Ліцвіны: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др шаблён
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1: Радок 1:
{{значэнні|Літвіны}}
{{значэнні|Літвіны}}
'''Ліцві́ны'''<ref>{{крыніцы/ПБМ 2008|}}</ref>, або '''літві́ны'''<ref name="БелЭн">Літвіны // {{Крыніцы/БелЭн|9к}} С. 314.</ref> ([[старабеларуская мова|стар.-бел.]] ''литвины'') — назва жыхароў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[літоўцы|літоўцаў]] у 14—18 ст.
'''Ліцві́ны'''<ref>{{крыніцы/ПБМ 2008|}}</ref>, або '''літві́ны'''<ref name="БелЭн">Літвіны // {{Крыніцы/БелЭн|9к}} С. 314.</ref> ([[старабеларуская мова|стар.-бел.]] ''литвины'') — назва жыхароў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пераважна [[беларусы|беларусаў]] (заходніх і ўсходніх) ды ўсходніх [[літоўцы|літоўцаў]] у 14—18 ст. У сучасны час выкраыстоўваецца для абазначэння беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]].


Упершыню сустракаецца ў польскіх гістарычных крыніцах 14 ст.
Упершыню сустракаецца ў польскіх гістарычных крыніцах 14 ст.


У 16—18 ст. назва «літвіны» набыла гучанне [[палітонім]]а — дзяржаўнага палітычнага вызначэння ўсяго насельніцтва ВКЛ, аднак адрознівалася ад саманазвы менавіта літоўцаў ([[аўкштайты]] і [[жэмайты]]), усходніх беларусаў [[праваслаўе|праваслаўнай веры]] (русіны, руськія) і [[палешукі|палешукоў]]. Жыхароў [[Белая Русь|Белай Русі]] называлі літвінамі-беларусцамі (гл. [[беларусцы]]).
У 16—18 ст. назва «літвіны» набыла гучанне [[палітонім]]а — дзяржаўнага палітычнага вызначэння ўсяго насельніцтва ВКЛ, аднак адрознівалася ад саманазвы менавіта літоўцаў ([[аўкштайты]] і [[жэмайты]]), усходніх беларусаў [[праваслаўе|праваслаўнай веры]] (русіны, руськія, літвіны рускай веры) і [[палешукі|палешукоў]]. Жыхароў усходняй частцы ВКЛ маскоўскія крыніцы называлі літвінамі-беларусцамі (гл. [[беларусцы]]).


Так, у маскоўскім дакуменце 17 ст.: «''Приехал ис Полотцка ко Пскову торговой литвин Спиридонка; родом он литвин, [[Беларусцы|белорусец]] Мстиславского повету''». У пагранічных з Беларуссю раёнах [[Расія|Расіі]] такая назва існавала да сярэдзіны 20 ст.
Так, у маскоўскім дакуменце 17 ст.: «''Приехал ис Полотцка ко Пскову торговой литвин Спиридонка; родом он литвин, [[Беларусцы|белорусец]] Мстиславского повету''». У пагранічных з Беларуссю раёнах [[Расія|Расіі]] такая назва існавала да сярэдзіны 20 ст.


На думку беларускага этнолага [[Ігар Усеваладавіч Чаквін|Ігара Чаквіна]], у [[беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісах]] і іншых дакументах 14—16 ст. назва «літвіны» звязвалася ў этнагенетычным аспекце з легендарнымі [[Старажытны Рым|рымскімі]] перасяленцамі на чале з князем [[Легенда аб Палемоне|Палемонам]], тэрытарыяльна — з землямі першапачатковай лакалізацыі тапоніма Літва — на Захад ад [[Мінск]]а ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вілія|Віліі]], дзе існавала змешанае балта-славянскае насельніцтва (гл. [[Літва, зямля]]), а ў канфесіянальным аспекце нярэдка звязвалася з [[каталіцтва]]м.
На думку беларускага этнолага [[Ігар Усеваладавіч Чаквін|Ігара Чаквіна]], у [[беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісах]] і іншых дакументах 14—16 ст. назва «літвіны» звязвалася ў этнагенетычным аспекце з легендарнымі [[Старажытны Рым|рымскімі]] перасяленцамі на чале з князем [[Легенда аб Палемоне|Палемонам]], тэрытарыяльна — з землямі першапачатковай лакалізацыі тапоніма Літва — на Захад ад [[Мінск]]а ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вілія|Віліі]], дзе існавала змешанае балта-славянскае насельніцтва (гл. [[Літва, зямля]]). У канфесіянальным аспекце звязвалася як з [[каталіцтва]]м, так і з рускай верай (яскравы прыклад - Францыск Скарына, які называў сябе і літвінам у этнічным сэнсе, так і русінам у сэнсе канфесійным)


