Мультысусвет: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія]

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Версія ад 16:14, 26 ліпеня 2019

Мультысусвет (англ.: multiverse, meta-universe) — гіпатэтычнае мноства ўсіх магчымых рэальна існуючых паралельных сусветаў (уключаючы той, у якім мы знаходзімся). Уяўленні аб структуры такога мультысусвету, прыродзе кожнага сусвету, які ўваходзіць у яго склад, і адносінах паміж гэтымі сусветамі залежаць ад абранай гіпотэзы.

У навуцы

Розныя гіпотэзы аб існаванні мультысусвету выказваліся спецыялістамі па касмалогіі і астраноміі, фізікамі, філосафамі, фантастамі.

Тэрмін «мультысусвет» быў створаны ў 1895 годзе філосафам і псіхолагам Уільямам Джэймсам (William James) і папулярызаваны пісьменнікам-фантастам Майклам Муркакам. Часта выкарыстоўваюцца таксама такія тэрміны, як «альтэрнатыўныя сусветы», «альтэрнатыўныя рэальнасці», «паралельныя сусветы» або «паралельныя светы».

Магчымасць існавання мультысусвету спараджае розныя навуковыя, філасофскія і тэалагічныя пытанні. Дадзеная ідэя актыўна выкарыстоўваецца, напрыклад, у тэорыі струн^[1]. Здагадка аб існаванні мультысусвету выкарыстоўваецца таксама ў многасусветнай інтэрпрэтацыі квантавай механікі.

Класіфікацыя Тэгмарка

Макс Тэгмарк выказаў здагадку, што любому матэматычна несупярэчліваму набору фізічных законаў адпавядае незалежны, але рэальна існуючы сусвет. Гэтая здагадка, хоць і не паддаецца эксперыментальнай праверцы, прывабна тым, што здымае пытанне, чаму назіраныя фізічныя законы і значэнні фундаментальных фізічных сталых менавіта такія.

Тэгмарк прапанаваў наступную класіфікацыю светаў, за межамі нашага:

Узровень 1: светы за межамі нашага касмалагічнага гарызонту (пазаметагалактычныя аб’екты);

Узровень 2: светы з іншымі фізічнымі канстантамі (напрыклад, сусветы на іншых бранах у M-тэорыі);

Узровень 3: многасусветная інтэрпрэтацыя квантавай механікі (уключае сусветы, якія ўзнікаюць у рамках многасусветнай інтэрпрэтацыі квантавай механікі);

Узровень 4: канечны ансамбль (уключае ўсе сусветы, якія рэалізуюць тыя ці іншыя матэматычныя структуры).

У філасофіі і логіцы

Мадальны рэалізм

Магчымыя светы — адзін са сродкаў інтэрпрэтацыі імавернасці, гіпатэтычных меркаванняў і т. п. У сувязі з гэтым, шэраг філосафаў, у прыватнасці Дэвід Льюіс^[ru], сцвярджае, што любы магчымы свет рэалізуецца, бо магчымасць і рэчаіснасць — дзве дадатковыя ўласцівасці аднаго і таго ж свету. Адпаведна, што з’яўляецца магчымасцю, а што рэчаіснасцю, залежыць ад свету, у якім знаходзіцца назіральнік (гэтая канцэпцыя называецца «мадальным рэалізмам»)^[2].

Зноскі

↑ Элегантная Вселенная. Суперструны, скрытые размерности и поиски окончательной теории: Пер. с англ / Под ред. В. О. Малышенко. — 3-е изд. — М., 2007. — С. 236—239. — 288 с. — ISBN 5-484-00784-4.
↑ [http://www.i-u.ru/biblio/archive/epshteyn_filo/01.aspx Библиотека РГИУ ::: Философия возможного :::

