Ідал: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 18:37, 31 сакавіка 2021

І́дал (ад грэч. éidōlon), багі, балваны, куміры, каменныя бабы, стоды (ад стар.-сканд.: stoð — слуп, калона^[1]) — матэрыяльны прадмет, які з'яўляецца аб'ектам культавага пакланення ў політэістычных рэлігіях. Першапачаткова ідаламі былі натуральныя прадметы — камяні, дрэвы, рэкі; радзей жывёлы^[2]. Найчасцей ўяўлялі сабой драўляныя, каменныя або металічныя выявы старажытных язычніцкіх багоў. Ідалы ў асноўным былі антрапаморфныя, або зрэдку зоаморфныя^[3]. Падчас пакланення ідалу у капішчах, на ахвярных алтарах маглі рабіцца ахвярапрынашэнні^[2].

У пераносным сэнсе ідал — аб'ект сляпога, ірацыянальнага пакланення. У сучасным свеце своеасаблівымі «ідаламі» або кумірамі могуць лічыцца асобныя музыканты, спевакі, акцёры, якія маюць мноства фанатычных прыхільнікаў.

Слова ідал таксама мае этымалагічныя сувязі са словам eidos (эйдас, ідэя).

Беларусь

Найбольш старажытныя антрапаморфныя выявы, якія прынята лічыць ідаламі, знойдзеныя пры раскопках паселішча позняга неаліту і ранняга бронзавага веку (2 тыс. да н.э.) каля вёскі Асавец (Бешанковіцкі раён). Вядомыя таксама амаль 30 каменных і металічных ідалаў 1-га — пачатку 2-га тыс. н.э^[3]. У большасці выпадкаў скульптуры ідалаў вырабляліся з дрэва і, таму яны да нашых дзён не захаваліся^[4].

У часы язычніцтва ідалы былі аб’ектамі пакланення: іх ушаноўвалі, ім рабілі ахвярапрынашэнні, часам нават чалавечыя, размяшчалі на свяцілішчах. Найхутчэй, кожны быў увасабленнем пэўнага язычніцкага бога. Звычайна каменныя ідалы былі 0,6 — 1,2 м вышынёй, металічныя — меншых памераў, з — 4 тварамі. Калісьці ідал у выглядзе слупа з чатырма тварамі стаяў на поплаве Дняпра пры дарозе з Рэчыцы ў Бабруйск. Каменныя ідалы з трыма тварамі, т. зв. Трыглаў, выяўлены каля вёсак вМлыны Камянецкага і в. Багуслаўцы (Пружанскі раён; не захаваліся)^[3].

Большасць стодаў былі аднатварымі. Найбольш вядомыя: Слонімскі, Шклоўскі (пад назвай Ёлап), знойдзеныя ў вёсцы Астрамечава (Брэсцкі раён), на Ваўкавыскім замчышчы, каля в. Хажова (Маладзечанскі раён), Чаплі (Кобрынскі раён), Ульянавічы (Сенненскі раён), Міжэвічы і Юхнавічы (Слонімскі раён), непадалёк ад Оршы і Клецка (усе не захаваліся). Вядомыя і іншыя ідалы ў розных мясцінах краіны^[3].

Пасля прыняцця хрысціянства царква спрабавала прыстасаваць язычніцкія абрады да хрысціянскіх, таму вядомыя выпадкі, калі ідалам надавалі форму крыжа або на іх выбівалі крыж. Такія стоды выяўленыя каля вёсак Даўгінава (Вілейскі раён; стаіць на месцы), Грабаўцы і Залуззе (Жабінкаўскі раён; абодва захоўваюцца ў Брэсцкім абласным краязнаўчым музеі). Значная ж частка ідалаў пасля хрышчэння была знішчана, скінута ў вадаёмы ці балоты, закапана ў зямлю^[3].

Зноскі

↑ Либерис А. Литовско-русский словарь. 2-е изд. Вильнюс, 1988. С. 717.
↑ ^а ^б Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2003. ISBN 985-11-0277-6 Укладальнік: Эдуард Дубянецкі
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ІДАЛЫ
↑ Гісторыя беларускага мастацтва: У 6 т. Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст. ; [рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал.рэд.) [і інш.] ; рэд. тома С. В. Марцэлеў, Л. М. Дробаў ; АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. — Мінск : Навука і тэхніка, 1987. — 303 с. : іл.

