Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Artsiom91Bot (размовы | уклад) др →Спасылкі: вікіфікацыя з дапамогай AWB |
|||
Радок 49: | Радок 49: | ||
== Навуковая і асветніцкая дзейнасць == |
== Навуковая і асветніцкая дзейнасць == |
||
[[Image:Biełarusskaja Chrestomatija Tytulny list 1889 rok.jpg|thumb|Тытульны ліст рукапіснай «Беларускай хрэстаматыі»]] |
[[Image:Biełarusskaja Chrestomatija Tytulny list 1889 rok.jpg|thumb|Тытульны ліст рукапіснай «Беларускай хрэстаматыі»]] |
||
Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла збіраў матэрыялы па гісторыі, этнаграфіі, фальклоры і літаратуры Беларусі. Складальнік унікальнай рукапіснай хрэстаматыі беларускай літаратуры (1889—1931, захоўваецца ў БДАМЛіМ), у якой сабраў тэксты многіх помнікаў беларускага пісьменства ([[В. Дунін-Марцінкевіч|В. Дуніна-Марцінкевіча]], [[Фелікс Феліксавіч Тапчэўскі|Ф. Тапчэўскага]], [[Я. Лучына|Я. Лучыны]], [[Альберт Францавіч Паўловіч|А. Паўловіча]], [[А. Пашкевіч (Цётка)|Цёткі]] і інш.). У асабістым архіве Б. Эпімах-Шыпілы доўгі час зберагаўся рукапіс зборніка [[Ф. Багушэвіч]]а «Скрыпачка», пра што захавалася сведчанне яго знаёмага прафесара [[Міхаіл Піятуховіч|Міхаіла Піятуховіча]]. Пасля высылкі Эпімах-Шыпілы ў пачатку 1930-х гг. з Мінска ў Ленінград, лёс рукапісу невядомы. |
Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла збіраў матэрыялы па гісторыі, этнаграфіі, фальклоры і літаратуры Беларусі. Складальнік унікальнай рукапіснай хрэстаматыі беларускай літаратуры (1889—1931, захоўваецца ў БДАМЛіМ), у якой сабраў тэксты многіх помнікаў беларускага пісьменства ([[В. Дунін-Марцінкевіч|В. Дуніна-Марцінкевіча]], [[Фелікс Феліксавіч Тапчэўскі|Ф. Тапчэўскага]], [[Я. Лучына|Я. Лучыны]], [[Альберт Францавіч Паўловіч|А. Паўловіча]], [[А. Пашкевіч (Цётка)|Цёткі]], [[Ёахім Тамашэвіч|Ё. Тамашэвіча]] і інш.). У асабістым архіве Б. Эпімах-Шыпілы доўгі час зберагаўся рукапіс зборніка [[Ф. Багушэвіч]]а «Скрыпачка», пра што захавалася сведчанне яго знаёмага прафесара [[Міхаіл Піятуховіч|Міхаіла Піятуховіча]]. Пасля высылкі Эпімах-Шыпілы ў пачатку 1930-х гг. з Мінска ў Ленінград, лёс рукапісу невядомы. |
||
Падтрымліваў навуковыя і творчыя сувязі з Ф. Багушэвічам, [[А. Ельскі]]м, [[Я. Карскі]]м, [[В. Ластоўскі]]м, [[Е. Раманаў|Е. Раманавым]], [[Іларыён Сямёнавіч Свянціцкі|І. Свянціцкім]], Цёткай, [[А. Грыневіч]]ам і інш., перапісваўся з [[М. Багдановіч]]ам, [[У. Самойла]]м, [[Аляксей Парфенавіч Сапуноў|А. Сапуновым]], мастаком [[Баляслаў Русецкі|Б. Русецкі]]м, Пры яго актыўным удзеле рабілася перавыданне твораў беларускіх класікаў, выданне першага беларускага альманаха-часопіса «Маладая Беларусь», для культурнага адраджэння роднага краю выкарыстоўваў уласныя сродкі, аддаваў для сходаў моладзі і патрэб выдавецтва сваю пецярбургскую кватэру. Адыграў значную ролю ў жыцці і творчым станаўленні [[Я. Купала|Я. Купалы]]: адрэдагаваў і падрыхтаваў да друку яго першы зборнік [[Жалейка (зборнік)|«Жалейка»]] (1908), захаваў у сваім архіве