Парэчкі чорныя: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
дапаўненне |
дрНяма тлумачэння праўкі |
||
Радок 313: | Радок 313: | ||
* [http://www.ars.usda.gov/research/publications/Publications.htm?seq_no_115=174038 US Agricultural Research Service Note] |
* [http://www.ars.usda.gov/research/publications/Publications.htm?seq_no_115=174038 US Agricultural Research Service Note] |
||
* [http://www.greenrussia.ru/sad_ogorod.php?url=bolezni_smorodin Болезни и вредители смородины] |
* [http://www.greenrussia.ru/sad_ogorod.php?url=bolezni_smorodin Болезни и вредители смородины] |
||
{{Кандыдат у добрыя артыкулы}} |
|||
{{Бібліяінфармацыя}} |
{{Бібліяінфармацыя}} |
||
Версія ад 20:58, 29 жніўня 2019
Парэчкі чорныя | ||||||||||||||||
Навуковая класіфікацыя | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||
Міжнародная навуковая назва | ||||||||||||||||
Ribes nigrum L., 1753 | ||||||||||||||||
|
Парэ́чкі чорныя[3][4] (Ribes nigrum) — лістападны куст від раслін роду парэчкі (Ribes) манатыпнага сямейства агрэставыя (Grossulariaceae)[5].
Назва
Парэчкі чорныя, смарода, смародыня, смуродзіна[6][7], парэчка чорная[8], смарода чорная[9].
Батанічнае апісанне
Лістападныя зімаўстойлівыя галінаваныя кусты вышынёю 0,7—2,5 м[5]. Маладыя парасткі апушаныя, бледныя; дарослыя — карычневыя.
Пупышкі бледна-зялёныя, з кармінавым адценнем, даўжынёй 4-10 мм, развіваюцца пад восень і зімуюць на галінах[5]. Лісце чарашковае, даўжынёй і шырынёй 3-5[10] (да 12) см, з вышчарбленымі бакамі, трох-пяцілопасцевае, лопасці звычайна шырока-трохкутныя, сярэдняя нярэдка выцягнутая, зверху цьмянае, цёмна-зялёнае, голае, знізу па жылках апушанае[5].
Суквецці — гронкі даўжынёй 3-5 (да 8) см, 5-10-кветкавыя[10], якія выходзяць з пазух лісця[5], з голымі або апушанымі кветаножкамі даўжынёй 3-8 мм і прыкветкамі даўжынёй 1-2 мм, форма якіх вар’іруецца ад авальнай да лінейна-ланцэтнай. Кветкі даўжынёй 7-9 мм, дыяметрам 4-6 мм, званочкавыя, зеленаватыя[5], ліловыя ці ружавата-шэрыя, звонку большай часткай густа апушаныя. Пялёсткі авальныя. Чашалісцікі адагнутыя вонкі, вастраватыя, даволі шырокія.
Плод — ядомая ягада, дыяметрам у сярэднім да 1 см, чорна-бурая або зеленаватая, з глянцавай скуркай і з 3-37 семачкамі. У 1 кг каля 3330 ягад, або 714.000 семачак. Вага 1 тысячы семачак 0,9-1,8 г. Смак ягад кісла салодкі[5].
Цвіце ў маі — чэрвені[10]. Плоданасіць у ліпені-жніўні[5][10].
Злева направа: Галіна з пупышкамі. Ліст. Кветкі і бутоны. Ягады
|
Распаўсюджанне і экалогія
Куст парэчак у Мінску
|
У прыродзе арэал віду ахоплівае практычна ўсю тэрыторыю Еўропы, еўрапейскую частку Расіі, Сібір (ад Урала да возера Байкал), Казахстан, Кітай і поўнач Манголіі. У Беларусі паўсюдна па ўсёй тэрыторыі[10]. інтрадуцыраваны у Паўночную Амерыку.
Расце па берагавых зарасніках, у вільготных лясах і па іх ўскраінах, у алешніках, па ўскраінах балот і на вільготных лугах, адзінкава і невялікімі зараснікамі.
Расліна аддае перавагу добра асветленым месцам, хоць мірыцца і з паўценем, але пры гэтым радзей цвіце. Аддае перавагу лёгкім друзлым, добра ўвільготненым урадлівым суглінкам, на глебах з падвышанай кіслотнасцю расце дрэнна.
Культываванне
Гісторыя
Вытворчасць парэчак і агрэста ў 2005 годзе
|
Чорныя парэчкі растуць у Паўночнай Еўропе і Азіі. Яны вырошчваліся ў Расіі з XI стагодзя, калі гэтыя ягады разводзілісся ў манастырскіх садах, а таксама раслі ў гарадах і населеных пунктах. Вырошчванне ў Еўропе, як мяркуюць, пачалося прыкладна ў апошнія дзесяцігоддзі 17 стагоддзя[12]. Адвар з лісця, кары ці каранёў таксама выкарыстоўваўся ў якасці традыцыйнага сродку[13].