Літаратура

Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2003. ISBN 985-11-0277-6 Укладальнік: Эдуард Дубянецкі

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ідал
ІДАЛЫ
ПАГАНСКІЯ ІДАЛЫ НА ТЭРЫТОРЫІ БЕЛАРУСІ. Зміцер Скварчэўскі

[1] Либерис А. Литовско-русский словарь. 2-е изд. Вильнюс, 1988. С. 717.

[Культуралогія-2] а ^б Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2003. ISBN 985-11-0277-6 Укладальнік: Эдуард Дубянецкі

[gants-3] а ^б ^в ^г ^д ІДАЛЫ

[ГБМ-4] Гісторыя беларускага мастацтва: У 6 т. Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст. ; [рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал.рэд.) [і інш.] ; рэд. тома С. В. Марцэлеў, Л. М. Дробаў ; АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. — Мінск : Навука і тэхніка, 1987. — 303 с. : іл.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 == Беларусь ==
-Найбольш старажытныя антрапаморфныя выявы, якія прынята лічыць ідаламі, знойдзеныя пры раскопках паселішча позняга [[неаліт]]у і ранняга [[Бронзавы век|бронзавага веку]] (2 тыс. да н.э.) каля [[вёска Асавец|в. Асавец]] ([[Бешанковіцкі раён]]). Вядомыя таксама амаль 30 каменных і металічных ідалаў 1-га — пачатка 2-га тыс. н.э<ref name="gants"/>. У большасці выпадкаў скульптуры ідалаў вырабляліся з дрэва і, таму яны да нашых дзён не захаваліся<ref name="ГБМ">{{крыніцы/Гісторыя беларускага мастацтва|1}}</ref>.
+Найбольш старажытныя антрапаморфныя выявы, якія прынята лічыць ідаламі, знойдзеныя пры раскопках паселішча позняга [[неаліт]]у і ранняга [[Бронзавы век|бронзавага веку]] (2 тыс. да н.э.) каля вёскі [[Асавец (Бешанковіцкі раён)|Асавец]] ([[Бешанковіцкі раён]]). Вядомыя таксама амаль 30 каменных і металічных ідалаў 1-га — пачатку 2-га тыс. н.э<ref name="gants"/>. У большасці выпадкаў скульптуры ідалаў вырабляліся з дрэва і, таму яны да нашых дзён не захаваліся<ref name="ГБМ">{{крыніцы/Гісторыя беларускага мастацтва|1}}</ref>.
-У часы [[язычніцтва]] ідалы былі аб'ектамі [[Ідалапаклонства|пакланення]]: іх ушаноўвалі, ім рабілі [[Ахвярапрынашэнне|ахвярапрынашэнні]], часам нават чалавечыя, размяшчалі на [[свяцілішча]]х. Найхутчэй, кожны быў увасабленнем пэўнага язычніцкага бога. Звычайна каменныя ідалы былі 0,6 — 1,2 м вышынёй, металічныя — меншых памераў, з 1 — 4 тварамі. Калісьці ідал у выглядзе [[слуп]]а з чатырма тварамі стаяў на поплаве [[Дняпро|Дняпра]] пры дарозе з [[Рэчыца|Рэчыцы]] ў [[Бабруйск]]. Каменныя ідалы з трыма тварамі, т. зв. [[Трыглаў]], выяўлены каля [[вёска Млыны, Камянецкі раён|в. Млыны]] [[Камянецкі раён|Камянецкага]] і [[вёска Багуслаўцы, Пружанскі раён|в. Багуслаўцы]] ([[Пружанскі раён]]; не захаваліся)<ref name="gants"/>.