А беларускія гісторыкі [[Георгій Якаўлевіч Галенчанка|Георгій Галенчанка]] і [[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|Ігар Марзалюк]] адмаўляюць тое, што ў XIV—XVII стст. заходнія беларусы карысталіся вызначэннем «літвіны» («литвины») у якасці эндаэтноніма, а выкарыстоўвалі на землях Верхняга Панямоння толькі тэрмін «рускі» («русін», «русь») у якасці агульнага эндаэтноніма для ўсіх частак старабеларускага этнасу, а самі тэрмін «рускі» («русін», «русь») паралельна звязваўся з праваслаўем насельніцтва (а пасля і ўніяцтвам)<ref>''Марзалюк, І.А.'' Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі... С. 59, 65, 116, 120.</ref>.
Беларускія гісторыкі [[Георгій Якаўлевіч Галенчанка|Георгій Галенчанка]] і [[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|Ігар Марзалюк]] адмаўляюць тое, што ў XIV—XVII стст. заходнія беларусы карысталіся вызначэннем «літвіны» («литвины») у якасці эндаэтноніма, а выкарыстоўвалі на землях Верхняга Панямоння толькі тэрмін «рускі» («русін», «русь») у якасці агульнага эндаэтноніма для ўсіх частак старабеларускага этнасу, а самі тэрмін «рускі» («русін», «русь») паралельна звязваўся з праваслаўем насельніцтва (а пасля і ўніяцтвам)<ref>''Марзалюк, І.А.'' Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі... С. 59, 65, 116, 120.</ref>.


Беларускі гісторык [[Аляксандр Іванавіч Груша|Аляксандр Груша]] свярджае, што тэрмін «літвіны» («литвины») у часы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў якасці этноніма адносіўся да [[літоўцы|літоўцаў]]<ref>''Груша, А.И.'' Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси?... С. 39; ''Груша, А.'' [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.].. С. 173.</ref>, а адносна [[Беларусы|беларусаў]] выкарыстоўваўся тэрмін «рускія»/«русь»/«русіны» («русины»)<ref>''Груша, А.И.'' Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси?... С. 38; ''Груша, А.'' [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.].. С. 173.</ref>.
Беларускі гісторык [[Аляксандр Іванавіч Груша|Аляксандр Груша]] свярджае, што тэрмін «літвіны» («литвины») у часы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў якасці этноніма адносіўся да [[літоўцы|літоўцаў]], што не мае выразных дакументальных падцверджанняў. <ref>''Груша, А.И.'' Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси?... С. 39; ''Груша, А.'' [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.].. С. 173.</ref>, а адносна [[Беларусы|беларусаў]] выкарыстоўваўся тэрмін «рускія»/«русь»/«русіны» («русины»)<ref>''Груша, А.И.'' Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси?... С. 38; ''Груша, А.'' [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.].. С. 173.</ref>.


У 19 — пачатку 20 ст. арэал існавання назвы «літвіны» звузіўся. У наш час ужываецца як [[экзаэтнонім]] у [[палякі|палякаў]] для вызначэння [[літоўцы|літоўцаў]], а таксама як лакальны [[этнікон]] невялікіх груп [[беларусы|беларускага]] насельніцтва (у раёне [[горад Бяроза|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружан]], [[Навагрудак|Навагрудка]], [[Гарадскі пасёлак Воранава|Воранава]], [[Гродна]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палессе|Палесся]] (раёны [[Столін]]а, {{нп4|Ракітнае, Ровенская вобласць|Ракітнага|ru|Рокитное}}, {{нп4|Кастопаль|Кастопаля|ru|Костополь}}, [[Горад Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]а) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]].
У 19 — пачатку 20 ст. арэал існавання назвы «літвіны» звузіўся. У наш час ужываецца як [[экзаэтнонім]] у [[палякі|палякаў]] для вызначэння [[літоўцы|літоўцаў]], а таксама як лакальны [[этнікон]] невялікіх груп [[беларусы|беларускага]] насельніцтва (у раёне [[горад Бяроза|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружан]], [[Навагрудак|Навагрудка]], [[Гарадскі пасёлак Воранава|Воранава]], [[Гродна]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палессе|Палесся]] (раёны [[Столін]]а, {{нп4|Ракітнае, Ровенская вобласць|Ракітнага|ru|Рокитное}}, {{нп4|Кастопаль|Кастопаля|ru|Костополь}}, [[Горад Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]а) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]].

