Маскоўская дзяржава: Розніца паміж версіямі

Гісторыя Расіі
Гісторыя Расіі
Усходнія славяне, русы
Старажытная Кіеўская дзяржава (IX—XII ст.)
Удзельная Русь (XII—XVI ст.)
	Наўгародская дзяржава (1136—1478)
	Уладзіміра-Суздальскае княства (1157—1389)
	Маскоўскае княства (1263—1478)
Маскоўская дзяржава (1478—1721)
Расійская імперыя (1721—1917)
Расійская рэспубліка (1917)
Савецкая Расія (1917—1922)
СССР (1922—1991)
Расійская Федэрацыя (з 1991)
	Назвы \| Кіраўнікі \| Храналогія \| ЭкспансіяПартал «Расія»;

Рускае царства
	Гістарычная дзяржава
Рускае царства
	руск.: Русское царство
Герб Рускага царства	[крыніца?]Сцяг Цара Маскоўскага з 1693
	; Руская дзяржава ў 1500, 1600 і 1700.
< > 1547 — 1721 гг. ;
Сталіца	Масква (1547—1712); Санкт-Пецярбург (1712—1721)
Мова(ы)	руская
Афіцыйная мова	царкоўнаславянская мова і руская
Рэлігія	праваслаўе
Грашовая адзінка	рубель[d]
Плошча	у 1547 г. — 3 млн км²; у канцы XVII стагоддзя — 14,5 млн км².
Насельніцтва	у канцы XVI стагоддзя — 5 млн; у 1640-я гг. — 7 млн ; у 1670-я гг. — 11 млн ; у 1719 годзе — 15 млн
Форма кіравання	Саслоўна-прадстаўнічая манархія
Дынастыя	3 дынастыі (Рурыкавічы, Гадуновы, Раманавы); 1 кіраўнік па-за дынастыямі
Найбуйнейшыя гарады	Масква, Яраслаўль, Казань, Ноўгарад
Валюта	Рубель
Цар усяе Русі
• 1547—1584	Іван IV Грозны (першы)
• 1682—1721	Пётр I Вялікі (апошні, прыняў тытул імператара)
Пераемнасць
	< Вялікае Княства Маскоўскае
	Расійская імперыя >
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 16:25, 24 лістапада 2018

Рускае царства^[2], Маскоўская дзяржава, Руская цэнтралізаваная дзяржава, Масковія, Маскоўская Русь (руск.: Русское царство)^[3]^[4] або ў візантыйскім варыянце Расійскае царства (руск.: Российское царство)^[5]^[6]^[7]) (англ.: Muscovy, ням.: Moskowien) — дзяржава, якая існавала ў перыяд паміж 1547 і 1721 гг.^[8]^[9] Назва «Расійскае царства» была афіцыйнай^[9] назвай Расіі ў гэты гістарычны перыяд. Таксама афіцыйнай была назва рсїѧ.

У 1547 годзе вялікі князь маскоўскі Іван IV Грозны быў каранаваны царом і прыняў поўны тытул: «Вялікі цар, Божаю літасцю цар і вялікі князь усяе Русі, Уладзімірскі, Маскоўскі, Наўгародскі, Пскоўскі, Разанскі, Цвярскі, Югорскі, Пермскі, Вяцкі, Балгарскі і іншых»^[10], пазней, з пашырэннем межаў Рускай дзяржавы, да тытула дадалося «цар Казанскі, цар Астраханскі, цар Сібірскі», «і ўсяе Паўночнай краіны валадар»^[11].

Па тытулатуры Рускаму царству папярэднічала Вялікае Княства Маскоўскае, а яго пераемніцай стала Расійская імперыя^[12]^[13]^[14]. У гістарыяграфіі таксама існуе традыцыя перыядызацыі рускай гісторыі, паводле якой прынята гаварыць пра ўзнікненне адзінай і незалежнай цэнтралізаванай Рускай дзяржавы ў эпоху кіравання Івана III Вялікага. Ідэя аб'яднання рускіх земляў (у тым ліку тых, што апынуліся пасля мангольскага нашэсця ў складзе Вялікага Княства Літоўскага і Польшчы) і аднаўлення Старажытнарускай дзяржавы прасочвалася на працягу ўсяго існавання Рускай дзяржавы і перадалася ў спадчыну Расійскай імперыяй^[15]^[16].