многія ненадрукаваныя творы паэта, склаў 2 машынапісныя сшыткі ненадрукаваных твораў Я. Купалы пецярбургскага перыяду (захоўваюцца ў музеі Я. Купалы ў Мінску). Пад яго рэдакцыяй выйшлі «Віцебскі краёвы слоўнік» [[М. Каспяровіч]]а (1927), «Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны» [[Мікалай Васілевіч Шатэрнік|М. Шатэрніка]] (1929). Супрацоўнічаў з рэдактарамі першага акадэмічнага збору твораў М. Багдановіча (т. 1-2, 1927—1928). |
Падтрымліваў навуковыя і творчыя сувязі з Ф. Багушэвічам, [[А. Ельскі]]м, [[Я. Карскі]]м, [[В. Ластоўскі]]м, [[Е. Раманаў|Е. Раманавым]], [[Іларыён Сямёнавіч Свянціцкі|І. Свянціцкім]], Цёткай, [[А. Грыневіч]]ам і інш., перапісваўся з [[М. Багдановіч]]ам, [[У. Самойла]]м, [[Аляксей Парфенавіч Сапуноў|А. Сапуновым]], мастаком [[Баляслаў Русецкі|Б. Русецкі]]м, Пры яго актыўным удзеле рабілася перавыданне твораў беларускіх класікаў, выданне першага беларускага альманаха-часопіса «Маладая Беларусь», для культурнага адраджэння роднага краю выкарыстоўваў уласныя сродкі, аддаваў для сходаў моладзі і патрэб выдавецтва сваю пецярбургскую кватэру. Адыграў значную ролю ў жыцці і творчым станаўленні [[Я. Купала|Я. Купалы]]: адрэдагаваў і падрыхтаваў да друку яго першы зборнік [[Жалейка (зборнік)|«Жалейка»]] (1908), захаваў у сваім архіве многія ненадрукаваныя творы паэта, склаў 2 машынапісныя сшыткі ненадрукаваных твораў Я. Купалы пецярбургскага перыяду (захоўваюцца ў музеі Я. Купалы ў Мінску). Пад яго рэдакцыяй выйшлі «Віцебскі краёвы слоўнік» [[М. Каспяровіч]]а (1927), «Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны» [[Мікалай Васілевіч Шатэрнік|М. Шатэрніка]] (1929). Супрацоўнічаў з рэдактарамі першага акадэмічнага збору твораў М. Багдановіча (т. 1-2, 1927—1928). |
Версія ад 00:49, 19 лютага 2021
Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла | ||||
---|---|---|---|---|
Дата нараджэння | 16 верасня 1859 | |||
Месца нараджэння | фальварак Судзіловічы, Лепельскі павет, Віцебская губерня, Расійская імперыя, (цяпер — в. Будзькаўшчына, Полацкі раён, Беларусь) | |||
Дата смерці | 6 чэрвеня 1934 (74 гады) | |||
Месца смерці | ||||
Грамадзянства | ||||
Род дзейнасці | літаратуразнавец, паэт, фалькларыст, этнограф, мовазнавец, выдавец, педагог, бібліяфіл, літаратар | |||
Навуковая сфера | фалькларыстыка, літаратуразнаўства, беларусістыка | |||
Месца працы |
Пецярбургскі ўніверсітэт Інстытут беларускай культуры |
|||
Навуковая ступень | кандыдат філалагічных навук | |||
Навуковае званне | прафесар | |||
Альма-матар | Пецярбургскі ўніверсітэт | |||
Вядомы як | складальнік рукапіснай «Беларускай хрэстаматыі» | |||
Узнагароды |
|
|||
Творы ў Вікікрыніцах | ||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла (4 (16) верасня 1859, фальварак Судзіловічы[1] Лепельскага пав. Віцебскай губ. (цяпер в. Будзькаўшчына Полацкага раёна Віцебскай вобласці) — 6 чэрвеня 1934, Ленінград; Крыптанім: Б. Э.-Ш.) — дзеяч беларускай культуры, выдавец, фалькларыст, мовазнавец, літаратуразнавец.
