Ліцвіны: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Няма тлумачэння праўкі Тэг: Спасылкі на старонкі неадназначнасцяў |
|||
Радок 1: | Радок 1: | ||
{{значэнні|Літвіны}} |
{{значэнні|2=Літвіны}} |
||
'''Ліцві́ны'''<ref>{{крыніцы/ПБМ 2008|}}</ref>, або '''літві́ны''' |
'''Ліцві́ны'''<ref>{{крыніцы/ПБМ 2008|}}</ref>, або '''літві́ны'''{{sfn|БелЭн|1999}} ([[старабеларуская мова|стар.-бел.]] ''литва, литвины'') — назва жыхароў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пераважна [[беларусы|беларусаў]] (заходніх і ўсходніх) ды ўсходніх [[літоўцы|літоўцаў]] у XIV—XVIII стст. На цяперашні час выкарыстоўваецца для абазначэння беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]]. |
||
== Гістарычныя звесткі == |
== Гістарычныя звесткі == |
||
Упершыню назва сустракаецца ў польскіх гістарычных крыніцах |
Упершыню назва сустракаецца ў польскіх гістарычных крыніцах XIV ст. |
||
У |
У XVI—XVIII стст. назва «літвіны» набыла гучанне [[палітонім]]а — дзяржаўнага палітычнага вызначэння ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага, аднак адрознівалася ад саманазвы менавіта літоўцаў ([[аўкштайты]] і [[жэмайты]]), усходніх беларусаў [[праваслаўе|праваслаўнай веры]] (русіны, рускія, літвіны рускай веры) і [[палешукі|палешукоў]]. Жыхароў усходняй часткі Вялікага Княства Літоўскага маскоўскія крыніцы называлі літвінамі-беларусцамі (гл. [[беларусцы]]). |
||
Так, у маскоўскім дакуменце |
Так, у маскоўскім дакуменце XVII ст.: «''Приехал ис Полотцка ко Пскову торговой литвин Спиридонка; родом он литвин, [[Беларусцы|белорусец]] Мстиславского повету''». У пагранічных з Беларуссю раёнах [[Расія|Расіі]] такая назва існавала да сярэдзіны XX ст. |
||
У |
У XIX — пачатку XX стст. арэал існавання назвы «літвіны» звузіўся. У наш час ужываецца як [[экзаэтнонім]] у [[палякі|палякаў]] для вызначэння [[літоўцы|літоўцаў]], а таксама як лакальны [[этнікон]] невялікіх груп [[беларусы|беларускага]] насельніцтва (у раёне [[горад Бяроза|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружан]], [[Навагрудак|Навагрудка]], [[Гарадскі пасёлак Воранава|Воранава]], [[Гродна]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палессе|Палесся]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракытнэ (Ровенская вобласць)|Ракітнага]], [[Кастопіль|Кастопаля]], [[Горад Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]а) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]]. |
||
== Сучасныя ацэнкі == |
== Сучасныя ацэнкі == |
||
На думку беларускага этнолага [[Ігар Усеваладавіч Чаквін|Ігара Чаквіна]], у [[беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісах]] і іншых дакументах |
На думку беларускага этнолага [[Ігар Усеваладавіч Чаквін|Ігара Чаквіна]], у [[беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісах]] і іншых дакументах XIV—XIV стст. назва «літвіны» звязвалася ў этнагенетычным аспекце з легендарнымі [[Старажытны Рым|рымскімі]] перасяленцамі на чале з князем [[Легенда аб Палемоне|Палемонам]], тэрытарыяльна — з землямі першапачатковай лакалізацыі тапоніма «Літва» — на Захад ад [[Мінск]]а ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вілія|Віліі]], дзе існавала змешанае балта-славянскае насельніцтва (гл. [[Літва, зямля]]). У канфесіянальным аспекце звязвалася як з [[каталіцтва]]м, так і з «рускай» верай (яскравы прыклад — Францыск Скарына, які называў сябе і літвінам у этнічным сэнсе, так і русінам у сэнсе канфесійным). |
||
Беларускія гісторыкі [[Георгій Якаўлевіч Галенчанка|Георгій Галенчанка]] і [[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|Ігар Марзалюк]] адмаўляюць тое, што ў XIV—XVII стст. заходнія беларусы карысталіся вызначэннем «літвіны» («литвины») у якасці эндаэтноніма, а выкарыстоўвалі на землях [[Панямонне|Верхняга Панямоння]] толькі тэрмін «рускі» («русін», «русь») у якасці агульнага эндаэтноніма для ўсіх частак старабеларускага этнасу, а сам тэрмін «рускі» («русін», «русь») паралельна звязваўся з праваслаўным насельніцтва (а пасля і з [[Уніяцтва ў Рэчы Паспалітай|уніяцтвам]]) |