Тэрыторыя Рускага царства ў канцы XVI ст. складала каля 5,5 млн км²: на поўначы даходзіла да Баранцава і Белага мораў, на паўночным усходзе ўключала Урал, на паўночным захадзе гранічыла з Нарвегіяй, Швецыяй і Інфлянцкім ордэнам, на захадзе і паўднёвым захадзе — з Вялікім Княствам Літоўскім, на поўдні не мела акрэсленых межаў. Насельніцтва каля 9—10 мільёнаў чал. Поруч з маскавітамі таксама жылі лапары, ханты, комі, удмурты, татары, мары, чувашы, мардва, карэлы і іншыя. У ходзе захопніцкіх войнаў з Вялікім Княствам Літоўскім маскоўскія акупанты неаднойчы гвалтоўна вывозілі да сябе значныя групы літвінаў (беларусаў). Літоўскія перасяленцы зрабілі вялікі ўнёсак у развіццё тамтэйшага рамяства і духоўнай культуры.

Гісторыя

У 1547 Івана Грознага каранавалі як цара. У 1550-я ён далучыў Казанскае і Астраханскае ханствы, у залежнасць ад Масквы трапілі Вялікая Нагайская арда і Сібірскае ханства, пачалося засваенне маскавітамі Сібіры. Іван Грозны распачаў Інфлянцкую вайну (1558—1582), у выніку якой Масква страціла некаторыя паўноўчна-заходнія землі.

Пасля ўзыходжання на прастол Фёдара Іванавіча (1584—1598), апошняга з дынастыі Рурыкавічаў, у Рускім царстве надыйшоў г. зв. Смутны час. Адметнасцю панавання Барыса Гадунова (1598—1605), Ілжэдзмітрыя I (1606) і Васіля Шуйскага (1606—1612) былі вострыя сацыяльныя канфлікты і палітычная нестабільнасць^[17]. Вайна Рэчы Паспалітай з Расійскай дзяржавы (1609—1618), якая мела на мэце вярнуць Смаленск і іншыя гарады, падтрымаць прэтэндэнта на маскоўскі сталец Дзмітрыя-Самазванца I, з 1610 вялася, каб забяспечыць гэты сталец за абвешчаным царом Уладзіславам Жыгімонтавічам. У 1613 на маскоўскі сталец абралі Міхаіла Фёдаравіча (1613—1645), першага гаспадара з дынастыі Раманавых. Вайна Расійскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1632—1634 скончылася для Масквы няўдала.

3 пачаткам панавання Аляксея Міхайлавіча (1645—1676) маскоўскі ўрад узяў курс на захоп сучасных беларускіх і ўкраінскіх зямель. Трынаццацігадовая вайны (1654—1667 мела для Літвы катастрафічны характар і скончылася стратай Смаленшчыны, Севершчыны і Левабярэжнай Украіны. Разам з тым яна выклікала ў Расійскай дзяржаве рэзкае пагаршэнне сацыяльна-эканамічнага становішча (сялянская вайна 1670—1671 на чале з Разіным, шматлікія паўстанні, у тым ліку ў Маскве)^[18].

Адметнасцю панавання Фёдара Аляксеевіча (1676—1682), Соф'і Аляксееўны (1682—1689), Івана V Аляксеевіча (1682—1696), Пятра I (1682—1725) было павелічэнне намаганняў атрымаць выхад да Чорнага мора, спыніць агрэсіўную палітыку Крымскага ханства і Асманскай імперыі. Пасля сканчэння Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721), у выніку якой да Рускага царства адыйшлі землі Балтыі, адбылося абвяшчэнне Расійскай імперыі (1721).

Дзяржаўны і палітычны лад

Дзяржаўна-палітычны лад Расійскай дзяржавы аформіўся да сярэдзіны XVI ст. Гэты была феадальная манархія з станавым прадстаўніцтвам. Вярхоўная заканадаўчая, судовая і выканаўчая ўлада належала цару; дарадчы, судовы і выканаўчы орган — Баярская дума.

