Парламенцкія выбары ў Германіі (1933, сакавік)

< лістапад 1932   лістапад 1933 >
Парламенцкія выбары ў Германіі (1933, сакавік)

5 сакавіка 1933 (1933-03-05)
Яўка:	88,74% ▲ 8.16%
Глава партыі:	Адольф Гітлер	Ота Вельс Артур Крыспен Ганс Фогель	Эрнст Тэльман
Партыя:	НСДАП	СДПГ	Камуністычная партыя Германіі
Глава партыі з:	28 ліпеня 1921	1919	Кастрычнік 1925
мінулая колькасць месцаў:	196	121	100
Месцаў атрымана:	288 (▲92)	120 (▼1)	81 (▼19)
Галасоў:	17 277 180 (43,91%)	7 181 629 (18,25%)	4 848 058 (12,32%)
Змена долі галасоў:	▲10,82%	▼2,18%	▼4,54%
Глава партыі:	Людвіг Каас	Альфрэд Гугенберг	Генрых Гельд
Партыя:	Партыя цэнтра	Нямецкая нацыянальная народная партыя	Баварская народная партыя
Глава партыі з:	верасень 1928	1928	27 чэрвеня 1924
мінулая колькасць месцаў:	70	52	20
Месцаў атрымана:	74 (▲4)	52 (▬0)	18 (▼2)
Галасоў:	4 230 545 (11,25%)	3 136 760 (7,97%)	1 073 552 (2,73%)
Змена долі галасоў:	▼0,68%	▼0,37%	▼0,36%
Вынікі выбараў у Рэйхстаг (сакавік 1933)

Вынікі Нацыянал-сацыялістычнай нямецкай рабочай партыі ў рэгіёнах

Выбары ў рэйхстаг 1933 года — 9-я парламенцкія выбары ў Веймарскай рэспубліцы, якія адбыліся 5 сакавіка 1933 года.

Сітуацыя ў Веймарскай рэспубліцы да выбараў

Пачаўшыся ў 1929 годзе сусветны эканамічны крызіс паклаў канец «Залатым дваццатым» і ўраду «Вялікай кааліцыі» на чале з сацыял-дэмакратам Германам Мюлерам. Каменем спатыкнення стала пытанне аб дапамогах па беспрацоўі, скарачэння якіх патрабавалі цэнтрысты і члены кабінета, але працівіліся дэпутаты рэйхстага ад левых партый. На фоне ўзрастаючай беспрацоўя, узмацняюцца пазіцыі ўльтраправых партый, у першую чаргу Нацыянал-сацыялістычнай нямецкай рабочай партыі, якую ўзначальвае Адольфам Гітлерам. Пасля поспеху нацысцкай партыі на некалькіх запар парламенцкіх кампаніях рэйхспрэзідэнт Гіндэнбург 30 студзеня 1933 года прызначыў Гітлера рэйхсканцлерам. Пасля гэтага Гітлер, даўно дабіваўшыся гэтага паста, абвясціў курс на роспуск парламента і правядзенне датэрміновых парламенцкіх выбараў.

Выбары праходзілі ва ўмовах жорсткага супрацьстаяння прыхільнікаў ультраправых нядаўна прызначанага рэйсхканцлерам Адольфа Гітлера і партый левага толку пры талерантнасці з боку клерыкальнай партыі Цэнтра і вельмі нізкай папулярнасці ліберальных партый.

Напярэдадні выбараў, 27 лютага, быў падпалены будынак рэйхстага. У падпале быў абвінавачаны галандскі камуніст Марынус ван дэр Любе, затрыманы ў памяшканнях палаючага будынка. 28 лютага, на наступны дзень пасля пажару, быў выдадзены падпісаны Гіндэнбург дэкрэт «Аб абароне народа і дзяржавы», які абмяжоўвае шэраг свабод немцаў (свабоду асобы, сходаў, саюзаў, слова, друку), а таксама таямніцу перапіскі і права прыватнай уласнасці.

Штурмавыя атрады НСДАП пад кіраўніцтвам Эрнста Рома пачалі сапраўдную вайну супраць полуваеннага камуністычнага апалчэння Рот Фронт, які ўзначальваў Эрнст Тэльман. Штурмавікі пачалі нападаць на прадстаўнікоў прафсаюзаў, звязаных з Кампартыяй Германіі, офісы і дамы левых. Неўзабаве гвалт распаўсюдзілася і на сацыял-дэмакратаў. За крытыку ў адрас новага ўрада былі забароненыя шэраг партый і друкаваных выданняў, у тым ліку Партыя каталіцкіх немцаў і практычна ўсе газеты сацыял-дэмакратычнага толку. Неўзабаве пачаліся рэпрэсіі ў дачыненні да прадстаўнікоў Партыі Цэнтра.