Беларускія гісторыкі [[Георгій Якаўлевіч Галенчанка|Георгій Галенчанка]] і [[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|Ігар Марзалюк]] адмаўляюць тое, што ў XIV—XVII стст. заходнія беларусы карысталіся вызначэннем «літвіны» («литвины») у якасці эндаэтноніма, а выкарыстоўвалі на землях [[Панямонне|Верхняга Панямоння]] толькі тэрмін «рускі» («русін», «русь») у якасці агульнага эндаэтноніма для ўсіх частак старабеларускага этнасу, а сам тэрмін «рускі» («русін», «русь») паралельна звязваўся з праваслаўным насельніцтва (а пасля і з [[Уніяцтва ў Рэчы Паспалітай|уніяцтвам]]){{sfn|Марзалюк|2009|с=59, 65, 116, 120}}. |
||
Беларускі гісторык [[Аляксандр Іванавіч Груша|Аляксандр Груша]] сцвярджае, што тэрмін «літвіны» («литвины») у часы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў якасці этноніма адносіўся да [[літоўцы|літоўцаў]], што не мае выразных дакументальных пацверджанняў |
Беларускі гісторык [[Аляксандр Іванавіч Груша|Аляксандр Груша]] сцвярджае, што тэрмін «літвіны» («литвины») у часы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў якасці этноніма адносіўся да [[літоўцы|літоўцаў]], што не мае выразных дакументальных пацверджанняў{{sfn|Груша|2013|с=39}}{{sfn|Груша|2015|с=173}}, а адносна [[Беларусы|беларусаў]] выкарыстоўваўся тэрмін «рускія»/«русь»/«русіны» («русины»){{sfn|Груша|2013|с=38}}{{sfn|Груша|2015|с=173}}. |
||
== Гл. таксама == |
== Гл. таксама == |
||
Радок 22: | Радок 22: | ||
* [[Русіны, гістарычны этнонім]] |
* [[Русіны, гістарычны этнонім]] |
||
* [[Беларусцы]] |
* [[Беларусцы]] |
||
{{зноскі}} |
{{зноскі}} |
||
== Літаратура == |
== Літаратура == |
||
* |
* {{Крыніцы/БелЭн|9|Літвіны||314}} |
||
* БелСЭ |
* {{Крыніцы/БелСЭ|6|||411}} |
||
* Гісторыя Беларусі: у 6 т. / [[Юрый Мікалаевіч Бохан|Ю. Бохан]] [і інш.]; рэдкал: [[Міхаіл Паўлавіч Касцюк|М. Касцюк]] (гал. рэд.) [і інш.]. — Т. 2. Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага. — Мінск : Экаперспектыва, 2008. — 688 с. |
* Гісторыя Беларусі: у 6 т. / [[Юрый Мікалаевіч Бохан|Ю. Бохан]] [і інш.]; рэдкал: [[Міхаіл Паўлавіч Касцюк|М. Касцюк]] (гал. рэд.) [і інш.]. — Т. 2. Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага. — Мінск : Экаперспектыва, 2008. — 688 с. |
||
* [[Аляксандр Іванавіч Груша|''Груша, А. И.'']] Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси? / А. И. Груша // Гісторыя беларускай дзяржаўнасці: матэрыялы навукова-практычнага семінара (Мінск, 26 сакавіка 2013 г.) / рэд.кал. У. Р. Гусакоў [і інш.]. — Мінск : Белар. навука, 2013. — С. 38—53. |
* {{h|Груша|2013}}[[Аляксандр Іванавіч Груша|''Груша, А. И.'']] Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси? / А. И. Груша // Гісторыя беларускай дзяржаўнасці: матэрыялы навукова-практычнага семінара (Мінск, 26 сакавіка 2013 г.) / рэд.кал. У. Р. Гусакоў [і інш.]. — Мінск : Белар. навука, 2013. — С. 38—53. |
||
* [[Аляксандр Іванавіч Груша|''Груша, А.'']] [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.] / А.Груша // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. — 2015. — № 2. — С. 173—189. |
* {{h|Груша|2015}}[[Аляксандр Іванавіч Груша|''Груша, А.'']] [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.] / А.Груша // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. — 2015. — № 2. — С. 173—189. |
||
* [[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|''Марзалюк, І. А.'']] Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі: манаграфія / І. А. Марзалюк. — Магілёў : МДУ імя А. А. Куляшова, 2009. — 148 с. |
* {{h|Марзалюк|2009}}[[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|''Марзалюк, І. А.'']] Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі: манаграфія / І. А. Марзалюк. — Магілёў : МДУ імя А. А. Куляшова, 2009. — 148 с. |