У сярэдзіне XVI—XVII стагоддзяў склікаліся станава-прадстаўнічыя Земскія саборы. Да 1550-х узніклі цэнтральныя органы дзяржаўнага кіравання — прыказы, у паветах (руск.: уезд) намеснікаў замянялі станавыя органы кіравання — губныя і земскія ізбы.

Фіксацыя праўных нормаў Расійскай дзяржавы адбылася ў Судзебніках 1497 і 1550, Саборным улажэнні (1649).

Адукацыя і культура

Першыя сярэднія школы адкрыліся ў XVII ст. у Маскве, у 1687 адбылося заснаванне першай вышэйшай навучальнай установы — Славяна-грэка-лацінскай акадэміі.

Кнігадрук узнік у сярэдзіне XVI ст. у Маскве, 1-ю датаваную кнігу («Апостал») у 1564 выдалі выхадцы з Літвы І. Фёдараў і П. Мсціславец. Шырокае распаўсюджанне мелі хронікі («Ліцавы летапісны звод», Уваскрасенскі летапіс, Ніканаўскі летапіс і інш.), ствараліся гістарычныя аповесці («Задоншчына», «Сказанне пра Мамаева пабоішча», творы А. Паліцына, І. Цімафеева і інш.), пашыраліся перакладныя творы («Александрыя», «Траянскае сказанне» і інш.). Сярод публіцыстаў XVI—XVII стагоддзяў вылучаюцца Ф. Карпаў, І. Перасветаў, Ермалай-Еразм, Авакум.

Гаспадарка

Большасць насельніцтва складала сялянства. Да сярэдзіны XVII ст. завяршыўся працэс праўнага афармлення прыгону. Буйнымі рамеснымі прадпрыемствамі былі Гарматны (з канца XV ст.) і Манетны (заснаваны ў 1534) двары ў Маскве. У канцы XVI ст. узніклі першыя мануфактуры (паперні), у XVII ст. працавалі Хамоўны (палатняны) двор у Маскве, жалезаапрацоўчыя заводы ў Кашыры і Туле, шкляны і парахавы заводы ў Маскве і іншыя.

Архітэктура

Інтэнсіўна развівалася мураваная фартыфікацыя. У XVI ст. завяршылася ўзвядзенне крамлёў у Ніжнім Ноўгарадзе, Туле, Каломне, Зарайску, Смаленску, Серпухаве, пазней і ў іншых гарадах. Абарончае значэнне мелі Кірыла-Белазерскі, Салавецкі і іншыя манастыры.

Зноскі

↑ Современная реконструкция — по Белавенец П. И. Флаг Царя Московского, хранившийся в кафедральном соборе города Архангельска с 1693 года // Бюллетень Управления геральдики Государственной архивной службы Российской Федерации, октябрь 1993. — Вып. № 1. — С. 3.
↑ Нацыянальны атлас Беларусі. – Мн., 2002. – 292 с.
↑ Костомаров Н. И., 2004, С. 340..
↑ Крымскае ханства — артыкул з Кругасвет
↑ Российский и русский // Справочно-информационный портал Грамота.ру − русский язык для всех (www.gramota.ru) (Праверана 15 студзеня 2014)
↑ Зимин А. А., Хорошкевич А. Л. Россия времени Ивана Грозного. — м: Наука, 1982.
↑ Перевезенцев, С. В. Смысл русской истории. — м: «Вече», 2004.
↑ «22 кастрычніка 1721 года ў Пецярбургу ў Троіцкам саборы цару Пятру I быў паднесены тытул „імператар“. Прынята лічыць, што менавіта ў гэты дзень Расійскае царства афіцыйна ператварыліся ў Расійскую імперыю і пачаўся адлік новага, імперскага перыяду ў гісторыі краіны» Гл.: Агеева О. Г. Титул императора Петра I и понятие «империя» в России в первой четверти XVIII в. // Межславянские взаимоотношения и связи. — М., 1999. — С. 5.
↑ ^а ^б Хорошкевич А. Л. 1993, C. 40..
↑ Хрестоматия по древней русской литературе / Сост. Н. К. Гудзий — м: Просвещение, 1973. — С. 296.
↑ Именной царский указ «О титулах царском и государевой печати», 1667. — цит. по Талина Г. В. Предисловие // Царская власть в XVII веке: титулование и положение // образовательный интернет-портал «Слово» (www.portal-slovo.ru) (Праверана 3 снежня 2013)
↑ Хорошкевич А. Л. 1993, Большой государственный герб Российской империи. Венцы и короны, скипетры и державы: «Смена внешних форм правления — сначала великое княжение, с 1547 года царство, с 1722 года империя — требовала и смены знаков власти, создания новых, переосмысления старых»..
↑ Культурология: Учебное пособие / Сост. и отв. ред. А. А. Радугин. — м: Центр, 2001. — 304 с. — ISBN 5-88860-046-6 — Гл. 2. — § 1.: «С 1547 года, с венчания Ивана IV на царство, Русь стала называться Россией. Официальное название страны — Российское государство, Россия».
↑ Перевезенцев С., д.и.н. Первый царь // Сайт Всеукраинского общественного объединения «Единое Отечество» (www.otechestvo.org.ua), 31.1.07.: «16 января 1547 года великий князь Иван IV Васильевич принял царский титул, а Московское великое княжество превратилось в Российское царство».
↑ Флоря Б. Н. Русское государство и его западные соседи (1655-1661 гг.). — М: Индрик, 2010. — С. 10. — ISBN 978-5-91674-082-0.
↑ Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л. 1982.
↑ Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. С. 520.
↑ Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. С. 521.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Маскоўская дзяржава