Колькасць галасоў (у працэнтах), пададзеных за НСДАП на парламенцкіх выбарах у Германіі (1924—1933)

Вынікі выбараў

Вынікі парламенцкіх выбараў у Германіі 5 сакавіка 1933 года:

Партыя	Галасоў	%	Месцаў
Выбары 5 сакавіка 1933
Нацысцкая партыя	17 277 180	43.91	288
Сацыял-дэмакратычная партыя Германіі	7 181 629	18.25	120
Камуністычная партыя Германіі	4 848 058	12.32	81
Партыя цэнтра	4 424 905	11.25	73
Чорна-Бела-Чырвоны Фронт барацьбы	3 136 760	7.97	52
Баварская народная партыя	1 073 552	2.73	19
Нямецкая народная партыя	432 312	1.10	2
Хрысціянска-сацыяльная народная служба	383 999	0.98	4
Нямецкая дзяржаўная партыя	334 242	0.85	5
Нямецкая сялянская партыя	114 048	0.29	2
Сельскагаспадарчая ліга	83 839	0.21	1
Нямецка-Гановерская партыя	47 743	0.12	0
Іншыя	5 064	0.01	0
Несапраўдных галасоў	311 698	0.79
Усяго	39 655 029	100	647
Зарэгістравана выбаршчыкаў/яўка	44 685 764	88.74
Крыніца: Nohlen & Stöver, Gonschior.de

У выніку выбараў склад новага рэйхстага стаў значна больш правым, за кошт вялікай прыбаўкі ва фракцыі нацыянал-сацыялістаў. Прадстаўніцтва нацыянальна-ліберальных партый у новым парламенце аказалася нікчэмным (Нямецкая народная партыя атрымала ў новым рэйхстагу ўсяго два месцы, замест 11 на мінулых выбарах і 30 на парламенцкіх выбарах 1930 года). Нацыянал-кансерватары ў асобе Нямецкай нацыянальнай народнай партыі захавалі свае пазіцыі і ўвайшлі ў склад кааліцыйнага ўрада Гітлера. Цэнтрысты фактычна захавалі, а збольшага умацавалі сваё прадстаўніцтва, аднак поспех нацыянал-сацыялістаў зрабіў іх удзел у будучай урадавай кааліцыі немэтазгодным. Захавала свае пазіцыі і Баварская народная партыя, якая адстойвала больш кансерватыўныя ідэалы, чым Партыя Цэнтра. Самыя цяжкія страты панеслі левыя (Сацыял-дэмакраты і камуністы), страціўшы ў агульнай складанасці 20 месцаў. Гэта шмат у чым тлумачылася вулічнай вайной супраць камуністычных агітатараў і Саюза чырвоных франтавікоў, акрамя таго, пасля прыходу да ўлады Гітлера ў дапамогу паліцыі былі прыстаўленыя штурмавікі СА, якія таксама ахоўвалі выбарчыя ўчасткі падчас галасавання.

У цэлым склад парламента змяніўся не так ужо і радыкальна. У новы склад рэйхстага было абрана на 63 дэпутата больш, чым у папярэдні, большасць новых месцаў дасталася прадстаўнікам НСДАП. Поспех Гітлера быў зусім не такі ўражваючы, як ён разлічваў і як часта ўяўляюць сучасныя гісторыкі. Дасягнутага на выбарах выніку аказалася недастаткова для таго, каб замацаваць новую дыктатуру.

Размеркаванне галасоў паміж асноўнымі партыямі ў дзяржавах, якія ўвайшлі ў Германскую імперыю Веймарскай рэспублікі:

Кандыдат	НСДАП	ДНФП	Партыя Цэнтра	СДПГ	КПГ	Баварская народная партыя	Іншыя
Усяго	43,91 %	7,97 %	11,25 %	18,25 %	12,32 %	2,73 %	3,63 %
Прусія	43,73 %	9,05 %	14,22 %	17,01 %	13,21 %		2,78 %
Баварыя	43,03 %	4,11 %	3,01 %	15,53 %	6,27 %	24,21 %	3,84 %
Ніжняя Саксонія	44,96 %	6,52 %	1,25 %	26,25 %	16,49 %		4,53 %
Вюртэмберг	42,00 %	12,41 %	16,94 %	15,03 %	9,33 %		4,29 %
Бадэн	45,36 %	3,64 %	25,35 %	11,93 %	9,75 %		3,97 %
Цюрынгія	47,60 %	12,41 %	1,19 %	20,62 %	15,28 %		2,90 %
Гесэн	43,73 %	2,85 %	13,59 %	21,70 %	10,88 %		7,25 %
Гамбург	38,85 %	7,99 %	1,92 %	26,90 %	17,59 %		6,75 %
Мекленбург-Шверын	48,54 %	16,79 %	0,79 %	24,51 %	7,30 %		2,07 %
Ольдэнбург	46,50 %	11,39 %	14,76 %	18,17 %	6,40 %		2,78 %
Браўншвайг	49,05 %	7,61 %	1,71 %	30,45 %	8,77 %		2,41 %
Ангальт	46,11 %	8,39 %	1,31 %	30,78 %	11,43 %		1,98 %
Брэмен	32,65 %	14,47 %	2,29 %	30,35 %	13,17 %		7,07 %
Ліпэ-Дэтмольд	47,09 %	6,88 %	2,41 %	28,00 %	8,24 %		7,38 %
Любек	42,79 %	5,64 %	1,06 %	38,27 %	8,17 %		4,07 %
Мекленбург-Стрэліц	51,61 %	15,90 %	0,73 %	22,57 %	7,12 %		2,07 %
Вальдэк	70,85 %	9,34 %	2,16 %	10,47 %	3,27 %		3,91 %
Шаўмбург-Ліпэ	43,36 %	7,79 %	0,48 %	39,07 %	5,66 %		3,64 %