Падчас Другой Сусветнай Вайны большасць відаў садавіны, багатых вітамінам С, такіх як апельсіны, стала складана атрымліваць у Злучаным Каралеўстве. Паколькі ягады чорных парэчак з’яўляюцца багатай крыніцай вітамінаў, а сама расліна падыходзіць для вырошчвання ў клімаце Вялікабрытаніі, брытанскі ўрад стаў заахвочваць іх вырошчванне і неўзабаве ўраджай значна павялічыўся. З 1942 года сіроп з чорных парэчак распаўсюджваўся бясплатна для дзяцей ва ўзросце да двух гадоў, і гэта, магчыма, прывяло да велізарнай папулярнасці чорных парэчак у якасці араматызатара ў Вялікабрытаніі[14]. У сучаснай Вялікабрытаніі камерцыйнае вырошчванне цалкам механізавана і каля 1400 га парэчкавых садоў вырошчваюцца, у асноўным, па мэтавых кантрактах ад сокавай прамысловасці[15].Найбольш маштабна чорныя парэчкі вырошчваюцца ва Усходняй Еўропе для вытворчасці сокаў і канцэнтратаў[16].
Расліна раней была папулярная ў Злучаных Штатах, але сталі больш рэдкай, калі ў 20-м стагоддзі іх забаранялі ў пачатку 1900-х гадоў з-за таго, што чорныя парэчкі з’яўляюцца пераносчыкам Cronartium ribicola — грыба, які прызналі пагрозай для амерыканскай лесанарыхтоўчай прамысловасці[17]. Федэральная забарона на вырошчванне парэчак была адменена ў асобных Штатах у 1966 годзе і была знята ў Нью-Ёрку ў 2003 годзе, дзякуючы намаганням садоўніка Грэга Куіна . У выніку, вырошчванне парэчак аднавілася ў Нью-Ёрку, Вермонце, Канэктыкуце і Арэгоне[18][19]. Аднак, у некалькіх штатах забарона працягвае дзейнічаць да гэтага часу, у тым ліку ў Мэне[20], Нью-Гэмпшыры[21], Вірджыніі[22] і Масачусетсе[23]. Паколькі амерыканская федэральная забарона перашкаджае вытворчасці парэчак на нацыянальным узроўні на працягу амаль стагоддзя, плод застаецца ў значнай ступені невядомым у Злучаных Штатах і трэба прыкладваць намаганні, каб вярнуць яго былую папулярнасць да ўзроўню Еўропы ці Новай Зеландыі. Дзякуючы свайму унікальнаму водару і багаццю на поліфенолы , харчовыя валокны і незаменныя пажыўныя рэчывы , вядомасць і папулярнасць чорных парэчак зноў расце з лікам спажыўцоў прадукцыі, якая паступае на амерыканскі рынак[24].
Японія імпартуе вялікую колькасць новазеландскіх чорных парэчак для выкарыстання ў якасці біялагічна актыўных дабавак , для прыгатавання закусак, прадуктаў функцыянальнага харчавання і хутказамарожанай сыравіны для кулінарнай вытворчасці джэмаў, жэле і іншых прэсерваў[25].
Агратэхніка
Куст парэчак са спелымі пладамі
|
Размножваюць парэчку адраўнелымі тронкамі.
Э. М. Лабанаў, А. П. Арсенцьеў адзначалі, што расійскія марозаўстойлівыя сарты парэчкі чорнай могуць пераносіць маразы да −40 …- 50 ºС у загартаваным стане, еўрапейскія сарты пашкоджваюцца пры −30 …- 35 ºС. Аднак і тыя, і іншыя сарты праяўляюць хуткую рэакцыю на адлігі +2 … + 5 ºС пасля стану арганічнага спакою, пачынаючы са снежня-студзеня і асабліва ў другой палове зімы. Поўная гібель фларальнай зоны пупышкі назіраецца пасля наступных за адлігамі маразоў да −20…-25 ºС[26][27].
Парэчкі добра растуць і плоданасяць у халодным і ўмераным клімаце на ўрадлівых, чыстых ад шматгадовага пустазелля сугліністых і супясчаных глебах. Больш ураджайныя на глебах з рэакцыяй асяроддзя блізкай да нейтральнай.
