кіраваннем літоўскага генерал-губернатара[2]. Першапачаткова з 1795 г. падзялялася на паветы:

Cтаронка з артыкула Адама Ганорыя Кіркора «Этнографический взгляд на Виленскую губернию» (1858)

18 чэрвеня 1796 г. літоўскі генерал-губернатар князь Мікалай Рапнін спланаваў рэарганізацыю падначаленай яму тэрыторыі ў Віленскае і Слонімскае намесніцтвы[3]. Указ імператрыцы Кацярыны ІІ ад 8 жніўня 1796 г. Рапніну загадваў стварыць Віленскае і Слонімскае намесніцтвы, але па прычыне смерці імператрыцы яны не былі створаны[4].

Падчас адміністрацыйна-тэрытарыяльных рэформ Паўла I паводле ўказа ад 12 снежня 1796 г. Віленская і Слонімская губерні аб'ядноўваліся ў адну Літоўскую губерню (1796—1801) з цэнтрам у Вільні. Літоўская губерня ўваходзіла ў склад Літоўскага генерал-губернатарства (з адной Літоўскай губерняй)[5].

Расійскі імператар (1801—1825) Аляксандр I сваім указам ад 9 (21) верасня 1801 г. падзяліў Літоўскую губерню на дзве — Літоўска-Віленскую губерню (1801—1840) і Літоўска-Гродзенскую губерні (1801—1840), якія ўвайшлі ў склад Літоўскага ваеннага губернатарства (1801—1830) з цэнтрам у Вільні[6].

У 1819 г. прыморскае мястэчка Паланга з акругай са складу Цельшаўскага павета былі перададзены ў склад Курляндскай губерні, але ў 1827 г. зноў вернуты ў склад Літоўска-Віленскай губерні, а пасля 23 красавіка 1829 г. зноў уключана ў склад Курляндскай губерні[7].

Вільня. - Былая сталіца літоўскага "пфальцграфства", зараз Расейская правінцыя альбо губерня. Яна размешчана ў пагорыстай мясцовасці і займае некалькі ўзвышэнняў каля ракі Вільні або Вілія, у 400 міляў на паўднёвы-захад ад Пецербургу і 195 на ўсход ад Кенігсберга. Акружнасць гораду каля чатырох міляў; яго насельніцтва скаладалася ў 1788 годзе да 21 000, у цяперашні час амаль 30 тысяч. Як і ў іншых гарадах, у Польшчы і Расіі, ён пабудаваны ў асноўным з дрэва, вельмі недасканалы ў чысціні і ўяўляе дзіўны кантраст ўбогасці і безгустоўнага хараства. Вільня з'яўляецца месцам грэцкага мітрапаліта і каталіцкага біскупа. Яго універсітэт, заснаваны ў 1570 годзе, быў новым перамадэляваны расейскім урадам у 1803 годзе. Звязаны са заснаваннем абсерваторыі і некалькіх бібліятэк. Ёсць у Вільні таксама спартыўная зала або класічная школа, семінарыя для адукацыі каталіцкага духавенства, іншая для тых з грэцкай царквы, і ўстанова для маладых людзей з добрай сям'і.

Правінцыя Вільні змяшчае паўночную частку Літвы. Яна прасціраецца ад 53 ° 40 'да 56 ° 15' да поўначы шыраты. ; мае плошчу 2300 квадратных міль, а насельніцтва 1,000,000. Гандлю, які такі, ажыццяўляюцца іўдзеямі. Галоўныя рэкі Нёман, Вілія, Прыаяць і Нараў; асноўнымімі горада з'яўляюцца Ліда, Браслаў, Смаргонь, Доры, Ашмяны або Oshmiana і Маладзечна. У апошнім месцы, 29 лістапада 1812 гады, імператар Напалеон, акружаны канвоем афіцэраў, пакінуў бездапаможныя рэшткі сваёй арміі пры адступленні з Масквы.

M. Ross (of Durham.) A History of Poland, from Its Foundation as a State to the Present Time ... 1835 [8]

18 ліпеня 1840 г. расійскі імператар Мікалай I загадаў Сенату перайменаваць Літоўска-Віленскую губерню ў Віленскую губерню (1840—1917), а Літоўска-Гродзенскую губерню ў Гродзенскую губерню[9].

18 снежня 1842 г. са складу Віленскай губерні былі вылучаны паветы з пераважна балтамоўным сялянскім насельніцтвам губерні, з якіх была створана Ковенская губерня (1842—1917)[10], атрымаўшая неафіцыйную назву «Самагіція» («Жамойць», «Жмудзь»)[11][12]. У складзе Віленскай губерні засталіся Віленскі, Ашмянскі, Свянцянскі (былы Завілейскі) і Трокскі паветы, а таксама перададзеныя з Гродзенскай губерні Лідскі павет, а з Мінскай губерні — Вілейскі і Дзісненскі паветы.