Біяграфічныя звесткі
Нарадзіўся 4 (16) верасня 1859 г. у фальварку Судзіловічы Лепельскага павета Віцебскай губерні (цяпер вёска Будзькаўшчына Полацкага раёна Віцебскай вобласці) у сям'і дробнага шляхціца, род якога згадваецца з XV ст., дваранскае паходжанне пацверджана ў XIX ст. указам Сената Расійскай імперыі. Ахрышчаны ў Палюдавіцкім касцёле. Бацькі — Ігнат Вікенцьевіч і Ганна Аляксандраўна (з роду Алецкіх). У Браніслава былі два малодшыя браты — Баляслаў і Уладзіслаў Юліян, а таксама сястра Валерыя.
Неўзабаве пасля нараджэння Браніслава сям’я пераехала ў фальварак Залессе (цяпер у Полацкім раёне), дзе мела на той час 25 дзесяцін ворнай зямлі і 9 дзесяцін лесу. Крыху падросшы, старэйшы сын дапамагаў па гаспадарцы — «...пасвіў гусей, а потым дробную жывёлу», непасрэдна знаходзячыся ў сялянскім асяроддзі, пазнаёміўся з ладам жыцця, традыцыямі беларускага народа. Калі яму было 9 гадоў, памёр бацька. Становішча сям’і стала вельмі складаным.
У 1871 г. дзядзька Фадзей Вікенцьевіч, які працаваў інжынерам, забраў Браніслава да сябе ў Рыгу. Тут ён паступіў у Аляксандраўскую польскую гімназію, у якой вучыўся ў 1871—1880 гадах. За выдатную паспяховасць быў вызвалены ад аплаты за навучанне. Ужо ў гэтыя гады, будучы падлеткам, пачаў займацца рэпетытарствам.
У 1880 г. Браніслаў закончыў гімназію з залатым медалём і паступіў на аддзяленне класічных моў гісторыка-філалагічнага факультэта Імператарскага Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта. Недахоп фінансавых сродкаў вымушаў пастаянна звяртацца з прашэннем аб вызваленні ад платы за слуханне лекцый. У студэнцкія гады даваў прыватныя ўрокі, і такім чынам з’яўлялася магчымасць аказваць матэрыяльную дапамагу маці.
Б. Эпімах-Шыпіла вылучаўся вялікімі лінгвістычнымі здольнасцямі, авалодаў больш чым дваццаццю мовамі, як новымі, так і старажытнымі, свабодна размаўляў на латыні, цікавіўся ўсходнімі культурамі. Паводле яго ўласных слоў, мог «чытаць і пісаць некаторыя ўсходнія шрыфты, як санскрыцкі, яўрэйскі і часткова арабскі».
У 1886 г. Б. Эпімах-Шыпіла паспяхова скончыў універсітэт, а ў 1887 г. атрымаў ступень кандыдата гісторыка-філалагічных навук. Але некалькі гадоў ён не меў пастаяннага месца працы, гэтаму замінала яго невелікарускае паходжанне і каталіцкае веравызнанне. Зарабляў на жыццё прыватнымі ўрокамі, выконваў абавязкі памочніка рэдактара «Журнала Министерства путей сообщения», потым быў хатнім настаўнікам у князёў Куракіных у Яраслаўскай губерні і ў камергера Грэйга ў Пецярбургу.
У 1891 г. Б. Эпімах-Шыпіла змог уладкавацца на працу ў бібліятэку Імператарскага Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта. Ён заняў пасаду памочніка бібліятэкара. У Біяграфічным слоўніку прафесараў і выкладчыкаў Імператарскага Санкт-Пецярбургскага універсітэта 1896 г. ёсць артыкул пра Б. Эпімах-Шыпілу. Службовая кар’ера Б. Эпімах-Шыпілы была паспяховай. Паводле архіўных дадзеных, у 40 гадоў ён атрымаў грамату на ордэн Святой Ганны 3-й ступені. Выкладаў старагрэчаскую і лацінскую мовы ў вышэйшых і сярэдніх навучальных установах Пецярбурга. Ганаровы член Віцебскай вучонай архіўнай камісіі, ад імя якой у 1896 удзельнічаў у археалагічным з’ездзе ў Рызе. У складзе расійскай дэлегацыі ў 1908 удзельнічаў у І міжнародным з’ездзе бібліятэчных работнікаў (Брусель).