Расліны ў шэрагу размяшчаюць прыкладна цераз 50 см, адлегласць паміж радамі 2,5—3 м. Догляд раслін заключаецца ў падтрыманні глебы ў рыхлым і чыстым ад пустазелля стане. Парэчкі падкормліваюць мінеральнымі і арганічнымі ўгнаеннямі.
Важнае агратэхнічнае мерапрыемства — фарміраванне і абрэзка кустоў. У першыя 3—4 гады яно павінна быць накіравана на стварэнне здаровых і моцных раслін, здольных у наступныя гады даваць рэгулярныя і багатыя ўраджаі. Слабыя парасткі выразаюць, пакідаючы найбольш моцнарослыя галіны. Сфарміраваны куст павінен мець не менш 10—16 галін 1—3-гадовага ўзросту.
Шкоднікі і хваробы
Сопкая раса на маладым лісці чорных парэчак
|
Парэчкі схільныя да шэрагу захворванняў і з’яўляюцца харчовымі раслінамі розных насякомых-шкоднікаў. Тым не менш, былі распрацаваны альбо распрацоўваюцца новыя сарты, каб пераадолець некаторыя з гэтых праблем[28]. Чорныя парэчкі ад шкоднікаў пакутуюць значна менш, чым чырвоныя.
Реверсія, ці махрыстасць — гэта сур’ёзнае захворванне, якое перадаецца чорным парэчкам кляшчом Cecidophyopsis ribis. Яно выклікае зніжэнне ўраджайнасці і даволі шырока распаўсюджана ў Еўропе, але рэдка сустракаецца на іншых кантынентах. Сімптомы ўключаюць змену формы лісця ў летні перыяд і набухшыя пупышкі («вялікія бутоны») зімой, кожная з якіх з’яўляецца домам тысячы мікраскапічных кляшчоў[29]. Барацьба са шкоднікам мае абмежаваную эфектыўнасць, моцна заражаныя кусты павінны быць знішчаны. Усе новыя набытыя расліны павінны правярацца на адсутнасць вірусаў[30].
Таксама моцна паражаецца Sphaerotheca mors-uvae, якой не баяцца чырвоныя парэчкі. У большасці выпадкаў вылечыць куст нельга, можна толькі на год стрымаць развіццё хваробы[31].
Від Cronartium ribicola мае патрэбу ў двух альтэрнатыўных гаспадарах для завяршэння свайго жыццёвага цыклу, адным з якіх павінна быць расліна роду парэчкі (Ribes). На чорных парэчках гэтыя грыбы выклікаюць на лісці бледнасць і пазней на ім развіваюцца дробныя аранжавыя пустулы і часам жоўтыя ніткападобныя сляды на некаторых лістах. Ураджай пладоў мала залежыць ад гэтай хваробы, але лісце ападае раней і рост у наступным годзе запавольваецца. Іншы гаспадар — гэта любы від хвоі з падроду Strobus, у якога паразіт выклікае сур’ёзныя захворванні і гібель дрэва для паўночнаамерыканскіх відаў, якія не эвалюцыянавалі разам з іржой[32].
У канцы 60-х гадоў мінулага стагоддзя амерыканская сопкая раса са звычайнай для гэтага грыба расліны-гаспадара — агрэста — распаўсюдзілася на чорныя парэчкі, што адбылося адначасова па ўсёй Еўропе. У той час сарты чорных парэчак належалі да аднаго віду — еўрапейскіх чорных парэчак. І ўсе яны апынуліся няўстойлівымі да сфератэкі. Хімічнымі сродкамі змагацца з гэтай хваробай цяжка: патаген зноў заражае расліны, як толькі ядахімікаты змываюцца дажджом або разбураюцца пад уздзеяннем сонечных прамянёў. Да пачатку XXI стагоддзя шляхам выкарыстання ў гібрыдызацыі іншых відаў чорных парэчак — носьбітаў генаў імунітэту да амерыканскай сопкай расы былі выведзеныя сарты імунныя і талерантныя да гэтага захворвання[33]. Амерыканская сопкая раса і сопкая раса можа паражаць лісце і верхавіны парасткаў, а грыбы роду Botryotinia вызываюць гнілату пладоў у вільготным сезоне. Парэчкавая і агрэставая стракатасць лісця, якую вызывае Drepanopeziza ribis — гэта яшчэ адна хвароба чорных парэчак, але яна звычайна не з’яўляецца сур’ёзнай праблемай, паколькі большасць сучасных сартоў маюць да яе рэзістэнтасць[34].