  • Імператарскі ўказ Сенату аб базыліянскім духоўным ордэне і вучылішчах, ім трыманых. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 31, №24366 (фрагмент), 1810 год
    Імператарскі ўказ Сенату аб базыліянскім духоўным ордэне і вучылішчах, ім трыманых. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 31, №24366 (фрагмент), 1810 год
  • Палажэнне 6 кастрычніка 1810 г. Аб размежаванні Літоўска-Віленскай губерні. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 31, №24370.
    Палажэнне 6 кастрычніка 1810 г. Аб размежаванні Літоўска-Віленскай губерні. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 31, №24370.
  • Указ Сената аб заснаванні ў Гродзенскай губерні асаблівых судоў для размежавання зямель. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 31, №25665 (пачатак), 1811 год
    Указ Сената аб заснаванні ў Гродзенскай губерні асаблівых судоў для размежавання зямель. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 31, №25665 (пачатак), 1811 год
  • Указ Сената аб заснаванні ў Гродзенскай губерні асаблівых судоў для размежавання зямель. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 31, №25665 (заканчэнне), 1811 год
    Указ Сената аб заснаванні ў Гродзенскай губерні асаблівых судоў для размежавання зямель. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 31, №25665 (заканчэнне), 1811 год
  • Меркаванне Дзяржаўнага Савета 18 снежня 1811 г. Аб распаўсюджанні палажэння пра размежаванне Віленскай губерні і на Мінскую губерню. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 32, №25005.
    Меркаванне Дзяржаўнага Савета 18 снежня 1811 г. Аб распаўсюджанні палажэння пра размежаванне Віленскай губерні і на Мінскую губерню. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 32, №25005.
  • Пасведчанне віцебскага павятовага маршалка Вацлава Косава музычнаму артысту шляхціцу Вількамірскага павета Літоўска-Віленскай губерні Віктару Гейнышу, 27 жніўня 1813 г. (пярэдняя старонка)
    Пасведчанне віцебскага павятовага маршалка Вацлава Косава музычнаму артысту шляхціцу Вількамірскага павета Літоўска-Віленскай губерні Віктару Гейнышу, 27 жніўня 1813 г. (пярэдняя старонка)
  • Пасведчанне віцебскага павятовага маршалка Вацлава Косава музычнаму артысту шляхціцу Вількамірскага павета Літоўска-Віленскай губерні Віктару Гейнышу, 27 жніўня 1813 г. (адваротная старонка)
    Пасведчанне віцебскага павятовага маршалка Вацлава Косава музычнаму артысту шляхціцу Вількамірскага павета Літоўска-Віленскай губерні Віктару Гейнышу, 27 жніўня 1813 г. (адваротная старонка)
  • Рашэнне Мінскага губернскага праўлення аб скліканні схода дваранства губерні для правядзення дваранскіх выбараў і накіраванні аб тым аб'явы ў Літоўска-Віленскі імператарскі ўніверсітэт для надрукавання ў газеце «Kurier Litewski», 12 ліпеня 1814 г. (фрагмент)
    Рашэнне Мінскага губернскага праўлення аб скліканні схода дваранства губерні для правядзення дваранскіх выбараў і накіраванні аб тым аб'явы ў Літоўска-Віленскі імператарскі ўніверсітэт для надрукавання ў газеце «Kurier Litewski», 12 ліпеня 1814 г. (фрагмент)
  • Літоўска-Віленская губерня (1801—1840), карта 1820 г.
    Літоўска-Віленская губерня (1801—1840), карта 1820 г.
  • Віленская губерня (1842—1917), карта 1897 г.
    Віленская губерня (1842—1917), карта 1897 г.

Насельніцтва

Колькасць

На 1897 год насельніцтва губерні налічвала 1591,2 тысяч чалавек, у тым ліку гарадскога насельніцтва 198 тысяч чалавек. З іх каталікоў 59 %, праваслаўных 26 %, іудзеяў 13 %[13]

Нацыянальны склад

Тэндэнцыйная этнаграфічная карта Віленскай губерні (у кнізе «Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Виленская губерния»), зробленая афіцэрам Генеральнага штаба Расійскай імперыі А. Коравам, 1861 г. Мяжа паміж літоўцамі і нелітоўскім насельніцтвам была праведзена на падставе канфесійнай прыкметы: каталіцкае насельніцтва было аўтаматычна аднесена да «літоўцаў», а праваслаўнае насельніцтва было аднесена да славян — «беларусаў», «крывічоў» (славянскага племені з часоў Кіеўскай Русі) і «чарнарусаў»[14]