Літаратура

Bernard Carr, ed. (2007) Universe or Multiverse? Cambridge Univ. Press.
David Deutsch. Quantum theory, the Church-Turing principle and the universal quantum computer // Proceedings of the Royal Society of London A 400 / Splash. — 1985. — № 45841. — P. 97–117.
George F. R. Ellis, U. Kirchner, William R. Stoeger. Multiverses and physical cosmology // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. — 2004. — Vol. 347. — № 3. — P. 921–936. — DOI:10.1111/j.1365-2966.2004.07261.x — arΧiv:astro-ph/0305292

Спасылкі

Aurélien Barrau, Physics in the Multiverse. (англ.)
How many universes are in the multiverse? (англ.)
Физики оценили число параллельных вселенных // Мембрана (руск.).
Александр Виленкин. Одна Вселенная или множество? (руск.)
Одинока ли наша Вселенная?

[Greene-1] Элегантная Вселенная. Суперструны, скрытые размерности и поиски окончательной теории: Пер. с англ / Под ред. В. О. Малышенко. — 3-е изд. — М., 2007. — С. 236—239. — 288 с. — ISBN 5-484-00784-4.

[2] [http://www.i-u.ru/biblio/archive/epshteyn_filo/01.aspx Библиотека РГИУ ::: Философия возможного :::

[1]