Лісцем чорных парэчак харчуюцца лічынкі розных матылькоў, у тым ліку Antitype chi. У чорнапарэчкавага лісця мошкі могуць прывесці да пацямнення, абціскання і скажэння лісця на верхавінах парасткаў, але гэта хутчэй касметычны дэфект. Nematus ribesii адкладае свае яйкі на ніжнім баку лісця і пражэрлівыя лічынкі пракладваюць свой шлях уздоўж парасткаў, згрызаючы ліст за лістом. Пры масавых атаках куст можа застацца зусім аголеным. Лічынкі Synanthedon tipuliformis свідруюць сабе шлях уздоўж цэнтраў парасткаў, якія вянуць і адміраюць. Сярод іншых насякомых-шкоднікаў можна згадаць прадстаўнікоў надсямейства Coccoidea, тлю і скурыстакрылых[32].
Раслінная сыравіна
Сырыя ягады Харчовая каштоўнасць на 100 г прадукта | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Энергетычная каштоўнасць 63 ккал 264 кДж | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Крыніца: USDA Nutrient database |
З лячэбнай мэтай выкарыстоўваюцца ягады, лісце і пупышкі. У якасці лекавай сыравіны выкарыстоўваюць плод парэчак чорных (лац.: Fructus Ribis nigri).
Нарыхтоўка
Збор пладоў праводзяць па меры паспявання, 3-4 разы, у сухое надвор’е, асцярожна, без пашкоджвання[5]. У спякотныя дні збіраюць ягады варта раніцай, пасля высыхання расы, і таксама ў канцы дня, калі спёка памяншаецца[5]. У пахмурныя дні ягады можна збіраць увесь дзень пры ўмове іх сухасці[5]. Пры зборы нельга пашкоджваць лісце і галіны[5]. Сушаць у сушылках, спачатку падвяльваючы пры тэмпературы 35-40 ° С, затым дасушваючы пры 55-60 ° С, або ў паветраных сушылках і на гарышчах[5][35].
Лісце збіраюць пасля збору пладоў з сярэдзіны галінак і сушаць у памяшканні, якое добра праветрываецца.
Хімічны склад
У ягадах чорных парэчак змяшчаюцца вітаміны (C (да 400 мг/%[5], па меры паспявання колькасць аскарбінавай кіслаты зніжаецца), B, Р, правітамін A), арганічныя кіслоты (цытрынавую і яблычную), розныя цукры (у асноўным глюкоза і фруктоза), гліказіды і флаваноіды, пекцінавыя, дубільныя, антацыянавыя (цыянідзін, дэльфінідзін) і азоцістыя рэчывы. Мінеральны склад ягад (у мг/%): натрый — 32, калій — 372, кальцый — 36, магній — 35, фосфар — 33, жалеза — 1,3.
Утрыманне аскарбінавай кіслаты ў іншых частках расліны таксама вельмі высокае: у лісці (пасля збору ягад) — да 470 мг/%, у пупышках — да 175 мг/%, у бутонах да 450 мг/%, у кветках да 270 мг/%.
Лісце чорнай парэчкі багатыя аскарбінавай кіслатой, каратынам, фітанцыдамі, эфірнымі алеямі.
Фармакалагічныя ўласцівасці
Парэчкі валодаюць патагонным, мачагоннымі і замацоўвачымі ўласцівасцямі. Лісце, пупышкі і плады чорных парэчак аказваюць дэзінфікуючае дзеянне, звязанае з эфірнымі алеямі.
Значэнне і ўжыванне
Чорныя парэчкі — дэкаратыўны куст, вядомыя формы стракаталістыя і з разразным лісцем.
Дае меданосным пчолам нектар і пылок. Мёдадайнасць дасягае 30 кг з гектара насаджэнняў[36].
Ужыванне ў кулінарыі
Стравы з ягад
У літоўскай кухні пірог з чорнымі парэчкамі — гэта папулярны дэсерт
|
Плады чорных парэчак маюць кіславата-салодкі смак[5], але валодаюць асаблівым моцным, даўкім водарам. Надзвычай каштоўныя па багацці ў ягадах вітаміна C. Іх ўжываюць у свежым і перапрацаваным выглядзе.
З парэчак робяць джэмы і жэле, якія лёгка гатаваць з-за высокага ўтрымання ў ягадах пекціну і кіслот[37]. Для кулінарнага выкарыстання плады звычайна рыхтуюць з цукрам для атрымання пюрэ, якое затым можа быць працэджана праз марлю, каб аддзяліць сок. З яго робяць варэнне, чызкейкаў , ёгуртаў, марожанага, дэсертаў, сарбетаў і многіх іншых салодкіх страў.
Проста з ягад гатуюць варэнне, павідла, мармелад, пасцілу, ёгурты, начынне для цукерак[10]. Ягады большасці сартоў прыдатныя для хуткага замарожвання. Чорныя парэчкі з’яўляюцца распаўсюджаным інгрэдыентам чырвонай кашы , папулярнага кіселепадобнага дэсерта ў паўночнанямецкай і дацкай кухнях[38].