[1] Современная реконструкция — по Белавенец П. И. Флаг Царя Московского, хранившийся в кафедральном соборе города Архангельска с 1693 года // Бюллетень Управления геральдики Государственной архивной службы Российской Федерации, октябрь 1993. — Вып. № 1. — С. 3.

[2] Нацыянальны атлас Беларусі. – Мн., 2002. – 292 с.

[FOOTNOTE''Костомаров_Н._И.''2004,_[httpbooksgooglerubooksidsWjzlWgadB0CpgPA340dq22Русскоецарство22hlrueio4T2TYbeDczLtAagkNCZCAsaXoibook_resultctresultresnum6ved0CD0Q6AEwBTiCAQvonepageq22Русское20царство22ffalse_С._340.]-3] Костомаров Н. И., 2004, С. 340..

[4] Крымскае ханства — артыкул з Кругасвет

[5] Российский и русский // Справочно-информационный портал Грамота.ру − русский язык для всех (www.gramota.ru) (Праверана 15 студзеня 2014)

[6] Зимин А. А., Хорошкевич А. Л. Россия времени Ивана Грозного. — м: Наука, 1982.

[7] Перевезенцев, С. В. Смысл русской истории. — м: «Вече», 2004.

[8] «22 кастрычніка 1721 года ў Пецярбургу ў Троіцкам саборы цару Пятру I быў паднесены тытул „імператар“. Прынята лічыць, што менавіта ў гэты дзень Расійскае царства афіцыйна ператварыліся ў Расійскую імперыю і пачаўся адлік новага, імперскага перыяду ў гісторыі краіны» Гл.: Агеева О. Г. Титул императора Петра I и понятие «империя» в России в первой четверти XVIII в. // Межславянские взаимоотношения и связи. — М., 1999. — С. 5.

[Hor-9] а ^б Хорошкевич А. Л. 1993, C. 40..

[10] Хрестоматия по древней русской литературе / Сост. Н. К. Гудзий — м: Просвещение, 1973. — С. 296.

[11] Именной царский указ «О титулах царском и государевой печати», 1667. — цит. по Талина Г. В. Предисловие // Царская власть в XVII веке: титулование и положение // образовательный интернет-портал «Слово» (www.portal-slovo.ru) (Праверана 3 снежня 2013)

[FOOTNOTE''Хорошкевич_А._Л.''1993Большой_государственный_герб_Российской_империи._Венцы_и_короны,_скипетры_и_державы:_[httpheraldryhobbyrugublarge2html_«Смена_внешних_форм_правления_—_сначала_великое_княжение,_с_1547_года_царство,_с_1722_года_империя_—_требовала_и_смены_знаков_власти,_создания_новых,_переосмысления_старых».]-12] Хорошкевич А. Л. 1993, Большой государственный герб Российской империи. Венцы и короны, скипетры и державы: «Смена внешних форм правления — сначала великое княжение, с 1547 года царство, с 1722 года империя — требовала и смены знаков власти, создания новых, переосмысления старых»..

