Віктар Рауль Ая дэ ла Торэ

Віктар Рауль Айя дэ Ла Торэ
Víctor Raúl Haya de la Torre
Лідар АПРА
Нараджэнне	22 лютага 1895(1895-02-22) Трухільа Перу
Смерць	2 жніўня 1979(1979-08-02) (84 гады) Ліма Перу
Партыя	АПРА
Адукацыя	Нацыянальны ўніверсітэт Трухілья[d] Нацыянальны ўніверсітэт Сан-Маркас Colegio San Andrés[d]
Дзейнасць	палітык, адвакат, палітычны актывіст, палітычны тэарэтык, юрыст
Навуковая дзейнасць
Навуковая сфера	палітыка
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Віктар Рауль Айя дэ Ла Торэ (ісп.: Víctor Raúl Haya de la Torre); 22 лютага 1895 - 2 жніўня 1979 - перуанскі палітычны дзеяч левага толку, сацыёлаг, гісторык, філосаф .

Раннія гады

Нарадзіўся у горадзе Трухільа (Перу) у арыстакратычнай сям'і. Бацька Айя де ла Торэ выдаваў газету, у якой па маладосці працаваў і яго сын. Паступіў ва ўніверсітэт Сан-Маркас у Ліме, дзе ў яго сфарміраваліся ліберальныя ідэі, якіх ён прытрымліваўся на працягу ўсяго жыцця. Прыняў актыўны ўдзел ва ўстанаўленні 8-гадзіннага працоўнага дня для працоўных Лімы, садзейнічаў стварэнню прафсаюза тэкстыльшчыкаў. У студэнцкія гады ўдзельнічаў у арганізацыі вячэрніх школ для працоўных . У 1919 - 1923 гадах А. де Ла Торре узначаліў студэнцкі рух у Перу за ўніверсітэтскую рэформу, супраць дыктатарскага рэжыму А.Легіі. У выніку гэтых падзей ён быў высланы з краіны, абаснаваўся ў Мексіцы.

Палітычная дзейнасць

Айя дэ ла Торэ (у цэнтры) з аднадумцамі ў Мексіцы, 1929

Падчас свай эміграцыі ў Мексіцы вывучаў вопыт мексіканскай рэвалюцыі і сацыяльных рэформ, потым здзейскіў падарожжа ў СССР, Германію, Францыю, Вялікабрытанію для далейшага засваення тэорыі і практыкі сацыялізма. Айя дэ ла Торэ прыйшоў к выніку, што руская сістэма не падыходзіць для Лацінскай Амерыкі, вызначыў ідэю сацыялізма накіраваную на вызваленне ад эканамічных і палітычных аспектаў капіталізма пры тым, што захоўвалася прыватная ўласнасць і адзінства царквы. Яшчэ ў 1924 годзе Айя де ла Торэ заснаваў Амерыканскі народна-рэвалюцыйны альянс (АПРА). Пасля звяржэння Легіі ў 1930 годзе, Айя дэ ла Торэ вярнуўся ў Перу і пераўтварыў Альянс у Нацыянал-рэфармісцкую партыю (Апрысцкая партыя). Падчас выбарчай кампаніі апрысты справакавалі беспарадкі, партыя была забаронена, а яе лідары эмігрыравалі. 1932-1940 гады - перыяд падпольнага існавання партыі, пакуль яна не была легалізавана прэзідэнтам Мануэлем Прада. На прэзідэнцкіх выбарах 1945 года актывісты забяспечылі перамогу Хасэ Луісу Бустамантэ. Айя дэ ла Торэ стаў міністрам у новым урадзе і атрымаў магчымасць уплываць на ход палітычных і сацыяльных рэформ. У кастрычніку 1948 года апрысты падначаленыя камуністамі паднялі мяцеж, краіна каля месяца была ў стане анархіі. Гэтым скарысталіся ваенныя, яні ўзялі ўладу ў свае рукі. Хунта на чале з генералам Мануэлем Одрыя смясціла Бустамантэ і пачала ахоту за лідарамі апрыстаў. Айя дэ ла Торэ знайшоў прытулак у калумбійскай амбасадзе ў Ліме, дзе заставаўся да 1954 году, пакуль не пакінуў краіну. У ліпені 1956 году прэзідэнт Мануэль Прада-і-Угартэча адмяніў забарону на АПРА, і ў 1957 годзе Айя дэ ла Торэ павярнуўся на радзіму. Выступаў кандыдатам на прэзідэнтскія выбары ў 1962 годзе, але ваенныя колы не далі яму прыйсці да ўлады. Пасля гэтага не змог набыць страчанага палітычнага ўплыву. Памёр у 1979 годзе ў горадзе Ліма .

Погляды і ідэі

У сваіх працах галоўным ворагам працоўных лічыў імперыялізм і яго саюзніка ў асобе мясцовай алігархіі. Айя дэ ла Торэ прызываў аб'яднацца на барадзьбу з імі пралетарыят, сялянства і сярэднія сацыяльныя слаі. Вядучую ролю ў дэмакратычнай і антыімперыялістычнай рэвалюцыі адводзіў сярэднім слаям, перш за ўсё інтэлігенцыі. Надаваў важнае значэнне індзейскаму пытанню, абароне іх інтарэсаў і яго традыцый. Індзейскаму кампаненту адводзіў важную ролю у фарміраванні лацінаамерыканскай супольнасці як прадукта сінтэза індзейскага і еўрапейскага пачаткаў. Аддаваў перавагу называць лацінаамерыканскі рэгіён Індаамерыкай. Прызнавая знакавасць марксізму для Еўропы, для краін "класічнага" капіталізму, Айя дэ ла Торэ лічыў яго недапушчальным для Лацінскай Амерыкі, дзе, на яго думку, дзейнічалі свае асаблівасці грамадскага развіцця. Айя дэ ла Торэ сцвярджаў, што самастойна, без супрацоўкі з перадавымі індустрыяльнымі дзяржавамі, Лацінская Амерыка не зможа пераадолець сваё адставанне ад іх. Шлях к ліквідацыі імперыялістычнай залежнасці ён бачыў у стварэнні антыалегархічных, дэмакратычных пераўтварэнняў, у стварэнні прававой дзяржавы, якая апіраецца на органы мясцовага самакіравання, у пераадоленні эканамічнага адставання (у тым ліку з дапамогай інастраннаг капітала) і раўнапраўнае, узаемавыгаднае супрацоўніцтва з перадавымі індустрыяльнымі краінамі.Свой "канструктыўны антыімперыялізм" Айя дэ ла Торэ супрацтавіў "знішчальнаму" радыкальна-рэвалюцыйнаму варыянту барадзьбы, які выпрацоўвалі камуністы. Тыя, са свайго боку, абвінавачвалі апрызм і яго лідара ў ігнараванні класавых супярэчнасцяў капіталістычнага грамадства і прыніжэнні ролі пралетарыята ў Лацінскай Амерыцы. Узаемная палеміка Айя дэ ла Торэ і камуністаў, рякая распачалася ў другой палове 1920-х гадоў, набыла востры характар і працягвалася шматлікія дзесяцігоддзі, перашкаджаючы ўзаемнаму супрацоўніцтву дзвух плыняў .