Выключна моцны водар можа быць прыглушаны шляхам аб’яднання парэчак з іншай садавінай, такой як маліна і суніцы ў летніх пудынгах або яблыкі ў пірагах і піражках[39].
Парэчкі таксама выкарыстоўваюцца ў прыгатаванні закусак сэйвары , таму што іх даўкі водар дадае пікантную нотку ў многія соусы, мясныя і іншыя стравы. Гэтыя ягады ўключаны ў некаторыя незвычайныя спалучэнні прадуктаў, іх дадаюць да памідораў і мяты, каб зрабіць салату, выкарыстоўваюць у якасці дадатку да смажанай бараніны і для суправаджэння морапрадуктаў і малюскаў, з іх робяць соўсы дзіп для барбекю, змешваючы з маянэзам. У дэсертах парэчкі спалучаюць з бананамі і іншай трапічнай садавінай, камбінуюць з цёмным шакаладам або дадаюць да спецыяльнага фарша пры гатаванні такой традыцыйнай англійскай каляднай стравы, як мінспай[40].
Напоі
Лікёр Crème de cassis
|
З чорных парэчак гатуюць кісялі, сіропы, сокі, настойкі, віны, лікёры,
Сок чорных парэчак можа быць выкарыстаны ў сіропах і настойках для надання колеру і водару. Ён фармуе аснову для розных папулярных лікёраў, сокавых напояў і смузі?!. Як правіла, змешваецца з яблычным сокам або сокам іншых чырвоных пладоў, напрыклад, з гранатавым і вінаградным. Вымачаныя парэчкі таксама з’яўляюцца асноўным інгрэдыентам ў лікёры для аперытыву Crème de cassis[41], да якога, у сваю чаргу дадаецца белае віно, каб вырабіць Кір , ці шампанскае, каб зрабіць Кір Раяль .
У Вялікабрытаніі сквош з чорных парэчак часта змешваюць з сідрам, каб зрабіць напой пад назвай англ.: «Cider and black»[42]. Калі яго змешваюць з любым звычайным брытанскім светлым півам, то называюць англ.: «Lager and black». Даданне чорных парэчак да сумесі сідру і лягеру завецца англ.: «Diesel»[43] ці англ.: «Snakebite and black»[44]. Кактэйль англ.: «Black 'n' black» можна зрабіць шляхам дадання невялікай колькасці соку чорных парэчак на пінту стаўту . Парэчкавы сок часам выкарыстоўваюць у спалучэнні з малочнай сыроваткай у энергетычных напоях[45].
У Вялікабрытаніі 95 % чорных парэчак вырошчваюць для маркі Ribena (брэнд фруктовых сокаў, назва якога паходзіць ад лацінскай назвы чорных парэчак — Ribes nigrum) і падобных ім сокаў і сіропаў[46].
Іншае
Лісце парэчак выкарыстоўваюць як вострыя прыправы пры засолцы гародніны і грыбоў[5]. Маладое лісце ўжываюць для падрыхтоўкі дыетычных цукрапаніжальных салатаў і араматызацыі квасу, сухое лісце — для запаркі гарбаты, дадаюць у соўсы
Салодкая гарэлка можа быць настояна на ім, што робіць з яе насычана зелянява-жоўты напой з даўкімі водарам і смакам. Ягады можна дадаваць аналагічным чынам[47].
У харчовай прамысловасці таксама выкарыстоўваюцца пупышкі, з іх рыхтуюць фруктовую эсенцыю і сіропы[5].
Ужыванне ў медыцыне
Высушанае лісце парэчак
|
У народнай медыцыне свежыя і сухія ягады рэкамендуюць пры страўнікава-кішачных захворваннях (язвавай хваробы страўніка і дванаццаціперснай кішкі, гастрытах з паніжанай кіслотнасцю і інш.), пры парушэнні рытму сардэчнай дзейнасці[48][49].
Высушанае лісце актыўнае ў дачыненні да дызентэрыйнай палачкі і могуць прымяняцца ў якасці дапаможнага сродку, які падвышае актыўнасць антыбіётыкаў. Лісце парэчкі ўжываюць таксама ў складзе вітамінных збораў з лісцем маліны, брусніц і пладоў шыпшынніка.
Чорныя парэчкі выкарыстоўваецца для лячэння і прафілактыкі цынгі і ў комплексе лячэбных мерапрыемстваў пры розных захворваннях, звязаных з крывацечнасцю[5].