[2]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 {{Касмалогія}}
-'''Мультысусвет''' ({{lang-en|multiverse, meta-universe}}) — гіпатэтычнае мноства ўсіх магчымых [[Рэальнасць|рэальна існых]] паралельных сусветаў (уключаючы [[Сусвет|той, у якім мы знаходзімся]]). Уяўленні аб структуры такога мультысусвету, прыродзе кожнага сусвету, які ўваходзіць у яго склад, і адносінах паміж гэтымі сусветамі залежаць ад абранай гіпотэзы.
+'''Мультысусвет''' ({{lang-en|multiverse, meta-universe}}) — гіпатэтычнае мноства ўсіх магчымых [[Рэальнасць|рэальна існуючых]] паралельных сусветаў (уключаючы [[Сусвет|той, у якім мы знаходзімся]]). Уяўленні аб структуры такога мультысусвету, прыродзе кожнага сусвету, які ўваходзіць у яго склад, і адносінах паміж гэтымі сусветамі залежаць ад абранай гіпотэзы.
 == У навуцы ==
 Розныя гіпотэзы аб існаванні мультысусвету выказваліся спецыялістамі па [[Касмалогія|касмалогіі]] і [[Астраномія|астраноміі]], [[фізік]]амі, [[філосаф]]амі, [[фантаст]]амі.
-Тэрмін «мультысусвет» быў створаны ў [[1895]] годзе філосафам і [[Псіхалогія|псіхолагам]] [[Уільям Джэймс|Уільямам Джэймсам]] (William James) і папулярызаваў пісьменнікам-фантастам Майклам Муркакам. Часта выкарыстоўваюцца таксама такія тэрміны, як «альтэрнатыўныя сусветы», «альтэрнатыўныя рэальнасці», «паралельныя сусветы» або «паралельныя светы».
+Тэрмін «мультысусвет» быў створаны ў [[1895]] годзе філосафам і [[Псіхалогія|псіхолагам]] [[Уільям Джэймс|Уільямам Джэймсам]] (William James) і папулярызаваны пісьменнікам-фантастам Майклам Муркакам. Часта выкарыстоўваюцца таксама такія тэрміны, як «альтэрнатыўныя сусветы», «альтэрнатыўныя рэальнасці», «паралельныя сусветы» або «паралельныя светы».
-Магчымасць існавання мультысусвету спараджае розныя навуковыя, філасофскія і тэалагічныя пытанні. Дадзеная ідэя актыўна выкарыстоўваецца, напрыклад, у [[тэорыя струн|тэорыі струн]]. <ref name="Greene">{{кніга
+Магчымасць існавання мультысусвету спараджае розныя навуковыя, філасофскія і тэалагічныя пытанні. Дадзеная ідэя актыўна выкарыстоўваецца, напрыклад, у [[тэорыя струн|тэорыі струн]]<ref name="Greene">{{кніга
 |аўтпр          = Грин, Брайан.
 |загаловак       = Элегантная Вселенная. Суперструны, скрытые размерности и поиски окончательной теории: Пер. с англ
@@ Радок 18: / Радок 18: @@
 |старонак = 288
 |isbn = 5-484-00784-4
-}}</ref> Здагадка аб існаванні мультысусвету выкарыстоўваецца таксама ў шматсветавой інтэрпрэтацыі [[Квантавая механіка|квантавай механікі]].
+}}</ref>. Здагадка аб існаванні мультысусвету выкарыстоўваецца таксама ў многасусветнай інтэрпрэтацыі [[Квантавая механіка|квантавай механікі]].
 === Класіфікацыя Тэгмарка ===
@@ Радок 26: / Радок 26: @@
 Тэгмарк прапанаваў наступную класіфікацыю светаў, за межамі нашага:
-* Узровень 1: светы за межамі нашага касмалагічнага гарызонту
+* Узровень 1: светы за межамі нашага касмалагічнага гарызонту (пазаметагалактычныя аб’екты);
-* Узровень 2: светы з іншымі фізічнымі канстантамі
+* Узровень 2: светы з іншымі фізічнымі канстантамі (напрыклад, сусветы на іншых [[брана]]х у [[М-тэорыя|M-тэорыі]]);
-* Узровень 3: шматсветавая інтэрпрэтацыя квантавай механікі
+* Узровень 3: многасусветная інтэрпрэтацыя квантавай механікі (уключае сусветы, якія ўзнікаюць у рамках многасусветнай інтэрпрэтацыі квантавай механікі);
+* Узровень 4: канечны ансамбль (уключае ўсе сусветы, якія рэалізуюць тыя ці іншыя матэматычныя структуры).
-Ўключае сусветы, якія ўзнікаюць у рамках шматсветавой інтэрпрэтацыі квантавай механікі.
-* Узровень 4: канчатковы ансамбль
-Ўключае ўсе сусветы, якія рэалізуюць тыя ці іншыя матэматычныя структуры.
 == У філасофіі і логіцы ==
@@ Радок 42: / Радок 38: @@
 === Мадальны рэалізм ===
-Магчымыя светы - адзін са сродкаў інтэрпрэтацыі верагоднасці, гіпатэтычных меркаванняў і т. п. У сувязі з гэтым, шэраг філосафаў, у прыватнасці {{не перакладзена|:en:David Lewis (philosopher)|Дэвід Льюіс, філосаф)|Дэвід Льюіс}}, сцвярджае, што любы магчымы свет рэалізуецца, паколькі магчымасць і рэчаіснасць - дзве дадатковых ўласцівасці аднаго і таго ж свету. Адпаведна, што з'яўляецца магчымасцю, а што рэчаіснасцю, залежыць ад свету, у якім знаходзіцца назіральнік (гэтая канцэпцыя называецца «мадальным рэалізмам»).<ref>[http://www.i-u.ru/biblio/archive/epshteyn_filo/01.aspx  Библиотека РГИУ ::: Философия возможного :::</ref>
+Магчымыя светы — адзін са сродкаў інтэрпрэтацыі імавернасці, гіпатэтычных меркаванняў і т. п. У сувязі з гэтым, шэраг філосафаў, у прыватнасці {{нп5|Дэйвід Льюіс Келаг|Дэвід Льюіс|ru|Льюис, Дэвид Келлогг}}, сцвярджае, што любы магчымы свет рэалізуецца, бо магчымасць і рэчаіснасць — дзве дадатковыя ўласцівасці аднаго і таго ж свету. Адпаведна, што з’яўляецца магчымасцю, а што рэчаіснасцю, залежыць ад свету, у якім знаходзіцца назіральнік (гэтая канцэпцыя называецца «мадальным рэалізмам»)<ref>[http://www.i-u.ru/biblio/archive/epshteyn_filo/01.aspx  Библиотека РГИУ ::: Философия возможного :::</ref>.
 {{зноскі}}