Фанема: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
вынас у алафон |
варыянты і варыяцыі |
||
Радок 7: | Радок 7: | ||
# выдзяленне фанем шляхам узмацнення адрозненняў (дадатковая дыстрыбуцыя). |
# выдзяленне фанем шляхам узмацнення адрозненняў (дадатковая дыстрыбуцыя). |
||
== Варыянты і варыяцыі == |
|||
Фанема праяўляецца (рэалізуецца ў мове) у пэўных адменах — [[алафон]]ах гэтай фанемы. |
Фанема праяўляецца (рэалізуецца ў мове) у пэўных адменах — [[алафон]]ах гэтай фанемы. |
||
Пры пазіцыйных чаргаваннях алафоны могуць выступаць або як варыянты фанемы або як яе варыяцыі. |
|||
{{вызн2|Варыянт}} фанемы — алафон фанемы, якасць якога настолькі змяняецца, што ён супадае ў гучанні з алафонам іншай фанемы. |
|||
:<small>Напрыклад, у словах нага, рука першы гук [а] з'ўляецца варыянтам фанем <o> (н{{*|о}}гі) і <э> (р{{*|э}}кі). Варыянты ўзнікаюць пры чаргаваннях з перасякальнымі радамі.</small> |
|||
{{вызн2|Варыяцыя}} фанемы — алафон фанемы, якасць якога змяняецца ў нязначнай ступені, і які не супадае ў гучанні з алафонам іншай фанемы. |
|||
:<small>Напрыклад, у словаформах [сʼ˙аду] — [сʼ˙а˙zʼ], гукі [˙а] і [˙а˙] з'яўляюцца варыяцыяй фанемы <а>. Варыянты ўзнікаюць пры чаргаваннях з паралельнымі радамі.</small> |
|||
Лінгвістычная літаратура не выпрацавала трывалай адназначнай [[наменклатура|наменклатуры]] ў гэтым пытанні. |
|||
Існуе такая плынь, у якой тэрміны "алафон фанемы" і "варыянт фанемы" ужываюцца ўзаемазаменна, як сінонімы, і ўсе гукі, у якіх рэалізуецца фанема, называюцца тут "варыянтамі"; асноўны прадстаўнік фанемы — {{вызн2|моцны варыянт}}, усе іншыя прадстаўнікі — {{вызн2|слабыя варыянты}}. |
|||
Яшчэ іншая плынь існуе ў працах прадстаўнікоў [[ЛФШ]], дзе тэрміну "варыянт" адпавядае тэрмін {{вызн2|адценне фанемы}}. У гэтым выпадку, у залежнасці ад прычын, якія выклікаюць вар'іраванне фанемы, вылучаюць {{вызн2|камбінаторныя варыянты}} (адценні) фанемы, абумоўленыя суседствам з іншымі фанемамі, і {{вызн2|пазіцыйныя варыянты}} (адценні), якія залежаць ад становішча фанемы ў слове. |
|||
== Крыніцы == |
== Крыніцы == |
Версія ад 20:42, 15 ліпеня 2007
ФАНЕМА, гук мовы, разгляданы ў сваім функцыянальным аспекце; аб'ект вывучэння фаналогіі.
Уся разнастайнасць гукаў у кожнай мове зводзіцца да параўнальна невялікай колькасці фанем, якія, звычайна, утвараюць рацыянальную і эканомную сістэму (звычайная колькасць фанем у мовах свету вагаецца ад 12 да 80).
У розных фаналагічных школах праблема тоеснасці фанемы трактуецца неаднолькава. Два асноўныя погляды, да якіх можна звесці розныя погляды, гэта:
- выдзяленне фанем шляхам устаранення адрозненняў (кантрастная дыстрыбуцыя);
- выдзяленне фанем шляхам узмацнення адрозненняў (дадатковая дыстрыбуцыя).
Варыянты і варыяцыі
Фанема праяўляецца (рэалізуецца ў мове) у пэўных адменах — алафонах гэтай фанемы.
Пры пазіцыйных чаргаваннях алафоны могуць выступаць або як варыянты фанемы або як яе варыяцыі.
Шаблон:Вызн2 фанемы — алафон фанемы, якасць якога настолькі змяняецца, што ён супадае ў гучанні з алафонам іншай фанемы.
- Напрыклад, у словах нага, рука першы гук [а] з'ўляецца варыянтам фанем <o> (н · гі) і <э> (р · кі). Варыянты ўзнікаюць пры чаргаваннях з перасякальнымі радамі.
Шаблон:Вызн2 фанемы — алафон фанемы, якасць якога змяняецца ў нязначнай ступені, і які не супадае ў гучанні з алафонам іншай фанемы.
- Напрыклад, у словаформах [сʼ˙аду] — [сʼ˙а˙zʼ], гукі [˙а] і [˙а˙] з'яўляюцца варыяцыяй фанемы <а>. Варыянты ўзнікаюць пры чаргаваннях з паралельнымі радамі.
Лінгвістычная літаратура не выпрацавала трывалай адназначнай наменклатуры ў гэтым пытанні.
Існуе такая плынь, у якой тэрміны "алафон фанемы" і "варыянт фанемы" ужываюцца ўзаемазаменна, як сінонімы, і ўсе гукі, у якіх рэалізуецца фанема, называюцца тут "варыянтамі"; асноўны прадстаўнік фанемы — Шаблон:Вызн2, усе іншыя прадстаўнікі — Шаблон:Вызн2.
Яшчэ іншая плынь існуе ў працах прадстаўнікоў ЛФШ, дзе тэрміну "варыянт" адпавядае тэрмін Шаблон:Вызн2. У гэтым выпадку, у залежнасці ад прычын, якія выклікаюць вар'іраванне фанемы, вылучаюць Шаблон:Вызн2 (адценні) фанемы, абумоўленыя суседствам з іншымі фанемамі, і Шаблон:Вызн2 (адценні), якія залежаць ад становішча фанемы ў слове.
Крыніцы
- Сучасная беларуская мова: Уводзіны. Фанетыка. Фаналогія. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Фразеаграфія: Вучэб. дапам. / Я. М. Камароўскі, В. П. Красней, У. М. Лазоўскі і інш. — 2-е выд., дапрац. і дап. — Мн. : Выш. школа, 1995. — 334 с. ISBN 985-06-0075-6.