Партызаны

Югаслаўскія партызаны ў Чарнагорыі, 1941—1945 гады

Камандзір партызанскага атрада знаёміць байцоў са зброяй. Смаленская вобласць, 23 жніўня 1941 года

Партызан (ад італ.: Partigiano — прыхільнік пэўнай грамадскай групы, партыі) — асоба, якая вядзе ўзброеную барацьбу на тэрыторыі, акупаванай праціўнікам або кантраляванай супрацьлеглымі палітычнымі сіламі, з ужываннем метадаў партызанскай вайны; удзельнік партызанскага атрада.

Слова «партызан» ужываецца пераважна як агульная назва удзельнікаў недзяржаўных, гэта значыць, якія не з’яўляюцца рэгулярнай арміяй (або рэгулярных, якія дзейнічаюць у адрыве ад асноўных сіл), ваенных аб’яднанняў — ваенных атрадаў, якія складаюцца з прыхільнікаў пэўных палітычных (ўладных) колаў або грамадскіх сіл дадзенай краіны і якія выкарыстоўваюць падтрымку мясцовага насельніцтва.

Неафіцыйны, нефармальны характар гэтых атрадаў часцей за ўсё звязаны з тым, што іх мэтай з’яўляецца барацьба супраць існуючай у краіне ўлады (палітычнага або ваеннага рэжыму), або акупацыйнага рэжыму варожай краіны; прычым пераважна ваенным шляхам, метадамі партызанскай вайны ў тыле праціўніка — дыверсіі, тэрор, узброеныя сутыкненні з сіламі паліцыі, рэгулярнай арміі, мясцовай адміністрацыі і г. д., карыстаючыся замаскіраваным перамяшчэннем па тэрыторыі і пазбягаючы франтальных сутыкненняў з праўзыходнымі сіламі праціўніка.

Партызанскія атрады і тактыка партызанскай вайны ў тыле праціўніка шырока ўжывалася падчас шматлікіх войнаў і лакальных канфліктаў.

Партызанскі рух з’яўляецца праявай народнай вайны супраць вайсковых падраздзяленняў і адміністрацыі, якія насельніцтва лічыць чужымі і акупацыйнымі. Партызанскія сілы могуць выкарыстоўвацца ў ходзе рэгулярнай вайны для дэзарганізацыі тылу праціўніка.

У Расіі і СССР партызанскія злучэнні адыгралі значную ролю ў разгроме захопнікаў у ходзе Айчыннай вайны 1812 года і Вялікай Айчыннай вайны, у працэсе Першай Сусветнай вайны, у гады Грамадзянскай вайны і Інтэрвенцыі, у ходзе барацьбы з контррэвалюцыяй на тэрыторыі краіны, так і за яе межамі (групы Актыўнай выведкі ў Польшчы, дарадцы партызанскіх фарміраванняў у Кітаі і Іспаніі). Выкарыстоўваліся пры вырашэнні задач стрымання забеспячэння варожых падраздзяленняў, зніжэння іх баявога духу, знішчэння разрозненых груп праціўніка, адміністрацыйнага і ідэалагічнага кантролю за мясцовым насельніцтвам. Пры гэтым практыкавалася як забеспячэнне ваеннымі матэрыяламі і спецыялістамі стыхійна ўтварыліся баявых груп (самаарганізацыя насельніцтва, акружаныя групы вайскоўцаў), так і закід на акупаваную (кантраляваную праціўнікам) тэрыторыю арганізатарскіх груп і рэгулярных баявых падраздзяленняў, частак і злучэнняў.

Партызаны і партызанскія злучэнні як ваенныя фарміраванні маюць спрэчны афіцыйны міжнародны прававы статус, але па міжнароднаму праву пры паланенні могуць падпадаць пад статус «ваеннапалонных» пры пэўных, не заўсёды строга ахаваных умовах. Статусам камбатанта (якая змагаецца) у агульным выпадку, паводле звычаяў вядзення вайны, валодаюць людзі, якія валодаюць відавочна адрознымі знакамі адрозненні.

Ужыванне тэрміна ў розны час

У сувязі са станоўчай афарбоўкай слова «партызан», якое азначае свайго народнага змагара, гэта слова не ўжываецца да варагуючым узброеным групоўкам розных плыняў і сепаратыстаў. Хоць яны часта выкарыстоўваюць партызанскія метады дыверсійнай, канспіратыўнай і ідэалагічнай дзейнасці. Для іх вызначэння выкарыстоўваюцца тэрміны — «бандыты», «тэрарыстычная група», «незаконныя ўзброеныя фармаванні» або «ўзброеная апазіцыя».

У СССР у 1930-я гады склалася практыка ўжывання слова «партызан» (таксама «чырвоны партызан») у значэнні «той, хто раней удзельнічаў у партызанскіх дзеяннях у Грамадзянскай вайне на баку Чырвонай Арміі». Слова мела станоўчую эмацыйную афарбоўку і з’яўлялася часткай сацыяльнага статусу чалавека. Адлюстраванне гэтага словаўжывання прысутнічае ў многіх кінатворах той эпохі (напрыклад, фільм «Аэроград»).

Напрацягу і адразу пасля Вялікай Айчыннай вайны аналагічнае словаўжыванне таксама замацавалася ў дачыненні да ўсіх, хто удзельнічаў у партызанскіх дзеяннях, незалежна ад іх бягучага статусу.

Гл. таксама

• Партызанскі рэйд
• Партызанская вайна
• Партызаны ў Айчыннай вайне 1812 года
• Савецкія партызаны ў Вялікай Айчыннай вайне
• Дзень партызанаў і падпольшчыкаў
• Дзень партызанскай славы
• Эрнэста Чэ Гевара
• Сертыфікат Патрыёта
• «Прыморскія партызаны» (2010)

Спасылкі

• Вус Н. А. Есть бессмертие в смерти такой / Н. А. Вус // История Змиевского края. — Змиев. — 29.10.2016.