Гэты перыяд для Б. Эпімах-Шыпілы адзначаны грунтоўнай працай у галіне бібліяграфіі. Ім быў складзены спіс літаратуры пра князя Адама-Юрыя Чартарыйскага, які ўключаў 74 найменні выданняў на пяці мовах амаль за сто гадоў.
На пачатку XX ст. стаў на чале беларускага культурнага руху ў Пецярбургу. Яго дом быў асяродкам і месцам збору нацыянальна арыентаванай беларускай моладзі, прымаў удзел у дзейнасці культурна-асветнай арганізацыі «Круг беларускі» (1902—1904). У 1906 прымаў актыўны ўдзел у стварэнні беларускага выдавецтва «Загляне сонца і ў наша аконца» і студэнцкага «Беларускага навукова-літаратурнага гуртка». У 1913 пачаў друкавацца ў беларускіх выданнях. У 1916 удзельнічаў у падрыхтоўцы «Меморыі прадстаўнікоў Беларусі на IIІ канферэнцыі народаў» (Лазана), дзе абгрунтавана права беларускага народа на самастойнае нацыянальнае развіццё. У 1917 чытаў лекцыі па беларускай мове ў Петраградзе, выязджаў на Полаччыну. У 1918 выбраны старшынёй навуковага «Таварыства вывучэння культурна-прамысловага стану Беларусі», заснаванага ў Петраградзе, садзейнічаў рабоце Белнацкома. У 1923 прыязджаў у Мінск на сустрэчу з беларускімі пісьменнікамі. Склаў першую хрэстаматыю беларускай літаратуры. У 1924 абраны правадзейным членам Інбелкульта. Пераехаў у Мінск у 1925. Працаваў рэдактарам, з 1927 старшынёй камісіі Інбелкульта па складанні слоўніка жывой беларускай мовы.
Арыштаваны ДПУ БССР 18 ліпеня 1930 па справе «Саюза вызвалення Беларусі»; на яго кватэры праведзены вобыск. Знаходзіўся ў зняволенні да 12 верасня 1930. Вымушаны пакінуць Мінск; выехаў у Ленінград, дзе і памёр.
Навуковая і асветніцкая дзейнасць
Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла збіраў матэрыялы па гісторыі, этнаграфіі, фальклоры і літаратуры Беларусі. Складальнік унікальнай рукапіснай хрэстаматыі беларускай літаратуры (1889—1931, захоўваецца ў БДАМЛіМ), у якой сабраў тэксты многіх помнікаў беларускага пісьменства (В. Дуніна-Марцінкевіча, Ф. Тапчэўскага, Я. Лучыны, А. Паўловіча, Цёткі, Ё. Тамашэвіча і інш.). У асабістым архіве Б. Эпімах-Шыпілы доўгі час зберагаўся рукапіс зборніка Ф. Багушэвіча «Скрыпачка», пра што захавалася сведчанне яго знаёмага прафесара Міхаіла Піятуховіча. Пасля высылкі Эпімах-Шыпілы ў пачатку 1930-х гг. з Мінска ў Ленінград, лёс рукапісу невядомы.
Падтрымліваў навуковыя і творчыя сувязі з Ф. Багушэвічам, А. Ельскім, Я. Карскім, В. Ластоўскім, Е. Раманавым, І. Свянціцкім, Цёткай, А. Грыневічам і інш., перапісваўся з М. Багдановічам, У. Самойлам, А. Сапуновым, мастаком Б. Русецкім, Пры яго актыўным удзеле рабілася перавыданне твораў беларускіх класікаў, выданне першага беларускага альманаха-часопіса «Маладая Беларусь», для культурнага адраджэння роднага краю выкарыстоўваў уласныя сродкі, аддаваў для сходаў моладзі і патрэб выдавецтва сваю пецярбургскую кватэру. Адыграў значную ролю ў жыцці і творчым станаўленні Я. Купалы: адрэдагаваў і падрыхтаваў да друку яго першы зборнік «Жалейка» (1908), захаваў у сваім архіве многія ненадрукаваныя творы паэта, склаў 2 машынапісныя сшыткі ненадрукаваных твораў Я. Купалы пецярбургскага перыяду (захоўваюцца ў музеі Я. Купалы ў Мінску). Пад яго рэдакцыяй выйшлі «Віцебскі краёвы слоўнік» М. Каспяровіча (1927), «Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны» М. Шатэрніка (1929). Супрацоўнічаў з рэдактарамі першага акадэмічнага збору твораў М. Багдановіча (т. 1-2, 1927—1928).