Версія ад 14:34, 23 лістапада 2018

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Літвіны.

Ліцві́ны[1], або літві́ны[2] (стар.-бел. литвины) — назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна беларусаў (заходніх і ўсходніх) ды ўсходніх літоўцаў у 14—18 ст. У сучасны час выкраыстоўваецца для абазначэння беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.

Упершыню сустракаецца ў польскіх гістарычных крыніцах 14 ст.

У 16—18 ст. назва «літвіны» набыла гучанне палітоніма — дзяржаўнага палітычнага вызначэння ўсяго насельніцтва ВКЛ, аднак адрознівалася ад саманазвы менавіта літоўцаў (аўкштайты і жэмайты), усходніх беларусаў праваслаўнай веры (русіны, руськія, літвіны рускай веры) і палешукоў. Жыхароў усходняй частцы ВКЛ маскоўскія крыніцы называлі літвінамі-беларусцамі (гл. беларусцы).

Так, у маскоўскім дакуменце 17 ст.: «Приехал ис Полотцка ко Пскову торговой литвин Спиридонка; родом он литвин, белорусец Мстиславского повету». У пагранічных з Беларуссю раёнах Расіі такая назва існавала да сярэдзіны 20 ст.

На думку беларускага этнолага Ігара Чаквіна, у беларуска-літоўскіх летапісах і іншых дакументах 14—16 ст. назва «літвіны» звязвалася ў этнагенетычным аспекце з легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем Палемонам, тэрытарыяльна — з землямі першапачатковай лакалізацыі тапоніма Літва — на Захад ад Мінска ў міжрэччы Нёмана і Віліі, дзе існавала змешанае балта-славянскае насельніцтва (гл. Літва, зямля). У канфесіянальным аспекце звязвалася як з каталіцтвам, так і з рускай верай (яскравы прыклад - Францыск Скарына, які называў сябе і літвінам у этнічным сэнсе, так і русінам у сэнсе канфесійным)

Беларускія гісторыкі Георгій Галенчанка і Ігар Марзалюк адмаўляюць тое, што ў XIV—XVII стст. заходнія беларусы карысталіся вызначэннем «літвіны» («литвины») у якасці эндаэтноніма, а выкарыстоўвалі на землях Верхняга Панямоння толькі тэрмін «рускі» («русін», «русь») у якасці агульнага эндаэтноніма для ўсіх частак старабеларускага этнасу, а самі тэрмін «рускі» («русін», «русь») паралельна звязваўся з праваслаўем насельніцтва (а пасля і ўніяцтвам)[3].

Беларускі гісторык Аляксандр Груша свярджае, што тэрмін «літвіны» («литвины») у часы Вялікага Княства Літоўскага ў якасці этноніма адносіўся да літоўцаў, што не мае выразных дакументальных падцверджанняў. [4], а адносна беларусаў выкарыстоўваўся тэрмін «рускія»/«русь»/«русіны» («русины»)[5].

У 19 — пачатку 20 ст. арэал існавання назвы «літвіны» звузіўся. У наш час ужываецца як экзаэтнонім у палякаў для вызначэння літоўцаў, а таксама як лакальны этнікон невялікіх груп беларускага насельніцтва (у раёне Бярозы, Івацэвіч, Косава, Пружан, Навагрудка, Воранава, Гродна, Паставаў, Браслава і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага Палесся (раёны Століна, Ракітнагаberu, Кастопаля?!, Сарнаў, Оўруча) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ Напісанне паводле Правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі 2008 года.
  2. ↑ Літвіны // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. С. 314.
  3. ↑ Марзалюк, І.А. Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі... С. 59, 65, 116, 120.
  4. ↑ Груша, А.И. Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси?... С. 39; Груша, А. И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в... С. 173.
  5. ↑ Груша, А.И. Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси?... С. 38; Груша, А. И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в... С. 173.

Літаратура

Спасылкі

У Вікіцытатніку ёсць старонка па тэме Літвіны

Шаблон:Belarus-hist-stub

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ліцвіны&oldid=3248007"