Свежыя і перапрацаваныя ягады рэкамендуюць пасля цяжкіх захворванняў, дзецям, людзям пажылога ўзросту. У выглядзе «сырога» варэння, джэму, соку або адвараў чорныя парэчкі прызначаюцца пры С- і Р-гіпавітамінозах, крывацёках, захворваннях крывяносных сасудаў, склерозе, ацёках, пры халестэрынавым атэрасклерозе, моцнай стамляльнасці, напружанай разумовай і фізічнай рабоце, прастудных і шэрагу інфекцыйных захворванняў. Свежыя і перапрацаваныя плады аказваюць вяжучае і мачагоннае дзеянне.
Сок з мёдам ужываюць пры бранхітах, ларынгітах, якія суправаджаюцца кашлем і ахрыпласцю, карысны ён і пры гастрытах з паніжанай кіслотнасцю. Яны валодаюць мачагоннымі, процірэўматычнымі, танізоўнымі і процізапаленчымі ўласцівасцямі. Іх ужываюць пры лячэнні рэўматызму, захворванняў нырак і мачавога пузыра, падагры, гіпертаніі.
Іншае
Алей насення чорных парэчак з’яўляецца інгрэдыентам у касметычных прэпараты, часта ў спалучэнні з вітамінам Е. З лісця можна атрымаць жоўты фарбавальнік, а плады з’яўляюцца крыніцай для сіняга або фіялетавага фарбавальніка[50].
Класіфікацыя
Прадстаўнікі
- Разнавіднасці
У межах віду вылучаюць дзве разнавіднасці[51]:
- Ribes nigrum var. europaeum — тыповая форма;
- Ribes nigrum var. sibirica Е.Wolf — расце ў паўднёвых раёнах Сібіры і горных раёнах +
- Формы
У ходзе сялекцыі быў выведзены шэраг формаў[52]:
- Ribes nigrum f. aconitifolium Kirchn. — лісце глыбока рассечанае;
- Ribes nigrum f. apiifolium Kirchn. — лісце глыбока рассечанае, лопасці дваяка-пёрыстыя;
- Ribes nigrum f. aureo-variegatum hort. — са стракатым лісцем;
- Ribes nigrum f. chlorocarpum Spaeth — плады зялёныя;
- Ribes nigrum f. reticulatum Nichols. — лісце густа пакрыта жоўнымі стракацінкамі;
- Ribes nigrum f. xanthocarpum Spaeth — плады жоўтыя ці белаватыя.
- Некаторыя сарты
- 'Дар Смольяниновой' — ранні буйнаплодны сорт
- 'Перун' — позні буйнаплодны сорт
- 'Bong up Black' — буйнаплодны сорт англійскага паходжання;
- 'Ogdens Black Currant' — падобны на папярэдні;
- 'Cassis de Maples' — неапалітанскі сорт;
- 'Русская Крупноплодная Огородная' — цягавітая расліна, але з ягадамі сярэдняй велічыні;
- 'Victoria' — з дробнымі ягадамі;
- 'Жёлтоплодная' — ягоды, якія набольш падыходзяць для налівак;
- 'Борцоволистная' — з буйнымі ягадамі і глыбокарассечаным лісцем;
- 'Пёстролистная' — з дробнымі ягадамі і буйным, спярэшчан белымі палоскамі, лісцем — дэкаратыўная расліна.
- 'Караидель' — з буйнымі ягадамі сярэдняй масы 1,2 г., лісце цёмна-зялёнае, матавае, маршчыністае.
У культуры
У мастацтве
Чорныя парэчкі малявалі на сваіх карцінах Іаган Адам Шлезінгер , Ёхана Хелена Херальт , Элізабэт Клэспер і іншыя.
-
Іаган Адам Шлезінгер . «Чырвоныя парэчкі»
-
Ёхана Хелена Херальт , «Фруктовы нацюрморт з насякомымі»
-
Элізабэт Клэспер. «Кошык вішань і парэчак»
У геральдыцы і філатэліі
На гербе расійскага горада Каргата намалявана галінка чорных парэчак з ягадамі. Выява чорных парэчак таксама выкарыстана на паштовых марках Беларусі ў 2004 годзе і Узбекістана ў 2007 годзе.
-
Герб Каргата
-
Паштовая марка Беларусі
-
Паштовая марка Узбекістана
Зноскі
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 111. — 160 с. — 2 350 экз.
- ↑ Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў. — Мінск: Інбелкульт, 1926. — Т. Вып. 8. — 80 с.
- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Смородина черная // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 97-100. — 200 с. — 130 000 экз.
- ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
- ↑ Анненков Н. Ботанический словарь, Спб, 1878
- ↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
- ↑ Добровольский В. Н. Смоленский областной словарь. Смоленск, 1914
- ↑ а б в г д е Дикорастущие плоды и ягоды/Шапиро Д. К., Михайловская В. А., Манциводо Н. И.—2-е изд., перераб. и доп.—Мн.: Ураджай, 1981.—159 с., 16 л. ил.