[13] Культурология: Учебное пособие / Сост. и отв. ред. А. А. Радугин. — м: Центр, 2001. — 304 с. — ISBN 5-88860-046-6 — Гл. 2. — § 1.: «С 1547 года, с венчания Ивана IV на царство, Русь стала называться Россией. Официальное название страны — Российское государство, Россия».

[14] Перевезенцев С., д.и.н. Первый царь // Сайт Всеукраинского общественного объединения «Единое Отечество» (www.otechestvo.org.ua), 31.1.07.: «16 января 1547 года великий князь Иван IV Васильевич принял царский титул, а Московское великое княжество превратилось в Российское царство».

[15] Флоря Б. Н. Русское государство и его западные соседи (1655-1661 гг.). — М: Индрик, 2010. — С. 10. — ISBN 978-5-91674-082-0.

[FOOTNOTE''Пашуто_В._Т.,_Флоря_Б._Н.,_Хорошкевич_А._Л.''1982-16] Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л. 1982.

[17] Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. С. 520.

[18] Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. С. 521.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

@@ Радок 83: / Радок 83: @@
 '''Рускае царства'''<ref>Нацыянальны атлас Беларусі. – Мн., 2002. – 292 с.</ref>, '''Маскоўская дзяржава''', '''Руская цэнтралізаваная дзяржава''', '''Масковія''', '''Маскоўская Русь''' ({{lang-ru|Русское царство}}){{sfn|''Костомаров Н. И.''|loc=2004, [http://books.google.ru/books?id=sWjzlWgadB0C&pg=PA340&dq=%22Русское+царство%22&hl=ru&ei=o4T2TYbeDczLtAagkNCZCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CD0Q6AEwBTiCAQ#v=onepage&q=%22Русское%20царство%22&f=false С. 340.]}}<ref>{{З|Кругасвет|url=http://www.krugosvet.ru/node/42951?page=0,1#part-26|загаловак=Крымскае ханства}}</ref> або ў [[Візантыя|візантыйскім]] варыянце '''Расійскае царства''' ({{lang-ru|Российское царство}})<ref>[http://www.gramota.ru/spravka/trudnosti/36_186 Российский и русский] // Справочно-информационный портал [[Грамота.ру]] − русский язык для всех (www.gramota.ru){{v|15|01|2014}}</ref><ref>''[[Аляксандр Аляксандравіч Зімін|Зимин А. А.]], [[Ганна Леанідаўна Харашкевіч|Хорошкевич А. Л.]]'' [http://annals.xlegio.ru/rus/zimin/rvig03.htm Россия времени Ивана Грозного.] — {{М}}: [[Наука (издательство)|Наука]], 1982.</ref><ref>[[Сяргей Вячаслававіч Перавезенцаў|''Перевезенцев, С. В.'']] [http://books.google.ru/books?ei=N3r2Te74MsjHtAaMw6yvBg&ct=book-thumbnail&hl=de&id=OZXwAAAAMAAJ&dq=Смысл+русской+истории&q=Российское+царство#search_anchor Смысл русской истории.] — {{М}}: «Вече», 2004.</ref>) ({{lang-en|Muscovy}}, {{lang-de|Moskowien}}) — [[дзяржава]], якая існавала ў перыяд паміж [[1547]] і [[1721]] гг.<ref>«22 кастрычніка 1721 года ў Пецярбургу ў Троіцкам саборы цару Пятру I быў паднесены тытул „імператар“. Прынята лічыць, што менавіта ў гэты дзень Расійскае царства афіцыйна ператварыліся ў Расійскую імперыю і пачаўся адлік новага, імперскага перыяду ў гісторыі краіны» Гл.: ''Агеева О. Г.'' Титул императора Петра I и понятие «империя» в России в первой четверти XVIII в. // Межславянские взаимоотношения и связи. — М., 1999. — С. 5.</ref><ref name="Hor"/> Назва «Расійскае царства» была афіцыйнай{{sfn|''Хорошкевич А. Л.''|1993|name="Hor"|loc=C. 40.}} назвай [[Расія|Расіі]] ў гэты гістарычны перыяд. Таксама афіцыйнай была назва '''р[[Файл:Cyrillic letter Ouk 2.png|8px|{{unicode|ꙋ}}]]сїѧ'''.