Паводле перапісу 1897 года:[15]:

Павет беларусы літоўцы яўрэі палякі вялікарусы
Губерня ў цэлым 56,1 % 17,6 % 12,7 % 8,2 % 4,9 %
Вілейскі 86,9 % 0,1 % 9,5 % 2,5 % 0,9 %
Віленскі 25,8 % 20,9 % 21,3 % 20,1 % 10,4 %
Дзісненскі 81,1 % 0,3 % 10,1 % 2,4 % 5,9 %
Лідскі 73,2 % 8,7 % 12,0 % 4,7 % 1,2 %
Ашмянскі 80,0 % 3,7 % 12,1 % 1,7 % 2,3 %
Свенцянскі 47,5 % 33,8 % 7,1 % 6,0 % 5,4 %
Троцкі 15,7 % 58,1 % 9,5 % 11,3 % 4,6 %

Вядомыя асобы

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
  2. ↑ Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 23, № 17417.
  3. ↑ Анішчанка, Я. К. Інкарпарацыя… С. 383.
  4. ↑ Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 23, № 17494, 17525.
  5. ↑ Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 24, № 17634.
  6. ↑ Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор першы. Т. 26, № 20004.
  7. ↑ Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния… С. 22.
  8. ↑ M. Ross (of Durham.) (1835). A History of Poland, from Its Foundation as a State to the Present Time ...: To which is Prefixed : a Descriptive View of the Country, Its Natural History ... and the Manners and Customs of Its Inhabitants. Pattison & Ross. pp. 41–.
  9. ↑ Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор другі. Т. 15, аддзяленне 1, № 13678; История Литовской ССР… С. 176; Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — T. 28. — С. 997.
  10. ↑ Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор другі, Т. 17, аддзял. 2, № 16347.
  11. ↑ Корнилов, И. Русское дело в Северо-Западном крае… С. 4, 20, 22; Арсеньев, К. Статистические очерки России… С. 180—181.
  12. ↑ История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — С. 112.
  13. ↑ Демоскоп Weekly — Дадатак. Даведнік статыстычных паказчыкаў
  14. ↑ Анисимов, В. Виленская губерния / В. Анисимов // Энциклопедический словарь Русского библиографического института Гранат. — Москва: Изд. тов. А. Гранат и К°, 1912. — Т. 10: Вех — Воздух. — С. 157—158.
  15. ↑ Демоскоп Weekly — Дадатак. Даведнік статыстычных паказчыкаў

Літаратура

  • Анисимов, В. Виленская губерния / В. Анисимов // Энциклопедический словарь Русского библиографического института Гранат. — Москва: Изд. тов. А. Гранат и К°, 1912. — Т. 10: Вех — Воздух. — С. 153—171.
  • Арсеньев, К. Статистические очерки России / К. Арсеньев. — Санкт-Петербург : Тип. Импер. академии наук, 1848. — 503 с.
  • Живописная Россия: Отечество наше в его земельном, историческом, племенном, экономическом и бытовом значении: Литовское и Белоруское Полесье / под общ. ред. П. П. Семенова. — репринт. воспр. изд. 1882 г. — Минск : БелЭн, 1993. — 550 с.
  • Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — М. : Новое литературное обозрение, 2006. — 608 с.
  • История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс : Мокслас, 1978. — 676 с.
  • История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс : Eugrimas, 2013. — 318 с.
  • Киркор, А. Этнографический взгляд на Виленскую губернию / А. Киркор // Этнографический сборник, издаваемый Императорским Русским географическим обществом. — Санкт-Петербург : Тип. Э. Праца, 1858. — С. 115—276.
  • Корнилов, И. Русское дело в Северо-Западном крае. Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественнно в муравьевскую эпоху / И. Корнилов. — Санкт-Петербург : Тип. А. Лопухина, 1901. — 420 с.
  • Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Виленская губерния / сост. А. Корева. — Санкт-Петербург : Тип. И. Огризко, 1861. — 804 с.
  • Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Ковенская губерния / сост. Д. Афанасьев. — Санкт-Петербург : Общественная польза, 1861. — 745 с.
  • Rodkiewicz, W. Russian Nationality Policy in the Western Provinces of the Empire (1863—1905) / W. Rodkiewicz. — Lublin: Scientific Society of Lublin, 1998. — 257 s.
  • Żmudź / Encyklopedia Powszechna. — Warszawa : S. Orgelbrand, 1868. — T. 28 (Wybrzeże-Żyżmory). — S. 973—997.

Спасылкі

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Віленская_губерня&oldid=3187561"