Свідэрская культура: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Радок 10: Радок 10:
| У складзе =
| У складзе =
| Датаванне культуры = [[IX тысячагоддзе да н.э.|IX]]—[[VIII тысячагоддзе да н.э.|VIII тыс. н. э.]]
| Датаванне культуры = [[IX тысячагоддзе да н.э.|IX]]—[[VIII тысячагоддзе да н.э.|VIII тыс. н. э.]]
| Тэрыторыя распаўсюджвання = [[Польшча]], [[Літва]] і [[Беларусь]]
| Тэрыторыя распаўсюджвання = [[Польшча]], [[Літва]], [[Беларусь]], [[Украіна]]
| Этнічная прыналежнасць =
| Этнічная прыналежнасць =
| Тып гаспадаркі =
| Тып гаспадаркі =
Радок 18: Радок 18:
{{Палеаліт}}
{{Палеаліт}}


'''Свідэрская культура''' — [[археалагічная культура]] [[Верхні палеаліт|фінальнага палеаліту]] (IX—VIII тыс. да н.э.) на тэрыторыі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Ядром свідэрскай культуры лічыцца тэрыторыя [[Польшча|Польшчы]], Літвы і [[Беларусь|Беларусі]]. Аднак яе элементы прасочваюцца на сумежных тэрыторыях [[Расія|Расіі]] ([[Пскоўская вобласць]]<ref>[http://gubernia.pskovregion.org/number_27/7.php Пра старажытныя культуры на пскоўскай зямлі]</ref>) і [[Украіна|Украіны]] аж да [[Крым]]а<ref>[http://www.tour-ethno.com/info/history/mezolit.shtml Мезаліт у Крыме (агульная характарыстыка)] {{недаступная спасылка|колькасць=25|месяц=05|год=2013|url=http://www.tour-ethno.com/info/history/mezolit.shtml|id=20090304}}</ref>. Названа па стаянцы Свідры Вельке каля [[Варшава|Варшавы]] ({{lang-pl|Świdry Wielkie}}). Прадстаўлена стаянкамі [[Тундра|тундравых]] паляўнічых на [[Паўночны алень|паўночнага аленя]], якія выкарыстоўвалі [[Лук, зброя|стрэлы]] з крэмневымі наканечнікамі.
'''Свідэрская культура''' — [[археалагічная культура]], прыкметная і значная з'ява ў [[Верхні палеаліт|фіналыным палеаліце]] (IX—VIII тыс. да н.э.) Усходняй Еўропы, традыцыі якой праходзяць праз мясцовы [[мезаліт]] і праглядваюцца ў неаліце. Свідэрскія помнікі знойдзены на тэрыторыі [[Польшча|Польшчы]], [[Літва|Літвы]], [[Беларусь|Беларусі]], [[Украіна|Украіны]] аж да [[Крым]]а<ref>[http://www.tour-ethno.com/info/history/mezolit.shtml Мезаліт у Крыме (агульная характарыстыка)] {{недаступная спасылка|колькасць=25|месяц=05|год=2013|url=http://www.tour-ethno.com/info/history/mezolit.shtml|id=20090304}}</ref>. Яе элементы прасочваюцца на сумежных тэрыторыях [[Расія|Расіі]] ([[Пскоўская вобласць]]<ref>[http://gubernia.pskovregion.org/number_27/7.php Пра старажытныя культуры на пскоўскай зямлі]</ref>). Названа па стаянцы Свідры Вельке ({{lang-pl|Świdry Wielkie}}) каля [[Варшава|Варшавы]]. Прадстаўлена стаянкамі [[Тундра|тундравых]] паляўнічых на [[Паўночны алень|паўночнага аленя]], якія выкарыстоўвалі [[Лук, зброя|стрэлы]] з крэмневымі наканечнікамі.