-У [[1547]] годзе вялікі князь маскоўскі [[Іван IV|Іван IV Грозны]] быў каранаваны [[Цар|царом]] і прыняў поўны тытул: «''Вялікі цар, Божаю літасцю цар і вялікі князь усяе Русі, Уладзімірскі, Маскоўскі, Наўгародскі, Пскоўскі, Разанскі, Цвярскі, Югорскі, Пермскі, Вяцкі, Балгарскі і іншых''»<ref>Хрестоматия по древней русской литературе / Сост. Н. К. Гудзий — {{М}}: Просвещение, 1973. — С. 296.</ref>, пазней, з пашырэннем межаў Рускай дзяржавы, да тытула дадалося «''цар Казанскі, цар Астраханскі'', ''цар Сібірскі''», «''і ўсяе Паўночнай краіны валадар''»<ref>Именной царский указ «О титулах царском и государевой печати», 1667. — цит. по [http://www.portal-slovo.ru/history/35633.php?ELEMENT_ID=35633&PAGEN_2=2 ''Талина Г. В.'' Предисловие // Царская власть в XVII веке: титулование и положение] // образовательный интернет-портал «Слово» (www.portal-slovo.ru) {{v|03|12|2013}}</ref>.
+У [[1547]] годзе вялікі князь маскоўскі [[Іван IV|Іван IV Грозны]] быў каранаваны [[цар]]ом і прыняў поўны тытул: «''Вялікі цар, Божаю літасцю цар і вялікі князь усяе Русі, Уладзімірскі, Маскоўскі, Наўгародскі, Пскоўскі, Разанскі, Цвярскі, Югорскі, Пермскі, Вяцкі, Балгарскі і іншых''»<ref>Хрестоматия по древней русской литературе / Сост. Н. К. Гудзий — {{М}}: Просвещение, 1973. — С. 296.</ref>, пазней, з пашырэннем межаў Рускай дзяржавы, да тытула дадалося «''цар Казанскі, цар Астраханскі'', ''цар Сібірскі''», «''і ўсяе Паўночнай краіны валадар''»<ref>Именной царский указ «О титулах царском и государевой печати», 1667. — цит. по [http://www.portal-slovo.ru/history/35633.php?ELEMENT_ID=35633&PAGEN_2=2 ''Талина Г. В.'' Предисловие // Царская власть в XVII веке: титулование и положение] // образовательный интернет-портал «Слово» (www.portal-slovo.ru) {{v|03|12|2013}}</ref>.
 Па тытулатуры Рускаму царству папярэднічала [[Вялікае Княства Маскоўскае]], а яго пераемніцай стала [[Расійская імперыя]]{{sfn|''Хорошкевич А. Л.''|1993|loc=Большой государственный герб
@@ Радок 95: / Радок 95: @@
 Пасля ўзыходжання на прастол [[Фёдар Іванавіч|Фёдара Іванавіча]] ([[1584]]—[[1598]]), апошняга з дынастыі [[Рурыкавічы|Рурыкавічаў]], у Рускім царстве надыйшоў г. зв. [[Смутны час]]. Адметнасцю панавання [[Барыс Гадуноў|Барыса Гадунова]] ([[1598]]—[[1605]]), [[Ілжэдзмітрый I|Ілжэдзмітрыя I]] ([[1606]]) і [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] ([[1606]]—[[1612]]) былі вострыя сацыяльныя канфлікты і палітычная нестабільнасць<ref>{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 520.</ref>. [[Вайна Рэчы Паспалітай з Маскоўская дзяржавай 1609—1618 гадоў|Вайна Рэчы Паспалітай з Расійскай дзяржавы]] ([[1609]]—[[1618]]), якая мела на мэце вярнуць [[Смаленск]] і іншыя гарады, падтрымаць прэтэндэнта на маскоўскі сталец Дзмітрыя-Самазванца I, з [[1610]] вялася, каб забяспечыць гэты сталец за абвешчаным царом [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіславам Жыгімонтавічам]]. У [[1613]] на маскоўскі сталец абралі [[Міхаіл Фёдаравіч|Міхаіла Фёдаравіча]] ([[1613]]—[[1645]]), першага гаспадара з дынастыі [[Раманавы]]х. [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1632—1634 гадоў|Вайна Расійскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1632—1634]] скончылася для Масквы няўдала.