- ↑ Жуковский П. М. Культурные растения и их сородичи. — 3 изд.. — Л.: Колос, 1971. — 752 с.
- ↑ Crops: European Black Currant . Economic plants and their diseases, pests and weeds. AgroAtlas. Праверана 2 чэрвеня 2013.
- ↑ Grieve, Mrs M.. Currant, black . Botanical.com: A modern herbal (1931). Праверана 3 чэрвеня 2013.
- ↑ Titmuss, Richard Morris (2001). Welfare and Well Being: Richard Titmuss's Contribution to Social Policy. The Policy Press. p. 85. ISBN 1861342993.
- ↑ Blackcurrant breeding and genetics . Scottish Crop Research Institute. Праверана 10 верасня 2013.
- ↑ Pluta, Stan. The blackcurrant breeding program in Poland, aims and recent improvements . Research Institute of Horticulture, Skierniewice, Poland. Праверана 10 верасня 2013.
- ↑ US Agricultural Research Service Note . Ars.usda.gov. Праверана 6 снежня 2009.
- ↑ Foderaro, Lisa W.. New York Times . New York Times (16 кастрычніка 2003). Праверана 6 снежня 2009.
- ↑ USDA Plant profile for Ribes nigrum L., European black currant . Plants.usda.gov. Праверана 6 снежня 2009.
- ↑ Chapter 1: White Pine Blister, Pine Blister Rust, Quarantine on Currant and Gooseberry Bushes. . Department of Conservation, Bureau of Forestry, State of Maine. Праверана 18 снежня 2009.
- ↑ NH RSA 227-K, White Pine Blister Rust Control Areas . Gencourt.state.nh.us (1 студзеня 1996). Праверана 6 снежня 2009.
- ↑ Specialty Crop Profile: Ribes (Currants and Gooseberries) . Virginia Cooperative Extension. Праверана 8 верасня 2013.
- ↑ Currants and Gooseberries: Prohibited Towns in Massachusetts . UMass Extension: Center for Agriculture (1 красавіка 2012). Праверана 4 верасня 2012.
- ↑ Addy, Rod (2009-09-09). "Blackcurrants nutrients hailed as opportunity". Nutra. Праверана 2013-06-04.
- ↑ New Nutrition Business, Japan makes a superfruit out of the humble blackcurrant, 2006 . Праверана 6 снежня 2009.
- ↑ Лобанов Э. М. Применение метода дифференциального термического анализа при изучении промерзания почек у сибирских сортов плодовых и ягодных культур // Основные направления научного обеспечения отрасли садоводства Сибири : сб. науч. тр.. — Новосибирск: 1991. — С. 54-66.
- ↑ Арсентьев А. П. Устойчивость смородины чёрной к морозам и весенним заморозкам // автореф. дис. канд. с.-х. наук. — М.: 2000.
- ↑ Pest and Disease . The blackcurrant. The Blackcurrant Foundation. Праверана 8 верасня 2013.
- ↑ Black Currant Gall Mite . Currant and Gooseberry Pests. USDA/ARS National Clonal Germplasm Repository (1 сакавіка 2000). Праверана 9 сакавіка 2013.
- ↑ Which magazine: Blackcurrant reversion .
- ↑ Інфармацыя прыведзена ў апошнім абзацы на старонцы 179 кнігі «Флора СССР» (гл. раздзел Літаратура).
- ↑ а б Organic Black Currant Production Manual . PEI Horticultural Association. Праверана 2 чэрвеня 2013.
- ↑ Астахов А. И. Смородушка, сморода... настоящее и будущее культуры // Наука и Жизнь : журнал. — 2006. — № 7.
- ↑ Gilbert, E. G. (1970). Soft Fruit Growing. Penguin. pp. 101–118. ISBN 1445512254.
- ↑ Блинова К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие / Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — м: Высш. шк., 1990. — С. 238. — ISBN 5-06-000085-0.
- ↑ Абрикосов Х. Н. и др. Смородина // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 342.
- ↑ Ministry of Agriculture, Fisheries and Food (1968). Home Preservation of Fruit and Vegetables. HMSO. pp. 16–23.
- ↑ Danish food . Denmark-getaway.com. Праверана 6 чэрвеня 2013.
- ↑ Slater, Nigel (2010). Tender, vol.2: a cook's guide to the fruit garden. UK: Fourth Estate. p. 592. ISBN 0007325215.
- ↑ Blackcurrants: Basics of cooking . New Zealand Blackcurrant Co-Operative. Праверана 4 чэрвеня 2013.
