Гнастыцызм

Гнастыцы́зм (ад стар.-грэч.: γνωστικός — «той, хто ўведвае, пазнае») — агульная назва рэлігійна-філасофскіх вучэнняў, якія спалучаюць тэалогію ранняга хрысціянства, элементы старажытна-ўсходніх рэлігій, ідэі філасофіі (неаплатанізм, неапіфагарэізм) і іншае.

Гнастыцызм узнік у 1 ст. ва ўсходняй частцы Рымскай імперыі, росквіт прыпадае на 2 ст.

Найбольш значныя прадстаўнікі — Васілід, Гераклеан, Карпакрат Александрыйскі, Валянцін.

Напрамкі

Вылучаюць

• хрысціянскі гнастыцызм (1—3 ст.), вядомы па творах раннехрысціянскіх ерасеографаў і па творах з горада Наг-Хамады;
• язычніцкі гнастыцызм той жа эпохі;
• мандэізм (2—3 ст., ад арамейскага «манда» — гносіс) — самастойнае развіццё гнастыцызму на семіцка-вавілонскай глебе (захаваўся да нашых дзён у Іраку).

Светапогляд

Чалавек паводле гнастыцызму — асноўны цэнтр сусветнага працэсу. Ён, хоць і з'яўляецца стварэннем цёмных сіл свету, па сваёй субстанцыі не належыць яму. Гэта яго боская субстанцыя часта прымае форму самастойнай іпастасі «Першачалавека», або «Антропаса». Душа чалавека іншародная целу і па сваёй сутнасці належыць надкасмічнай сферы (Васілід). Разам з дуалізмам душы і цела ў гнастыцызме існуе і трыхатамічнае раздзяленне чалавека на «духоўнае», «душэўнае» і «цялеснае». З гнастыцызмам звязана ўзнікненне маніхейства.

Літаратура

• Грастыцызм // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — С. 313. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).