На захадзе была звязана з [[культура Люнгбю|Лінгбі]]<ref name="avt">[http://rugiland.narod.ru/index/0-180 Автохтонные культуры в Европе и на Русской равнине в эпоху мезолита и неолита (12 — 3 тыс. до н.э.)]</ref>. На аснове свідэрскай культуры сфарміравалася [[Бутаўская культура|бутаўская]]<ref>[http://folklore.archaeology.ru/Sorokin/kolcov.html Посвящения и эпиграммы А. Н. Сорокина. В честь Л. В. Кольцова]</ref>, [[Кундская культура|кундская]]<ref>[http://www.povolzie.archeologia.ru/09.htm Мезалітычныя культуры Сярэдняга Паволжа]</ref> і [[нёманская культура|нёманская]] культуры. Знікненне свідэрскай культуры звязана з кліматычнымі зменамі пачатку [[галацэн]]у. Лічыцца, што носьбіты свідэрскай культуры мелі [[Гаплагрупа I, Y-ДНК|гаплагрупу I]]<ref name="avt"/> і складалі т.зв. [[дагерманскі субстрат]]
На захадзе была звязана з [[культура Люнгбю|Лінгбі]]<ref name="avt">[http://rugiland.narod.ru/index/0-180 Автохтонные культуры в Европе и на Русской равнине в эпоху мезолита и неолита (12 — 3 тыс. до н.э.)]</ref>. На аснове свідэрскай культуры сфарміравалася [[Бутаўская культура|бутаўская]]<ref>[http://folklore.archaeology.ru/Sorokin/kolcov.html Посвящения и эпиграммы А. Н. Сорокина. В честь Л. В. Кольцова]</ref>, [[Кундская культура|кундская]]<ref>[http://www.povolzie.archeologia.ru/09.htm Мезалітычныя культуры Сярэдняга Паволжа]</ref> і [[нёманская культура|нёманская]] культуры. Знікненне свідэрскай культуры звязана з кліматычнымі зменамі пачатку [[галацэн]]у. Лічыцца, што носьбіты свідэрскай культуры мелі [[Гаплагрупа I, Y-ДНК|гаплагрупу I]]<ref name="avt"/> і складалі т.зв. [[дагерманскі субстрат]]


Першыя свідэрскія помнікі былі выяўлены натэрыторыі Польшчы яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. Паступовае назапашванне матэрыялу паказала, што для калекцый крамянёвых прылад свідэрскіх стаянак характэрна ўстойлівае спалучэнне пэўных адзнак як у іх форме, так і ў тэхнічных прыёмах апрацоўкі Падобнасць тыпалагічных даных інвентару прывяла польскіх археолагаў да думкі аб аб'яднанні гэтых помнікаў у адну роднасную групу.
На гэтых тэрыторыях сфарміравалася скупчэнне мезалітычных культур. Паводле меркавання [[Алена Генадзьеўна Калечыц|А. Г. Калечыц]], гэта тлумачыцца як прылядніковай зонай, якой прытрымліваўся [[Паўночны алень|паўночны алень]], так і наяўнасцю сыравіны для вырабу прылад працы і зброі на тэрыторыі беларускага [[Падняпроўе|Падняпроўя]], выключна багатага на лёгкадаступныя паклады [[Крэмень|крэменю]].

На Беларусі вялікая колькасць помнікаў каменнага веку са свідэрскімі рысамі ў інвентары знаходзіцца ў рэгіёне [[Заходняе Палессе|Заходняга Палесся]] і [[Панямонне|Панямоння]].

Стаянкі свідэрскай культуры размяшчаліся, як правіла, на ўчастках першай, другой надпоймавых тэрас або карэнных берагоў (там, дзе няма больш нізкіх геамарфалагічных узроўняў) на пясчаных узвышэннях, на схілах марэнных бугроў. Стратыграфія іх не з'яўляецца дастаткова вызначальнай. Культурныя напластаванні звычайна залягаюць у пясчаных адкладах, што перашкаджала іх захаванню і з'явілася прычынай змешвання рознаўзроставых і рознакультурных матэрыялаў. На большасці помнікаў культурныя пласты ўвогуле адсутнічаюць, свідэрскія матэрыялы збіраліся на паверхні.

Асноўны занятак насельніцтва — паляванне на паўночнага аленя. Насельніцтва пакінула кароткачасовыя стаянкі адкрытага тыпу. Жытлы круглаватыя, будана- і трапецападобныя, паглыбненыя ў зямлю, з вогнішчам пасярэдзіне. Некаторыя жытлы мелі ўваходны калідор.