Спадчына
У 1929 Б. Эпімах-Шыпіла перадаў у БелАН асабістую бібліятэку з 5 тыс. тамоў. Частка яго ўласнага архіва захоўваецца ў БДАМЛіМ, некаторыя рукапісы — у Архіве Расійскай АН у Санкт-Пецярбургу.
Памяць
На радзіме Б. Эпімах-Шыпілы, у вёсцы Залессе Полацкага раёна ў яго гонар усталяваны мемарыяльны знак — валун вагой больш як 16 тон з барэльефам навукоўца і надпісам «Эпімах-Шыпіла Браніслаў Ігнатавіч. 1859-1934. Вядомы дзеяч беларускай культуры, выдавец, фалькларыст, мовазнавец, літаратуразнавец. Уладальнік сядзібы "Залессе"»[2].
У Ветрынскай школе Полацкага раёна заснаваны музей Б. Эпімах-Шыпілы.
Творы
- Дзесяць боскіх прыказанняў: [Верш] // Беларус. 8.8.1913;
- Беларуская мова ў гімназіі // Вольная Беларусь. 30.10.1917.
- Меморыя прадстаўнікоў Беларусі на IIІ-ей канферэнцыі народаў / Бр. Эпімах-Шыпілло; [пераклаў Бр. Эпімах-Шыпілло]. — Мінск: Вольная Беларусь, 1917. — 7 с.[3]
Зноскі
- ↑ Паводле іншых звестак у фальв. Будзькаўшчына
- ↑ Камень в деревне Залесье Полоцкий район
- ↑ Меморыя прадстаўнікоў Беларусі на IIІ-ей канферэнцыі народаў
Літаратура
- Станкевіч А. Прафесар Браніслаў Эпімах-Шыпіла: З яго жыцця і працы. Вільня, 1935.
- Семашкевіч Р. Браніслаў Эпімах-Шыпіла. Мн., 1968.
- Семашкевіч Р. Янка Купала і Эпімах-Шыпіла // Выпрабаванне любоўю. Мн., 1982.
- Каўка А. Прафесар беларускага штаба: 3 жыццяпісу Б. І. Эпімаха-Шыпілы // Скарыніч. Мн., 1991. Вып. 1.
- Браніслаў Эпімах-Шыпіла: чытанні [у Ветрына], прысвечаныя 140-годдзю з дня нараджэння… [Тэксты дакладаў] // На шляхах да ўзаемаразумення. Мн., 2000. — С. 253—255.
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. — С. 143—144.
- Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.
Спасылкі
- Ведаў 20 моў, памёр у галечы. 10 фактаў пра аднаго з пачынальнікаў адраджэньня Браніслава Эпімах-Шыпілу // www.svaboda.org 16 верасня 2019
- ЭПІМАХ-ШЫПІЛА Браніслаў Ігнатавіч
Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла ў Вікікрыніцах | |
Браніслаў Ігнатавіч Эпімах-Шыпіла на Вікісховішчы |
- Нарадзіліся 16 верасня
- Нарадзіліся ў 1859 годзе
- Асобы
- Нарадзіліся ў Лепельскім павеце
- Нарадзіліся ў Полацкім раёне
- Памерлі 6 чэрвеня
- Памерлі ў 1934 годзе
- Памерлі ў Санкт-Пецярбургу
- Кандыдаты філалагічных навук
- Кавалеры ордэна Святой Ганны 3 ступені
- Кавалеры ордэна Святой Ганны 2 ступені
- Кавалеры ордэна Святога Уладзіміра 4 ступені
- Вучоныя паводле алфавіта
- Беларускамоўныя паэты
- Паэты Беларусі
- Літаратуразнаўцы Беларусі
- Беларусісты
- Мовазнаўцы Беларусі
- Супрацоўнікі Інстытута беларускай культуры
- Рэпрэсаваныя савецкай уладай
- Асуджаныя па справе «Саюза вызвалення Беларусі»