+У часы [[язычніцтва]] ідалы былі аб’ектамі [[Ідалапаклонства|пакланення]]: іх ушаноўвалі, ім рабілі [[Ахвярапрынашэнне|ахвярапрынашэнні]], часам нават чалавечыя, размяшчалі на [[свяцілішча]]х. Найхутчэй, кожны быў увасабленнем пэўнага язычніцкага бога. Звычайна каменныя ідалы былі 0,6 — 1,2 м вышынёй, металічныя — меншых памераў, з — 4 тварамі. Калісьці ідал у выглядзе [[слуп]]а з чатырма тварамі стаяў на поплаве [[Дняпро|Дняпра]] пры дарозе з [[Рэчыца|Рэчыцы]] ў [[Бабруйск]]. Каменныя ідалы з трыма тварамі, т. зв. [[Трыглаў]], выяўлены каля вёсак [[вёска Млыны, Камянецкі раён|вМлыны]] [[Камянецкі раён|Камянецкага]] і [[вёска Багуслаўцы, Пружанскі раён|в. Багуслаўцы]] ([[Пружанскі раён]]; не захаваліся)<ref name="gants"/>.
-Большасць стодаў былі аднатварымі. Найбольш вядомыя: [[Слонімскі ідал|Слонімскі]], [[Шклоўскі ідал|Шклоўскі]] (пад назвай Ёлап), знойдзеныя ў в. [[Астрамечаўскі ідал|Астрамечава]] ([[Брэсцкі раён]]), на [[Ваўкавыскі ідал|Ваўкавыскім замчышчы]], каля [[вёска Хажова, Маладзечанскі раён|в. Хажова]] ([[Маладзечанскі раён]]), [[Вёска Чаплічы, Кобрынскі раён|Чаплі]] ([[Кобрынскі раён]]), [[Вёска Ульянавічы, Сенненскі раён|Ульянавічы]] ([[Сенненскі раён]]), [[Вёска Міжэвічы, Слонімскі раён|Міжэвічы]] і [[Вёска Юхнавічы, Слонімскі раён|Юхнавічы]] ([[Слонімскі раён]]), непадалёк ад [[Орша|Оршы]] і [[Клецк]]а (усе не захаваліся). Вядомыя і іншыя ідалы ў розных мясцінах краіны<ref name="gants"/>.
+Большасць стодаў былі аднатварымі. Найбольш вядомыя: [[Слонімскі ідал|Слонімскі]], [[Шклоўскі ідал|Шклоўскі]] (пад назвай Ёлап), знойдзеныя ў вёсцы [[Астрамечаўскі ідал|Астрамечава]] ([[Брэсцкі раён]]), на [[Ваўкавыскі ідал|Ваўкавыскім замчышчы]], каля [[вёска Хажова, Маладзечанскі раён|в. Хажова]] ([[Маладзечанскі раён]]), [[Вёска Чаплічы, Кобрынскі раён|Чаплі]] ([[Кобрынскі раён]]), [[Ульянавічы]] ([[Сенненскі раён]]), [[Міжэвічы (Слонімскі раён)|Міжэвічы]] і [[Юхнавічы (Слонімскі раённ)|Юхнавічы]] ([[Слонімскі раён]]), непадалёк ад [[Орша|Оршы]] і [[Клецк]]а (усе не захаваліся). Вядомыя і іншыя ідалы ў розных мясцінах краіны<ref name="gants"/>.
 Пасля [[Хрышчэнне Русі|прыняцця хрысціянства]] царква спрабавала прыстасаваць язычніцкія абрады да [[Хрысціянства ў Беларусі|хрысціянскіх]], таму вядомыя выпадкі, калі ідалам надавалі форму [[крыж]]а або на іх выбівалі крыж. Такія стоды выяўленыя каля вёсак [[Даўгінаўскі ідал|Даўгінава]] ([[Вілейскі раён]]; стаіць на месцы), [[Грабавецкі ідал|Грабаўцы]] і [[Залузскі ідал|Залуззе]] ([[Жабінкаўскі раён]]; абодва захоўваюцца ў [[Брэсцкі абласны краязнаўчы музей|Брэсцкім абласным краязнаўчым музеі]]). Значная ж частка ідалаў пасля хрышчэння была знішчана, скінута ў вадаёмы ці балоты, закапана ў зямлю<ref name="gants">[http://www.gants-region.info/index/idaly/0-993 ІДАЛЫ]</ref>.