Для інвентару свідэрскіх помнікаў характэрныя наступныя рысы. Вядучым тыпам нуклеуса з'яўляецца двухпляцовачны аднабаковы з сустрэчным зняццем нарыхтовак, са скошанымі ўдарнымі пляцоўкамі і папярочнай падчэскай тыльнага боку. Для свідэрскай індустрыі тыпова развітая пласціначная тэхніка. Нарыхтоўкай для большасці прылад часцей была пласцінка. У калекцыях са свідэрскіх помнікаў, як правіла, пераважаюць разцы, якія істотна перавышаюць колькасць скрабкоў. У больш ранніх комплексах сярод разцоў дамінуюць сярэдзінныя, у позніх — бакавыя і на зломе нарыхтоўкі. Вядучай формай скрабкоў з'яўляецца канцавы з дугападобным або прамым рабочым краем. Свідэрскія наканечнікі стрэл зроблены з пласцін, яны двухтыпаў — лазалістыя і чаранковыя. Для іх характэрная апрацоўка насадкі стромкай або паўстромкай рэтушшу па краях і плоскай з брушка. На шэрагу наканечнікаў плоская рэтуш прысутнічае на брушку вастрыя. Сякеры на свідэрскіх стаянках у асноўным двух тыпаў — з перахопам на масіўных адшчэпах і авальнай формы з грубай двухплоскаснай апрацоўкай з плітак або кавалкаў. Характэрны кампанент свідэрскіх комплексаў — свердлы-праколкі, пласціны са скошаным рэтушшу канцом, пласціны і адшчэпы з рэтушшу па краях, скоблі.


{{зноскі}}
{{зноскі}}

== Літаратура ==
* ''Ксяндзоў У. П.'' Свідэрская культура // Археалогія Беларусі: У 4 т. Т. 1. Каменны і бронзавы вякі / Пад рэд. М. М. Чарняўскага, А. Г. Калечыц. — Мн.: Беларуская навука, 1997. — 424 с: іл. ISBN 985-08-0088-7
* ''Ксяндзоў У. П.'' Свідэрская культура // {{Крыніцы/ЭГБ|6-1}}


== Спасылкі ==
== Спасылкі ==
Радок 31: Радок 43:


{{Археалагічныя культуры Беларусі}}
{{Археалагічныя культуры Беларусі}}

{{Belarus-hist-stub}}
⚫
[[Катэгорыя:Палеаліт Еўропы]]
{{archeology-stub}}
⚫
[[Катэгорыя:Мезаліт Еўропы]]
[[Катэгорыя:Археалагічныя культуры Еўропы]]
[[Катэгорыя:Археалагічныя культуры Еўропы]]
[[Катэгорыя:Археалагічныя культуры Беларусі]]
[[Катэгорыя:Археалагічныя культуры Беларусі]]

Версія ад 23:32, 16 студзеня 2019

Свідэрская культура
Палеаліт
Лакалізацыя Польшча, Літва, Беларусь, Украіна
Датаванне IX—VIII тыс. н. э.
Пераемнасць
Мадленская (?) → Бутаўская→
Кундская→
Нёманская→

Каморніцкая→
Тахунійская→

Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Шаблон:Палеаліт

Свідэрская культура — археалагічная культура, прыкметная і значная з'ява ў фіналыным палеаліце (IX—VIII тыс. да н.э.) Усходняй Еўропы, традыцыі якой праходзяць праз мясцовы мезаліт і праглядваюцца ў неаліце. Свідэрскія помнікі знойдзены на тэрыторыі Польшчы, Літвы, Беларусі, Украіны аж да Крыма[1]. Яе элементы прасочваюцца на сумежных тэрыторыях Расіі (Пскоўская вобласць[2]). Названа па стаянцы Свідры Вельке (польск.: Świdry Wielkie) каля Варшавы. Прадстаўлена стаянкамі тундравых паляўнічых на паўночнага аленя, якія выкарыстоўвалі стрэлы з крэмневымі наканечнікамі.

На захадзе была звязана з Лінгбі[3]. На аснове свідэрскай культуры сфарміравалася бутаўская[4], кундская[5] і нёманская культуры. Знікненне свідэрскай культуры звязана з кліматычнымі зменамі пачатку галацэну. Лічыцца, што носьбіты свідэрскай культуры мелі гаплагрупу I[3] і складалі т.зв. дагерманскі субстрат

Першыя свідэрскія помнікі былі выяўлены натэрыторыі Польшчы яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. Паступовае назапашванне матэрыялу паказала, што для калекцый крамянёвых прылад свідэрскіх стаянак характэрна ўстойлівае спалучэнне пэўных адзнак як у іх форме, так і ў тэхнічных прыёмах апрацоўкі Падобнасць тыпалагічных даных інвентару прывяла польскіх археолагаў да думкі аб аб'яднанні гэтых помнікаў у адну роднасную групу.