||
* [[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/09/16.htm Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі 14-17 ст.: набліжэнне да рэаліяў, ці стварэнне новых міфаў?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20141005122222/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/09/16.htm |date=5 кастрычніка 2014 }} // Гістарычны альманах. — 2003. — Т. 9. — С. 113—122. |
* [[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/09/16.htm Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі 14-17 ст.: набліжэнне да рэаліяў, ці стварэнне новых міфаў?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20141005122222/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/09/16.htm |date=5 кастрычніка 2014 }} // Гістарычны альманах. — 2003. — Т. 9. — С. 113—122. |
||
* [[В. Л. Насевіч|Насевіч В. Л.]] [http://vln.by/node/53 Да пытання пра саманазву беларусаў у перыяд ВКЛ] // Беларусіка — Albaruthenica. Кн. 2: Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992 г. Мінск: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, 1993. — С. 97-100. |
* [[В. Л. Насевіч|Насевіч В. Л.]] [http://vln.by/node/53 Да пытання пра саманазву беларусаў у перыяд ВКЛ] // Беларусіка — Albaruthenica. Кн. 2: Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992 г. Мінск: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, 1993. — С. 97-100. |
||
* {{Крыніцы/ЭВКЛ|том=2|артыкул=Літвіны|старонкі=206—208|аўтар=[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]]}} |
|||
* Насевіч В. [http://vln.by/node/16 Літвіны] // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 тамах. Т.2. — Мн.: БелЭН, 2006. С. 206—208; |
|||
* {{крыніцы/ЭЛМБ|том=3|старонкі=287|артыкул=|аўтар=}} |
* {{крыніцы/ЭЛМБ|том=3|старонкі=287|артыкул=|аўтар=}} |
||
* Левшун Л. [http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_347097.pdf Концепт «Литвы» в этнокультурном самосознании белорусов] // Беларуская думка. — № 11. — 2009. — С. 102—109. |
* Левшун Л. [http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_347097.pdf Концепт «Литвы» в этнокультурном самосознании белорусов] // Беларуская думка. — № 11. — 2009. — С. 102—109. |
||
Радок 40: | Радок 41: | ||
{{Вікіцытатнік|Літвіны}} |
{{Вікіцытатнік|Літвіны}} |
||
{{Commons|Category:}} |
{{Commons|Category:}} |
||
{{перакласці|be-x-old|Ліцьвіны}} |
{{перакласці|be-x-old|Ліцьвіны}} |
||
{{Беларусы}} |
{{Беларусы}} |
||
{{Бібліяінфармацыя}} |
{{Бібліяінфармацыя}} |
||
[[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]] |
[[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]] |
||
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] |
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] |
Версія ад 20:32, 6 верасня 2022
Ліцві́ны[1], або літві́ны[2] (стар.-бел. литва, литвины) — назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна беларусаў (заходніх і ўсходніх) ды ўсходніх літоўцаў у XIV—XVIII стст. На цяперашні час выкарыстоўваецца для абазначэння беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
Гістарычныя звесткі
Упершыню назва сустракаецца ў польскіх гістарычных крыніцах XIV ст.
У XVI—XVIII стст. назва «літвіны» набыла гучанне палітоніма — дзяржаўнага палітычнага вызначэння ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага, аднак адрознівалася ад саманазвы менавіта літоўцаў (аўкштайты і жэмайты), усходніх беларусаў праваслаўнай веры (русіны, рускія, літвіны рускай веры) і палешукоў. Жыхароў усходняй часткі Вялікага Княства Літоўскага маскоўскія крыніцы называлі літвінамі-беларусцамі (гл. беларусцы).
Так, у маскоўскім дакуменце XVII ст.: «Приехал ис Полотцка ко Пскову торговой литвин Спиридонка; родом он литвин, белорусец Мстиславского повету». У пагранічных з Беларуссю раёнах Расіі такая назва існавала да сярэдзіны XX ст.