- ↑ Hamilton, Andy (2012-07-11). "Andy Hamilton's delicious homemade creme de cassis". The Guardian. Праверана 2013-06-01.
- ↑ Schultz, Alex. Cider & Black Cocktail Recipe . Alex's cocktail recipes. Праверана 1 чэрвеня 2013.
- ↑ Schultz, Alex. Diesel Cocktail Recipe . Alex's cocktail recipes. Праверана 1 чэрвеня 2013.
- ↑ Schultz, Alex. Snakebite Cocktail Recipe . Alex's cocktail recipes. Праверана 1 чэрвеня 2013.
- ↑ Jaworska, G.; Sady, M.; Grega, T.; Bernaś, E.; Pogoń, K. (2011). "Qualitative comparison of blackcurrant and blackcurrant-whey beverages". Food Science and Technology International. 17 (4): 331–341. doi:10.1177/1082013210382480. PMID 21844063.
- ↑ Cox, Kenneth; Curtis-Machin, Raoul (2008). Garden plants for Scotland. Frances Lincoln. p. 146. ISBN 071122675X.
- ↑ Boylan, Andrew. Currant, black . Incredible Edibles (2007). Праверана 4 чэрвеня 2013.
- ↑ Black Currant Extract Ribes Nigrum Anthocyanidins . MDidea (28 лістапада 2012). Праверана 7 верасня 2013.
- ↑ Vogl, S.; Picker, P.; Mihaly-Bison, J.; Fakhrudin, N.; Atanasov, A. G.; Heiss, E. H.; Wawrosch, C.; Reznicek, G.; Dirsch, V. M.; Saukel, J.; Kopp, B. (2013). "Ethnopharmacological in vitro studies on Austria's folk medicine - An unexplored lore in vitro anti-inflammatory activities of 71 Austrian traditional herbal drugs". Journal of Ethnopharmacology. 149 (3): 750–71. doi:10.1016/j.jep.2013.06.007. PMC 3791396. PMID 23770053.
- ↑ Lim TK (2012). Edible Medicinal And Non-Medicinal Plants: Volume 4, Fruits, Edible Medicinal and Non-medicinal Plants. Springer Science & Business Media. p. 39. ISBN 9400740530.
- ↑ Паводле кнігі «Флора СССР» (гл. раздзел Літаратура).
- ↑ Паводле кнігі «Деревья и кустарники СССР» (гл. раздзел Літаратура).
Літаратура
- Энцыклапедыя сельскага гаспадара. — Мн.: БелЭн, 1993.
- Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор акад. В. Л. Комаров; Редактор тома С. В. Юзепчук. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1939. — Т. IX. — С. 252—254. — 540 + XIX с. — 5 200 экз.
- Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1954. — Т. III. Покрытосеменные. Семейства Троходендроновые — Розоцветные. — С. 198—199. — 872 с. — 3 000 экз.
- Гаммерман А. Ф., Гром И. И. Дикорастущие лекарственные растения СССР. — М.: Медицина, 1976. — С. 106. — 288 с. — 415 000 экз.
- Мазнев Н. И. Энциклопедия лекарственных растений. — 3-е изд., испр. и доп.. — М.: Мартин, 2004. — С. 390—391. — 496 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-8475-0213-3.
- Николайчук Л. В., Жигар М. П. Целебные растения: Лекарственные свойства. Кулинарные рецепты. Применение в косметике. — 2-е изд., стереотип.. — Х.: Прапор, 1992. — С. 173—176. — 239 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-7766-0516-4.
- Смородина чёрная // Лекарственные растения / аўтары-сост. И. Н. Пустырский, В. Н. Прохоров. — Мн.: Книжный дом, 2005. — 704 с. — (Большая кніга советов).
- Скляревский Л. Я., Губанов И. А. Лекарственные растения в быту. — М.: Россельхозиздат, 1970. — С. 161—162. — 223 с. — 500 000 экз.
- Телятьев В. В. Полезные растения Центральной Сибири. — Иркутск: Восточно-Сибирское книжное выдавецтва, 1985. — С. 135—136. — 384 с. — 100 000 экз.
- Турова А. Д., Сапожникова Э. Н. Лекарственные растения СССР и их применение. — 4-е изд. стереотип.. — М.: Медицина, 1984. — С. 245—246. — 304 с. — 100 000 экз.
- Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 718. Ribes nigrum L. — Смородина чёрная // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 354. — 3 000 экз. — ISBN 9-87317-128-9.
Спасылкі
Артыкул з’яўляецца кандыдатам у добрыя артыкулы. Магчыма, трэба дапрацаваць артыкул. |