-пачаткам панавання [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксея Міхайлавіча]] ([[1645]]—[[1676]]) маскоўскі ўрад узяў курс на захоп сучасных беларускіх і ўкраінскіх зямель. [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовая вайны]] ([[1654]]—[[1667]] мела для Літвы катастрафічны характар і скончылася стратай [[Смаленскі павет|Смаленшчыны]], [[Старадубскі павет|Севершчыны]] і Левабярэжнай Украіны. Разам з тым яна выклікала ў Расійскай дзяржаве рэзкае пагаршэнне сацыяльна-эканамічнага становішча ([[Паўстанне Разіна|сялянская вайна]] [[1670]]—[[1671]] на чале з [[Сцяпан Разін|Разіным]], шматлікія паўстанні, у тым ліку ў Маскве)<ref>{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 521.</ref>.
+пачаткам панавання [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксея Міхайлавіча]] ([[1645]]—[[1676]]) маскоўскі ўрад узяў курс на захоп сучасных беларускіх і ўкраінскіх зямель. [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовая вайны]] ([[1654]]—[[1667]] мела для Літвы катастрафічны характар і скончылася стратай [[Смаленскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Смаленшчыны]], [[Старадубскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Севершчыны]] і Левабярэжнай Украіны. Разам з тым яна выклікала ў Расійскай дзяржаве рэзкае пагаршэнне сацыяльна-эканамічнага становішча ([[Паўстанне Разіна|сялянская вайна]] [[1670]]—[[1671]] на чале з [[Сцяпан Разін|Разіным]], шматлікія паўстанні, у тым ліку ў Маскве)<ref>{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 521.</ref>.
 Адметнасцю панавання [[Фёдар Аляксеевіч|Фёдара Аляксеевіча]] ([[1676]]—[[1682]]), [[Соф'я Аляксееўна|Соф'і Аляксееўны]] ([[1682]]—[[1689]]), [[Іван V Аляксеевіч|Івана V Аляксеевіча]] ([[1682]]—[[1696]]), [[Пётр I|Пятра I]] ([[1682]]—[[1725]]) было павелічэнне намаганняў атрымаць выхад да [[Чорнае мора|Чорнага мора]], спыніць агрэсіўную палітыку [[Крымскае ханства|Крымскага ханства]] і [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]]. Пасля сканчэння [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ([[1700]]—[[1721]]), у выніку якой да Рускага царства адыйшлі землі [[Балтыя|Балтыі]], адбылося абвяшчэнне [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] ([[1721]]).
@@ Радок 112: / Радок 112: @@
 == Гаспадарка ==
-Большасць насельніцтва складала сялянства. Да сярэдзіны [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] завяршыўся працэс праўнага афармлення [[прыгон|прыгону]]. Буйнымі рамеснымі прадпрыемствамі былі Гарматны (з канца XV ст.) і Манетны (заснаваны ў [[1534]]) двары ў Маскве. У канцы [[XVI стагоддзе|XVI ст.]] узніклі першыя мануфактуры (паперні), у [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] працавалі Хамоўны (палатняны) двор у Маскве, жалезаапрацоўчыя заводы ў Кашыры і Туле, шкляны і парахавы заводы ў Маскве і іншыя.
+Большасць насельніцтва складала сялянства. Да сярэдзіны [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] завяршыўся працэс праўнага афармлення [[прыгон]]у. Буйнымі рамеснымі прадпрыемствамі былі Гарматны (з канца XV ст.) і Манетны (заснаваны ў [[1534]]) двары ў Маскве. У канцы [[XVI стагоддзе|XVI ст.]] узніклі першыя мануфактуры (паперні), у [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] працавалі Хамоўны (палатняны) двор у Маскве, жалезаапрацоўчыя заводы ў Кашыры і Туле, шкляны і парахавы заводы ў Маскве і іншыя.
 == Архітэктура ==