Нягледзячы на бліскучыя, у параўнанні з папярэднімі выбарамі, вынікі нацыстаў, іх надзеі не апраўдаліся. Большасці ў парламенце яны так і не атрымалі, і для захавання ўрада Гітлер абавязаны быў падтрымліваць кааліцыю з Нямецкай нацыянальнай народнай партыяй. У той жа час страты левых, хоць і былі значныя, але не фатальна. Сацыял-дэмакраты страцілі ўсяго адно месца, камуністы — каля пятай ад свайго прадстаўніцтва ў ранейшым рэйхстагу.

Наступствы

Нягледзячы на тое, што кіруючая ультраправая кааліцыя не мела 2/3 галасоў, неабходных для ўнясення змяненняў у канстытуцыю, Гітлеру ўдалося правесці праз парламент дакумент, згодна з якім ён мог выдаваць і прымяняць новыя законы без адабрэння парламента. Для гэтага спецыяльнай пастановай была забароненая Камуністычная партыя Германіі, а яе месцы ў парламенце былі перададзеныя НСДАП, іншыя ж дэпутаты рэйхстага фактычна былі арыштаваныя ў будынку Каралеўскай оперы, у якой праходзілі пасяджэнні пасля пажару рэйхстага. Супраць прагаласавалі толькі сацыял-дэмакраты, на чале з Ота Вельсам. Выніковы вынік галасавання па дадзеным законапраекце ў рэйхстагу: за — 444 пры 94 — супраць.

«Закон для выпраўлення бядотнага становішча народа і рэйха» або «спрыяльны акт», прыняты такім чынам 24 сакавіка 1933 года, рабіў Адольфа Гітлера дыктатарам на тэрмін да красавіка 1937 года (у далейшым двойчы прадаўжаўся). Гэты закон канчаткова зацвердзіў у Германіі нацысцкую дыктатуру.

1 красавіка стартавала ўсенародная акцыя байкоту крамаў і прадпрыемстваў, якія належаць яўрэям. Гэтая акцыя лічыцца першым на шляху масавай дэпартацыі, знішчэння і прыгнёту яўрэяў, якія пражывалі ў Германіі і на тэрыторыях краін, заваяваных нацысцкай Германіяй падчас Другой сусветнай вайны.

2 мая ў Германіі былі забароненыя ўсе прафсаюзы, а 14 ліпеня былі забароненыя ўсе палітычныя партыі, за выключэннем НСДАП. Пасля ўвядзення гэтай забароны многія палітыкі былі вымушаныя альбо ісці на супрацоўніцтва з уладамі (так, былы рэйхсканцлер Франц фон Папен быў адпраўлены паслом у Аўстрыю, а пасля аншлюсу — у Турцыю, альбо адпраўляцца ў эміграцыю (Ота Вельс, лідэр сацыял-дэмакратаў, эміграваў спачатку ў падкантрольны Лізе нацый раён Саар, а затым у Прагу і Парыж, дзе ўдзельнічаў у стварэнні замежнай арганізацыі СДПГ, Вілі Лявоў, адзін з кіраўнікоў Саюза чырвоных франтавікоў, эміграваў у СССР, дзе быў расстраляны ў 1937 годзе па абвінавачванні ва ўдзеле ў трацкісцка-фашысцкай тэрарыстычнай арганізацыі), альбо адпраўляцца ў першыя канцэнтрацыйныя лагеры, якія пачалі ствараць на тэрыторыі Германіі для палітычна нядобранадзейных немцаў (у лагеры Бухенвальд скончыў свае дні Эрнст Тэльман, арыштаваны ў дзень выбараў, 5 сакавіка, і які быў расстраляны толькі ў жніўні 1944 года).

На прайшоўшых у лістападзе 1933 года датэрміновых парламенцкіх выбарах адзінай партыяй-удзельніцай была НСДАП, за спіс якой прагаласавала 92,11 % немцаў пры 7,89 % бюлетэняў, дэманстратыўна сапсаваных у знак пратэсту супраць дзеянняў нацысцкага рэжыму. Гэтыя выбары, як і наступныя за імі выбары ў парламент, праходзілі пад кантролем паліцыі, СА і СС над галасуючымі.