На Беларусі вялікая колькасць помнікаў каменнага веку са свідэрскімі рысамі ў інвентары знаходзіцца ў рэгіёне Заходняга Палесся і Панямоння.

Стаянкі свідэрскай культуры размяшчаліся, як правіла, на ўчастках першай, другой надпоймавых тэрас або карэнных берагоў (там, дзе няма больш нізкіх геамарфалагічных узроўняў) на пясчаных узвышэннях, на схілах марэнных бугроў. Стратыграфія іх не з'яўляецца дастаткова вызначальнай. Культурныя напластаванні звычайна залягаюць у пясчаных адкладах, што перашкаджала іх захаванню і з'явілася прычынай змешвання рознаўзроставых і рознакультурных матэрыялаў. На большасці помнікаў культурныя пласты ўвогуле адсутнічаюць, свідэрскія матэрыялы збіраліся на паверхні.

Асноўны занятак насельніцтва — паляванне на паўночнага аленя. Насельніцтва пакінула кароткачасовыя стаянкі адкрытага тыпу. Жытлы круглаватыя, будана- і трапецападобныя, паглыбненыя ў зямлю, з вогнішчам пасярэдзіне. Некаторыя жытлы мелі ўваходны калідор.

Для інвентару свідэрскіх помнікаў характэрныя наступныя рысы. Вядучым тыпам нуклеуса з'яўляецца двухпляцовачны аднабаковы з сустрэчным зняццем нарыхтовак, са скошанымі ўдарнымі пляцоўкамі і папярочнай падчэскай тыльнага боку. Для свідэрскай індустрыі тыпова развітая пласціначная тэхніка. Нарыхтоўкай для большасці прылад часцей была пласцінка. У калекцыях са свідэрскіх помнікаў, як правіла, пераважаюць разцы, якія істотна перавышаюць колькасць скрабкоў. У больш ранніх комплексах сярод разцоў дамінуюць сярэдзінныя, у позніх — бакавыя і на зломе нарыхтоўкі. Вядучай формай скрабкоў з'яўляецца канцавы з дугападобным або прамым рабочым краем. Свідэрскія наканечнікі стрэл зроблены з пласцін, яны двухтыпаў — лазалістыя і чаранковыя. Для іх характэрная апрацоўка насадкі стромкай або паўстромкай рэтушшу па краях і плоскай з брушка. На шэрагу наканечнікаў плоская рэтуш прысутнічае на брушку вастрыя. Сякеры на свідэрскіх стаянках у асноўным двух тыпаў — з перахопам на масіўных адшчэпах і авальнай формы з грубай двухплоскаснай апрацоўкай з плітак або кавалкаў. Характэрны кампанент свідэрскіх комплексаў — свердлы-праколкі, пласціны са скошаным рэтушшу канцом, пласціны і адшчэпы з рэтушшу па краях, скоблі.

Зноскі

  1. ↑ Мезаліт у Крыме (агульная характарыстыка) (недаступная спасылка — гісторыя, копія)
  2. ↑ Пра старажытныя культуры на пскоўскай зямлі
  3. ↑ а б Автохтонные культуры в Европе и на Русской равнине в эпоху мезолита и неолита (12 — 3 тыс. до н.э.)
  4. ↑ Посвящения и эпиграммы А. Н. Сорокина. В честь Л. В. Кольцова
  5. ↑ Мезалітычныя культуры Сярэдняга Паволжа

Літаратура

  • Ксяндзоў У. П. Свідэрская культура // Археалогія Беларусі: У 4 т. Т. 1. Каменны і бронзавы вякі / Пад рэд. М. М. Чарняўскага, А. Г. Калечыц. — Мн.: Беларуская навука, 1997. — 424 с: іл. ISBN 985-08-0088-7
  • Ксяндзоў У. П. Свідэрская культура // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.

Спасылкі

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Свідэрская_культура&oldid=3296227"