У XIX — пачатку XX стст. арэал існавання назвы «літвіны» звузіўся. У наш час ужываецца як экзаэтнонім у палякаў для вызначэння літоўцаў, а таксама як лакальны этнікон невялікіх груп беларускага насельніцтва (у раёне Бярозы, Івацэвіч, Косава, Пружан, Навагрудка, Воранава, Гродна, Паставаў, Браслава і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага Палесся (раёны Століна, Ракітнага, Кастопаля, Сарнаў, Оўруча) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
Сучасныя ацэнкі
На думку беларускага этнолага Ігара Чаквіна, у беларуска-літоўскіх летапісах і іншых дакументах XIV—XIV стст. назва «літвіны» звязвалася ў этнагенетычным аспекце з легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем Палемонам, тэрытарыяльна — з землямі першапачатковай лакалізацыі тапоніма «Літва» — на Захад ад Мінска ў міжрэччы Нёмана і Віліі, дзе існавала змешанае балта-славянскае насельніцтва (гл. Літва, зямля). У канфесіянальным аспекце звязвалася як з каталіцтвам, так і з «рускай» верай (яскравы прыклад — Францыск Скарына, які называў сябе і літвінам у этнічным сэнсе, так і русінам у сэнсе канфесійным).
Беларускія гісторыкі Георгій Галенчанка і Ігар Марзалюк адмаўляюць тое, што ў XIV—XVII стст. заходнія беларусы карысталіся вызначэннем «літвіны» («литвины») у якасці эндаэтноніма, а выкарыстоўвалі на землях Верхняга Панямоння толькі тэрмін «рускі» («русін», «русь») у якасці агульнага эндаэтноніма для ўсіх частак старабеларускага этнасу, а сам тэрмін «рускі» («русін», «русь») паралельна звязваўся з праваслаўным насельніцтва (а пасля і з уніяцтвам)[3].
Беларускі гісторык Аляксандр Груша сцвярджае, што тэрмін «літвіны» («литвины») у часы Вялікага Княства Літоўскага ў якасці этноніма адносіўся да літоўцаў, што не мае выразных дакументальных пацверджанняў[4][5], а адносна беларусаў выкарыстоўваўся тэрмін «рускія»/«русь»/«русіны» («русины»)[6][5].
Гл. таксама
Зноскі
- ↑ Напісанне паводле Правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі 2008 года.
- ↑ БелЭн 1999.
- ↑ Марзалюк 2009, с. 59, 65, 116, 120.
- ↑ Груша 2013, с. 39.
- ↑ а б Груша 2015, с. 173.
- ↑ Груша 2013, с. 38.
Літаратура
- Літвіны // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — С. 314. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
- Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 6. Кішынёў — Манцэвічы / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1972. — С. 411. — 624 с.: іл., карты.
- Гісторыя Беларусі: у 6 т. / Ю. Бохан [і інш.]; рэдкал: М. Касцюк (гал. рэд.) [і інш.]. — Т. 2. Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага. — Мінск : Экаперспектыва, 2008. — 688 с.
- Груша, А. И. Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси? / А. И. Груша // Гісторыя беларускай дзяржаўнасці: матэрыялы навукова-практычнага семінара (Мінск, 26 сакавіка 2013 г.) / рэд.кал. У. Р. Гусакоў [і інш.]. — Мінск : Белар. навука, 2013. — С. 38—53.
- Груша, А. И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в. / А.Груша // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. — 2015. — № 2. — С. 173—189.
- Марзалюк, І. А. Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі: манаграфія / І. А. Марзалюк. — Магілёў : МДУ імя А. А. Куляшова, 2009. — 148 с.
- Марзалюк І. Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі 14-17 ст.: набліжэнне да рэаліяў, ці стварэнне новых міфаў? Архівавана 5 кастрычніка 2014. // Гістарычны альманах. — 2003. — Т. 9. — С. 113—122.
- Насевіч В. Л. Да пытання пра саманазву беларусаў у перыяд ВКЛ // Беларусіка — Albaruthenica. Кн. 2: Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992 г. Мінск: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, 1993. — С. 97-100.
- Насевіч В. Літвіны // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 206—208. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
- Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5-і т. / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Т. 3. Карчма — Найгрыш. — С. 287. — 751 с. — 10 000 экз.
- Левшун Л. Концепт «Литвы» в этнокультурном самосознании белорусов // Беларуская думка. — № 11. — 2009. — С. 102—109.
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ліцвіны
У іншым моўным раздзеле ёсць больш поўны артыкул Ліцьвіны(бел. (тар.)) |